Nashrga tayyorlash markazi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

,,QarorIar“ terminlarida asosiy bozoriiing ta’rifi. Bozomi seg­
mentlarga ajratish strategiyasini amalga oshirishni firmaning mis- 
siyasini aniqlashdan boshlash lozim. Ushbu missiya uning 
iste’molchiga yo‘naltirilgan istiqboldagi roli va asosiy funksiyasini 
tavsiflaydi. Bu yerda uchta asosiy savolga javob topish lozim.
— Biz qanday biznes bilan shug‘ullanyapmiz?
— Biz qanday biznes bilan shug‘ullanishimiz kerak?
— Biz qanday biznes bilan shug‘ullanmasligimiz lozim?
Bu savollarga bozor sharoitlarida javob topish uchun biznes- 
ning ta’rifini texnik atamalar yordamida emas, balki umumiy 
tushunchalar orqali, ya’ni iste’molchini qoniqtiradigan „qaror- 
lar“ atamalarida ifodalash lozim.
Awal aytib o‘tilganidek, buning uchun quyidagi tamoyillar- 
dan kelib chiqish lozim:
— xaridor uchun tovar — bu shu tovar olib keladigan foy- 
dadir;
— hech kim tovami o ‘z-o‘zicha sotib olmaydi. Bu yerda xiz­
mat ko‘rsatish yoki muammoni hal qilish talab qilinadi;
— turli texnologiyalar ham bir xil yechim ni taklif qilishi 
mumkin;
44

---

— texnologiyalar tez o‘zgarib bormoqda, asosiy ehtiyojlar esa 
awalgidek qolib kelmoqda.
Aynan m ana shuning uchun bozorga yo‘naltirilgan firma 
uchun o‘z biznesini tovar terminlari bilan emas, balki jinsdosh 
ehtiyoj atamalari orqali ifodalab olish muhimdir. Buni strategik 
tahlil jarayonining boshida amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. 
Asosiy bozorni aniqlashga bir necha xarakterli misollarni kelti- 
ramiz:
— „Derbit Interneshnl“ firmasi tom lar uchun qoplamalar 
bozorida faoliyat ko‘rsatadi va bitumli plyonkalar ishlab chiqaradi. 
Kompaniya o‘z bozorini quyidagicha reklama qiladi: ,fl(z eksklyu­
ziv distributerlar va malakali qoplamachilar bilan hamkorlikda 
tomlarning suv о 'tkazmasligini kafolatlaydigan mahsulot sotamiz
— „Otis Eleveytor“ (Otis Elevator) kompaniyasi bir-biriga 
chambarchas bog‘liq bo‘lgan ikki bozorda faoliyat ko'rsatadi: a) 
liftlar, eskalatorlar va harakatlanuvchi trotuarlami ishlab chiqa­
rish va o ‘rnatish; b) o ‘rnatilgan asbob-uskunalarga xizmat 
ko‘rsatish. Kompaniya o‘z bozoriga shunday ta’rif beradi: „Biz- 
ning biznes — odamlami va materiallami vertikal va gorizontal 
yo‘nalishda qisqa masofalarga tashishdir. Bizning liftlarimiz shun­
day yaxshi ishlaydiki, kishilar ularning ishlayotganini sezmaydi- 
lar. Bizning vazifamiz — sezilmaslikdir“.
A slida, biznesning t a ’rifi — am aliy k o ‘rsatm alar berish 
maqsadida yetarlicha aniq atamalar yordamida ifodalanishi kerak, 
ayni paytda, bu atam alar ijodiy yondashuvni rag‘batlantirish 
uchun, masalan, ishlab chiqariladigan assortimentni kengayti­
rish imkoniyatlari yoki oraliq tovar sohalarini diversifikatsiya- 
lash uchun yetarlicha keng qamrovii bo‘lishi kerak.
Asosiy bozorni konseptualizatsiyalash. Eybellning fikricha, 
asosiy bozor quyidagi uch mezon bo‘yicha ta ’riflanishi mumkin:
— qanday ehtiyojlar, funksiyalar yoki funksiyalaming kom- 
binatsiyalarini qondirish kerak ( ,,n im a ? “)?
— ehtiyojlari qondirilishi kerak bo‘lgan iste’molchilarning 
qanday turli guruhlari bor ( ,,k im n i ? “)?
— bu funksiyalami bajara oladigan qanday texnologiyalar 
mavjud ( ,,q a n d a y ? “)?
Buni uch o‘lchamli tizim ko‘rinishida tasvirlash mumkin.
Ushbu tizim asosida segmentlash jadvalini qurish uchun har 
bir holatda bu uchta mezonni tavsiflaydigan mezonlami belgilab 
olish kerak (3.2-rasm).

---