Mavzu: mustaqillik yillarida o‘zbekistondagi ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar

Beshinchi bosqichda (2017-yildan) tadbirkor-fuqarolar soliqdan qochish emas, 
uni vaqtida tо‘lashdan manfaatdor bо‘lishi kerak tamoyili asosida islohotlar boshlandi. 
Jahon bankining biznes yuritish sohasidagi 2018-yilgi reytingida mamlakatimiz 
qurilish bо‘yicha 134-о‘rinni egallagan. Bu esa sohada kо‘plab muammolar borligidan 
dalolat beradi. 
2017-2021-yillarda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga 
qaratilgan 2 mingga yaqin qonun, farmon va qarorlar qabul qilindi. 
Ularga asosan, 114 ta litsenziya va ruxsatnoma bekor qilindi, 33 ta faoliyat turi 
xabardor qilish tartibiga о‘tkazildi. Ruxsatnomalarni rasmiylashtirish tartiblari 
soddalashtirilib, muddatlari о‘rtacha 2 baravarga qisqartirildi. Ortiqcha tekshirishlar, 
naqd pul, valyuta va xomashyo bо‘yicha kо‘plab cheklovlarga barham berildi. 
Bunday qulaylik va imkoniyatlar natijasida yangi subyektlar keskin kо‘payib, 
avvaldan ishlayotganlari faoliyatini kengaytirmoqda. 2017-2021-yillarda tadbirkorlar 
soni qariyb 3 baravar oshdi. Kо‘p ishbilarmonlar о‘z biznesini butun mamlakat 
miqyosida kengaytirib, minglab ish о‘rinlari yaratib, nufuzli yirik kompaniyalarga 
aylandi. Ichki va tashqi bozorda о‘z nufuzi va brendiga ega tadbirkorlar sinfi shakllana 
boshladi. 
О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti S.Mirziyoyev 2021-yil 20-avgust kuni 
mamlakatimiz tadbirkorlari bilan ochiq muloqot о‘tkazdi. Bunday shakldagi uchrashuv 
ilk bor о‘tkazildi va unda jami о‘n mingga yaqin tadbirkor ishtirok etdi. Uchrashuvda 
prezidentimiz bunday ochiq muloqotni an’anaga aylantirib, har yili tashkil etish, 20-
avgustni mamlakatimizda “Tadbirkorlar kuni” deb e’lon qilish taklifini bildirdi. Bu 
takliflar keng qо‘llab-quvvatlandi. 
Davlatimiz rahbari о‘z nutqida transport-logistika xizmatlarini rivojlantirish, 
tadbirkorlarning yuklarini tashishni yengillashtirish masalalariga tо‘xtalib о‘tildi. Yuk 
avtomobillari va temir yо‘l vagonlarini olib kirish bо‘yicha berilgan imtiyozlar yana 3 
yilga uzaytirilishini ma’lum qildi. Tadbirkorlik faoliyatiga aralashuvlarni qisqartirish, 
subsidiyalar olish jarayonini osonlashtirish bо‘yicha ham kо‘plab kо‘rsatmalar berildi. 
Mazkur ochiq muloqot oldidan tadbirkorlarni qiynayotgan muammolar sо‘ralgan 
edi. Turli masalalarga oid 15 mingdan ortiq murojaatlar bо‘ldi. Prezidentimiz о‘z 
nutqida ularni hal qilishga qaratilgan 7 ta muhim yо‘nalishni kо‘rsatib о‘tdi. Birinchi 
yо‘nalish – biznesni moliyalashtirish, ikkinchisi – soliq tizimini takomillashtirish va 
biznesga soliq yukini kamaytirish, uchinchisi – yer ajratish, tо‘rtinchisi – infratuzilma, 
beshinchisi – eksportyor korxonalarni qо‘llab- quvvatlash, oltinchisi – transport-
logistika, yettinchisi – sohadagi tartib-taomillarni soddalashtirish masalalariga 
qaratildi. 
Davlatimiz rahbari har bir yо‘nalish bо‘yicha dolzarb vazifalarni kо‘rsatib, yangi 
tashabbuslarni ilgari surdi. 
Masalan, murojaatlarning 40 foizi biznesni moliyalashtirish va moliya-kredit 
masalalari bilan bog‘liq bо‘lgan. Jumladan, kredit stavkalarining yuqoriligi va 

---

kо‘plab kreditlar qisqa muddatga, tadbirkor uchun noqulay shartlarda berilayotgani 
qayd etilgan. Shuningdek, xorijiy valyutadagi kreditlar valyuta kursining muntazam 
о‘sishi hisobiga tadbirkor uchun qо‘shimcha xarajatlarni yuzaga keltirgan. 
Shu bois banklarning kapitalini oshirish choralari belgilandi. Xususan, 2022- 
yilda banklarga Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasidan bozor tamoyillari asosida 
qо‘shimcha 600 million dollar ajratilishi, Xalqaro moliya bozorlarida 5 trillion sо‘mlik 
milliy valyutada yevrobondlar chiqarilishi va xorijiy banklar kirib kelishiga keng 
imkoniyatlar yaratilishi e’lon qilindi. 
Yana bir muhim yangilik – banklar resursni qanday valyutada jalb qilishidan 
qat’iy nazar, tadbirkorlarga kreditni sо‘mda va maqbul foizlarda berish tizimi yо‘lga 
qо‘yilishi, shu maqsadda Moliya vazirligi huzurida Valyuta xatarlarini boshqarish 
kompaniyasi va hududlarda uning filiallari tashkil etiladigan bо‘ldi. 
Ma’lumki, mamlakatimizda 2019-yildan boshlab joriy etilgan yangi soliq 
konsepsiyasining eng asosiy g‘oyasi soliq yukini kamaytirish, sodda va barqaror soliq 
tizimini qо‘llash bolgan edi. 2019-yilda yangi soliq siyosati doirasida ish haqiga soliq 
yuki 1,5 barobar kamaytirildi. Natijada rasmiy sektorda ishlayotganlar soni yil 
davomida 500 mingtaga kо‘paydi. 
Qо‘shilgan qiymat solig‘i stavkasi 20 foizdan 15 foizga tushirildi. Buning 
hisobidan 2019-yili soliq tо‘lovchilar ixtiyorida 2 trillion sо‘m qoldi. 
Sо‘nggi yillarda Jahon bankining “Biznes yuritish” reytingida eng yaxshi 50 ta 
mamlakat qatoriga kirish bо‘yicha barcha tashkiliy-huquqiy chora-tadbirlar amalga 
oshirildi. 2019-yilda qabul qilingan yangi Soliq kodeksiga muvofiq, 2019-2021-yillar 
mobaynida soliq turlari 16 tadan 9 taga kamaytirildi. Soliqlarni tо‘lash muddatini 
uzaytirish yoki bо‘lib-bо‘lib tо‘lashga ruxsat berish bо‘yicha yengillashtirilgan 
mexanizmlar joriy etildi. 
Prezidentimiz tadbirkorlar bilan uchrashuvida soliq sohasida ham tadbirkorlarga 
qо‘shimcha qulayliklar yaratilishini qayd etdi. 
2020-yil fevral oyida “Maxsus iqtisodiy zonalar tо‘g‘risida”gi qonun qabul 
qilingunga qadar iqtisodiy zonalarda rо‘yxatdan о‘tgan tadbirkorlarga berilgan 
imtiyozlar saqlab qolindi. Maxsus iqtisodiy zonalar ishtirokchilariga qо‘shilgan qiymat 
solig‘ining ortiqcha qismini 7 kun ichida qaytarib berish tartibi joriy qilindi. Bu ularga 
aylanma mablag‘larini kо‘paytirish imkonini beradi. 
Qurilish materiallari ishlab chiqaruvchi korxonalarga yer qa’ridan foydalanganlik 
uchun soliq stavkasi 2 barobarga kamaytirildi. 
Davlatimiz rahbari pandemiya sharoitida xizmatlar sohasini qо‘llab-quvvatlash 
muhimligini ta’kidlab, 2020-yili berilgan imtiyozlar muddatini uzaytirishga kо‘rsatma 
berdi. Umumiy ovqatlanish korxonalari yil yakuniga qadar yer va mulk solig‘idan, 
turizm kompaniyalari va mehmonxonalar 2 yil muddatga turistik yig‘imlardan ozod 
qilinadigan bо‘ldi. 
Tadbirkorlarni qiynayotgan muammolardan yana biri yer ajratish bilan bog‘liq. 
Bu masala bо‘yicha Prezidentga 4 mingdan ziyod murojaat bо‘lgan. 
2021-yil 16-avgust kuni “Yer uchastkalarini ajratish va ulardan foydalanish, 
shuningdek, yerlarni hisobga olish va davlat yer kadastrini yuritish tizimi 
takomillashtirilishi munosabati bilan О‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun 

---

hujjatlariga о‘zgartish va qо‘shimchalar kiritish tо‘g‘risida” qonun qabul qilindi. U 
bilan yerlarni iqtisodiy oborotga kiritish, ularni oldi-sotdi va garov obyektiga 
aylantirish uchun mustahkam huquqiy zamin yaratildi. 
Endi qishloq xо‘jaligi yerlari ochiq tanlov asosida faqat ijaraga beriladi. Qishloq 
xо‘jaligiga mо‘ljallanmagan yer maydonlari esa faqat auksion orqali sotiladigan tartib 
joriy qilindi. 
2022-2023-yillarda respublika bо‘yicha qо‘shimcha 200 ta sanoat zonalari tashkil 
etilib, ularga ham kommunal va yо‘l infratuzilmasi davlat tomonidan yetkazib beriladi. 
Ushbu maqsadlar uchun 2022-yilda byudjetdan 2 trillion sо‘m mablag‘ ajratiladigan 
bо‘ldi. 
Tadbirkorlar e’tiroziga sabab bо‘layotgan yana bir muammo – elektr tarmoqlariga 
ulanishda kichik korxonalarga ham yirik zavodlar bilan bir xil talablar qо‘yilgan. 
Shu bois 2022-yildan bu borada qulay tizim joriy etiladigan bо‘ldi. Elektr 
tarmog‘iga ulanish tо‘liq elektron platformaga о‘tkaziladi va barcha jarayonlar bir 
bosqichga tushiriladi. Tadbirkorlarni elektr tarmog‘iga ulash muddati 20 kilovattgacha 
bо‘lgan quvvatlar uchun – 10 kun, 50 kilovattli quvvatlar uchun esa 20 kun etib 
belgilanadi. Agar, elektr ta’minoti korxonasi ishlarni muddatida yakunlamasa, 
tadbirkorlarga kompensatsiya tо‘laydi. 
Davlatimiz rahbari eksportyor korxonalarni qо‘llab-quvvatlash, kichik biznesni 
eksport faoliyatiga jalb qilish bо‘yicha ham qator tashabbuslarni ilgari surdi. 
Masalan, 2020-yili pandemiya davrida tо‘qimachilik korxonalariga eksportdan 
valyuta tushumini kutmasdan qо‘shilgan qiymat solig‘ini qaytarib berish tartibi joriy 
etilgan edi. Endi ushbu tartib barcha tarmoqlarning halol va intizomli eksportyorlariga 
nisbatan ham tatbiq etilishi aytildi. 
Shuningdek, yiliga 20 million dollardan ortiq eksport qiluvchi korxonalarga 5 
million dollargacha imtiyozli kreditlar ajratilishi belgilandi. 
Hozirgi kunda ayrim xomashyolar importi uchun boj stavkalari yuqori ekani 
kо‘rsatib о‘tildi. Oqibatda ular asosida mahsulot ishlab chiqarishdan kо‘ra chetdan olib 
kelish arzonroq bо‘lmoqda. Shu bois, hukumatga xomashyo va yarim tayyor 
mahsulotlar uchun import boji stavkalarini pasaytirish bо‘yicha topshiriq berildi. 
Shunday qilib, bugungi kuchli raqobat sharoitida milliy korxonalarimizning jahon 
xо‘jalik tizimiga izchil kirib borishida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik muhim 
ahamiyat kasb etdi. Aynan iqtisodiyotda tarkibiy qayta qurishni jadallashtirish, 
modernizatsiyalash va barqaror iqtisodiy о‘sishni ta’minlashda kichik biznes va 
xususiy tadbirkorlikning o’rni beqiyosdir.