Mavzu: kuchli zilzila oqibatida jabrlanganlarga birinchi yordam ko‘rsatish mashg‘ulot maqsadi

Portlash to‘lqini ta’sirida ichki a’zolarda kelib chiqadigan o‘zgarishlar. 
Portlash ta’sirida kishi organizmida o‘ziga xos buzilishlar kuzatiladi. Bu buzilishlar 
«kontuziya» yoki «karaxtlik» iborasi bilan yuritiladi. 
Portlash natijasida havo siqilib, atmosfera bosimi oshib ketishi inson 
organizmiga jarohatlovchi ta’sir ko‘rsatadi. Birinchi navbatda, portlash quloqqa 
ta’sir etib, quloq pardasini yorishi, o‘rta va ichki quloqni shikastlantirishi mumkin. 
Portlash vaqtida chiquvchi kuchli tovush impulslari ko‘p hollarda miyaning akustik 
sohalariga ta’sir o‘tkazib, karlikka sabab bo‘ladi, havodagi bosimning keskin 
o‘zgarishi – ichki a’zolarni zararlantiradi, portlash to‘lqini esa odamni uloqtirib 
yuborib, turli mexanik jarohatlar sabab bo‘ladi. 
Portlash to‘lqini ta’sirida nerv tizimiga oid shikastlanishlar eng ko‘p uchraydi. 
Ko‘plab jabrlanganlar hushdan ketadilar: ba’zilari darrov o‘ziga kelsa, boshqalari 

---

9 
anchagacha behush bo‘lib yotadilar. Kontuziyaga uchraganlarning ko‘pchiligi 
hushiga kelganidan so‘ng ham eshitish, gapirish, hidlash, ta’m bilish va ko‘rish 
a’zolari faoliyati tiklanmasligi mumkin. Bu holat uzoq davom etadi va yaxshilab 
davolanishdan so‘ng ko‘pchilik hollarda jabrlanuvchi sog‘ayib ketadi. Agar jarohat 
og‘ir bo‘lsa, kontuziyaga uchragan odam hushiga kelganidan keyin ham 
gaplashmaydi, vaqtni farqlamaydi, atrofdagilarga befarq bo‘ladi. Kuchli 
shikastlanganlarda umurtqa va miya asosiy arteriyasida qon aylanishining buzilishi 
bilan bog‘liq holat kuzatilib, yutishning qiyinlashuvi, nutqning buzilishi, yurak 
faoliyatining izdan chiqishi belgilari va aritmiyada o‘z ifodasini topadi. 
Portlash to‘lqini ta’sirida bosh zararlanib, qo‘l va oyoqlar shol bo‘lib qolishi 
mumkin. Shu bilan bir qatorda u yoki bu darajada vazomotor buzilishlar: kaft va 
oyoq tagi ko‘karishi, yuzning oqarishi va qizarishi, qo‘l-oyoqlarning sovishi, 
terlashning kuchayishi kuzatiladi. 
Portlash to‘lqini ta’sirida o‘pkada ham qator o‘zgarishlar kuzatiladi. 
jabrlanuvchilarda hansirash, yo‘talish, o‘pkagaqon quyilishi natijasida qon aralash 
tupurish kuzatiladi. Yurak- tomir tizimida tomir urishining sekinlashuvi va o‘ta 
o‘zgaruvchanliklar kuzatiladi. 
Ovqat hazm qilish a’zolari faoliyatining buzilishi jarohatlanishdan keyingi 
dastlabki soatlarda ko‘ngil aynishi, ba’zan qusish, ich ketishi va yel ushlay olmaslik 
kabi belgilarda seziladi. Me’da yarasi bilan og‘riganlarda portlash to‘lqinining 
me’da-ichak a’zolariga ta’siri natijasida, me’da va o‘n ikki barmoqli ichakda yangi 
yaralari paydo bo‘ladi. 
Kontuziya bo‘lganlarda, ba’zan uzoq vaqt (hafta, oylab) karaxtlik, 
parishonxotirlik, tushkunlik davom etadi. Harakat asta-sekin tiklansada, nutq va 
eshitishning izdan chiqishi anchagacha saqlanib turadi. 
Uyquning buzilishi ham kuzatilib, u o‘ziga xos tarzda namoyon bo‘ladi. 
Bedorlik va uyqu orasidagi chegara yo‘qolib, har ikkalasidan bemor qoniqmaydi. 
Portlash to‘lqini ta’sirida qon bosimi oshganlar keyinchalik (7–8 oy) shu 
dardga (gipertoniya) mubtalo bo‘ladilar. Bosh og‘rig‘i, bosh aylanishi, quloq 
shang‘illashi, uyqusizlik kabi bosh miya bilan bog‘liq holatlar ko‘pchilikda uzoq 
vaqt saqlanib qoladi. 
Kontuziyaga uchraganlar kasalxonalarda uzoq vaqt davolanadilar.