Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

T im okratiya 
- harbiylar hokimiyati, Platonning fikricha ular faqat o’z tuban 
manfaatlarini o ’ylaydigan ozchilik hokimiyatidir. Bunday boshqaruv tiraniya va 
oligarxiya davrida boylar va kambag’allar orasida mavjud bo’lgan ziddiyatlarni 
yanada kuchaytirib yuborgan.
T iran iya 
- faqat o’z manfaatini o’ylovchi bir kishining hokimiyati. Bunda 
yakka hokimiyatchilik tamoyili amal qiladi. Platon fikricha tiraniya - ideal davlat 
modelidan chekinishning eng yomon shaklidir. U yakka bir kishining xohish- 
istagiga asoslanadi.
O ligarxiya 
- bunda davlatga oz sonli, ammo kuchli urug’lar boshchilik 
qiladi. Platon fikricha oligarxiya aristokratiyaning buzilgan shaklidir. Bu shaklga 
Platon davlatning salbiy shakli sifatida baho beradi.
Ana shulardan kelib chiqib Platon o ’z ideal davlatini amalga oshirishda 
tarbiyaning roli kattaligini ta’kidlaydi. Uning fikricha eng avvalo harbiylar va 
hukmdorlarni tarbiyalab etkazish kerak. Uning fikricha harbiylar va olimlar 
xususiy mulkka ega bo’lmasliklari lozim. Mazkus tizimda Platon odamlaming 
xudojuyligi va xudolarga sig’inishning ahamiyati kattaligini ta ’kidlaydi. San’at 
taqlidga taqlid, ya’ni soyalarning soyasi, hisoblansada, davlatni mustahkamlash va 
dinni rivojlantirishda yaxshi usul sanaladi.
Platonning fikricha, adolat har bir odamning jamiyatda tutgan o ’rni (sotsial 
statusi)ga muvofiq o ’z vazifalarini qat’iy bajarishdan iborat. Mavjud tuzumning 
barcha qonun-qoidalariga rioya qilmoqlikning o ’zi adolatdir: har bir ijtimoiy 
tabaqaga mansub kishilar (a’yonlar a’yonlarcha, qullar qullarcha) faqat o’zlarining 
vazifalarini 
bajarishlari 
kerak. 
Mavjud 
qonun-qoidalami 
buzishga 
yoki 
o ’zgartirishga qaratilgan har qanday hatti-harakat adolatsizlik hisoblanadi. Demak, 
Platon fikricha, adolat har bir kishining jamiyat hayotidagi o ’rnini belgilab
26

---

beruvchi 
tamoyil 
sifatida jamiyatning yaxlitligini 
ta’minlovchi 
va 
uni 
mustahkamlovchi omil sanaladi.