«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

176 
―erkin‖ joylashadi. Mazkur korxonalar qora metallurgiya markazlariga, suv 

manbalariga yaqin, neft va gaz sanoati rivojlangan rayonlarda joylashtirilishi ham

mumkin.

Xomashyoga asoslangan sanoat va qishloq xo‗jaligi tarmoqlarining

geografiyasi, eng avvalo, mamlakat tabiiy sharoiti va tabiiy resurslar joylanishi 
bilan bog‗liq. Chunonchi, qishloq xo‗jalik ekinlarini hududiy tashkil etishda suv,
iqlim va tuproq sharoitlari katta ahamiyatga ega. Ular, ya‘ni namlik, harorat va 
tuproq agroiqlimiy resurslarni tashkil etadi.
Xomashyo omiliga asoslanib, ishlab chiqarishning hududiy tashkil etish 
masalalari tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish, atrof-muhit tozaligini saqlash
muammolarini hisobga olgan holda hal etish maqsadga muvofiqdir. Natijada, 
tabiiy geografiya, iqtisodiy geografiya va ekologiyaga oid bilimlar o‗zaro
muvofiqlashtiriladi.
Yoqilg‗i issiqlik elektr stansiyalari, qora metallurgiya sanoatining dastlabki –
cho‗yan eritish (domna pechida) bosqichini joylashtirishda asosiy rol o‗ynaydi. 
Ammo uning ta‘siri har doim ham yetakchi kuchga ega emas. Issiqlik
elektrostansiyalari yoki metallurgiya zavodlari iste‘mol rayonlarida ham 
joylashtirilishi mumkin. Bunday hol neft va uning mahsuloti mazut, tabiiy gaz
asosida ishlovchi issiqlik elektr stansiyalarini qurishga taalluqli (yoqilg‗ining 
quvurlarda keltirilishi iqtisodiy jihatdan ma‘qulroq) bo‗ladi.
Biroq qora metallurgiya (cho‗yan erituvchi) zavodlarini joylashtirish 
qonuniyatlari bir xil emas. Ma‘lumki, qazib olinadigan temir rudasining taxminan
48-50 foizi foydali, bu degan so‗z ulardan deyarli shuncha miqdorda cho‗yan 
olinadi. ammo bu ―o‗rtacha‖ raqam hamma joyda ham bir xil emas – ayrim
konlarda temirning qazib olinadigan rudadagi ulushi atigi 17-19 foizni tashkil 
etadi.
Bunday

konlarga

Uraldagi 
Kochkonar
yoki Qoraqalpog‗iston 
Respublikasidagi Tebinbuloq konlarini misol qilib ko‗rsatish mumkin. Bu

---

---