«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

147 
borishi 

markazdan

uzoqlashishni, 
yiriklashuvi
esa

boshqa
markazga 

yaqinlashuvdan darak beradi. Bu haqda yo‗lning sifatini o‗zgarib borishi ham
o‗ziga xos belgi, ko‗rsatkich (indikator) hisoblanadi. Yo‗li yaxshi davlat boy 
bo‗ladi, boy davlatning yo‗li esa har doim ham yaxshi bo‗lavermaydi.
Transport uzoqni yaqin qiladi, masofa va vaqtni uyg‗unlashtirib, ularni 
tejashga olib keladi, mayatniksimon migratsiyani kuchaytiradi. Ishlab chiqarish
sohasida u mujassamlashuv, ixtisoslashuv, kooperatsiya va kombinatlashuv bilan 
chambarchas bog‗liq.
Mamlakat va rayonlar, shaharlarning iqtisodiy geografik o‗rni, salohiyat va 
imkoniyatlarini amalga oshiruvchi, joyning iqtisodiy va demografik sig‗imini
belgilovchi omil ham transportdir. U hududlarni bir-biri bilan bog‗laydi, mintaqa, 
milliy va jahon ho‗jaligini mukammal sistema tarzida shakllantiradi. Bir vaqtlar
N.N.Baranskiy: ―Volga Rossiyani Osiyo mamlakatiga, Dnepr O‗rta Dengiz 
mamlakatiga aylantiradi‖, deb aytgan edi. Agar bizning Amudaryo va Sirdaryo
ham Jahon okeaniga bevosita chiqqanda edi, ehtimol o‗lkamizning geosiyosiy 
mavqei, xo‗jaligi va madaniyati yanada boshqacha bo‗lar edi.
Transport ayniqsa tashqi savdo bilan aloqador. Binobarin, mamlakat-ning 
savdo aloqalari, xalqaro iqtisodiy munosabatlar negizida transport tizimi yotadi.
Xuddi shu o‗rinda milliy iqtisodiyotini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega 
bo‗lgan erkin iqtisodiy mintaqalar yoki majmualarni (EIM), texnopolislarni
vujudga keltirishda transport rolini ta‘kidlash joiz. 
Shunday qilib, ijtimoiy va iqtisodiy hayotning biror qismi yo‗qki, u transport
bilan bog‗liq bo‗lmasa. Sanoat, qishloq xo‗jaligi, aholi joylashuvi, aholiga xizmat 
ko‗rsatish tarmoqlarining hududiy tashkil etilishi transport omiliga asoslanadi.
Endi transportning o‗zini joylanishiga ta‘sir qiluvchi omillarni ko‗rib 
chiqaylik. Qadimda transport, xususan, dengiz va daryo transporti tabiiy sharoitga
bog‗liq bo‗lgan. Hozir ham qit‘a va mamlakatlarning qirg‗oq chizig‗i, shakli tabiiy 

---

---