Морфемика. Морфема ҳәм оның түрлери

күтә, жүдә, дым, ең, оғада, оғыры сөзлериниң дизбеклесип келиўи арқалы жасалады. 
Мысалы: жүдә ақыллы, ең шырайлы, т.б. Тас түнек, қыппа тайлақ, тас қараңғы
турақлы сөз дизбеклери де арттырыў дәрежеси мәнисинде қолланылады.  
Салыстырыў дәрежеси бир затқа тийсли белгини екинши заттағы белгиге 
салыстырылып көрсетилиўи келбетликтиң салыстырыў дәрежеси делинеди. Оның 
морфологиялық көрсеткишлери -рақ//-рек, -ырақ//-ирек қосымталары. Олар сапалық 
келбетликлерге жалғанады үлкенирек, қысқарақ, тарырақ, енсизирек, түйнеклирек, 
арсызырақ. Салыстырыў мәнисиндеги бетер, бесбетер сөзлери усы түринде де 
қосымталар қосылып та жасалады: Ол бул исте сеннен бетерирек айыплы. 
Санлық. Белгили бир муғдарды ямаса предметтиң қубылыстың санын, 
шамасын қатарлық тәртибин билдириўши сөз шақабы. Қарақалпақ тилинде санлық 
мәнисинде қолланылатуғын сөзлердиң саны шекленген. Олар тийкарғы 20 түбир сөзден 
ибарат. Бир, еки, төрт, бес, алты, жети, сегиз, тоғыз (бирликлер) он, жигирма, отыз, 
қырық, елиў, алпыс, жетпис, сексен, тоқсан (онлықлар) жүз, мың. Сондай-ақ тилимизде 
сан мәнисиндеги сөзлерде ушырасады. Мысалы: жалғыз, жекке, тақ сөзлери бир 
санына, егиз, қос, жуп, пар сөзлери еки санына мәниси жағынан жақын келеди. 
Тилимиздеги аршын, мысқал, батпан сөзлери де есаплық сөз сыпатында 
қолланылады.
Санлықлар мәниси бойынша үлкен еки топарға бөлинеди: есаплық ҳәм қатарлық 
санлықлар.
1
. Санаў муғдарын есаплаўды билдириўши есаплық санлықлар оларға: санақ 
жыйнақлаў, топлаў, шамалық, бөлшек санлықлар киреди. 2. Қатарлық санлықларға 
қатарлық тәртипти билдириўши санлықлар киреди. 
Санақ санлықлар предметтиң анық санын билдирип қанша? неше? деген 
сораўларға жуўап береди: бес, үш, еки.  
Қарақалпақ тилиндеги үш, жети, қырық сөзлери белгили бир түсиниклерге 
байланыслы қолланылады. Бала жетиге шыққанша жерден таяқ жейди. Гейбир 
жағдайларда ҒбирҒ саналығы өзиниң сан мәнисин жойтып күшейткиш сөз, 
болымсызлық алмасығы мәнисинде ҳәм фразеологиялық сөз дизбеклери составында да 
ушрасып келеди. Өзи бир биймаза адам еди.