Namangan davlat universiteti n. Sotvoldiyev biznesni tadqiq etish

Faktografik usullar. Bu istiqbollashning shunday usuliki, unda o’tgan davrda bo’lib 
o’tgan haqikiy omillardan axborotli asos sifatida foydalaniladi. Bu ma’lumotlar miqdor va 
sifat xarakteriga egadir. Bozor kon’yunkturasini istiqbollashning faktografik usullari o’z 
navbatida 3 turga bo’linadi. Birinchi turi ekstrapolyatsiya va interpolyatsiya usullarining 
yig’indisidan iborat bo’lib, bu turdagi modellar uchun chiziqli funktsiyalarni tuzishda 
boshlang’ich axborotdan foydalanish xarakterlidir. Faktografik metodlarning ikkinchi turi 
ikkita va undan ortiq o’zgaruvchan istiqbollash ob’ektlarining o’zaro aloqalarini tadqiq 
qilishda qo’llaniladi. Ko’p o’lchovli statistik usullar bunday modellarga asos bo’la oladi. 
Usullarning uchinchi turi mazkur ob’ektlarning kelgusidagi rivojlanishini shunga o’xshash 
ob’ektlarning rivojlanish qonuniyatlari bo’yicha tadqiq qilishga asoslanadi. 
Ekspert usullar u yoki bu sohadagi mutaxassis-ekspertlarning fikr va mulohazalarini 

---

Biznesni tadqiq etish usullari 
139 
qayta ishlashga asoslanadi. Istiqbollashning ekspert baholash usuli intuitiv va analitik 
uslubni o’z ichiga oladi. Intuitiv usullarga ekspertlarni jalb qilishga, amalda istiqbollash 
ob’ektini rivojlantirish jarayonlarini aniqlash hamda shaxsiy eruditsiya va tuyg’u vositasida 
kelgusidagi o’zgarishini baholashga asoslangan usullar kiradi. Analitik usullarga 
istiqbollash ob’ektini tadqiq qilish jarayoni modelini mantiqan tahlil qilishga asoslangan 
usullar kiradi. 
Ekstrapolyatsiya usuli. Ekstrapolyatsiya usuli matematik statistikani keng qo’llashga 
asoslanadi, Matematikada ekstrapolyatsiya quyidagicha tushuniladi: agar funktsiyaning 
ahamiyati biror interval ichida [X
o
, X
n
] yotgan nuqtalarda x
0
x
1
2
... x
n
ma’lum bo’lsa, 
funktsiyaning f (x) qiymatini intervaldan tashqarida [X
o
, X
n
] yotgan x nuqtalarda belgilash 
ekstrapolyatsiya deyiladi. Lekin istiqbollash shu soha ichida amalga oshirilsa, bunga 
interpolyatsiya deyiladi.