«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

178 
Shuningdek, ko‗mir va temir rudasini bir-biri bilan hududiy (mayatniksimon) 

almashuvi asosida har ikkala rayonda shakllangan qora metallurgiya markazlari

mavjud. Bu borada o‗tgan asrning 30-yillarida amalga oshirilgan Ural-Kuznetsk 
kombinati (UKK)ni ko‗rsatish o‗rinli. Ushbu dastur hududiy ishlab chiqarish
majmuining dastlabki ko‗rinishi bo‗lib, uni hayotga tatbiq etishda ham xomashyo 
rayonida – Janubiy Ural temir rudasi konlari asosida (eng yirik Magnitogorsk
metallurgiya kombinati), ham yoqilg‗i rayoni – Kuznetsk toshko‗mir havzasida, 
ya‘ni Novokuznetskda bunday ulkan korxonalar bunyod etilgan edi.

Elektr quvvati
hozirgi zamon ishlab chiqarishini, hatto transport va qishloq 
xo‗jaligini ham elektr quvvatisiz tassavur qilish qiyin. Bu sohaning o‗ziga xos
xususiyati shundaki, u yaratgan mahsulotni, ya‘ni elektr quvvatini jamg‗arib, 
omborxonalarga yig‗ib bo‗lmaydi, undan ayni paytning o‗zida foydalanish kerak.
Bundan tashqari, elektr quvvati yuqori kuchlanishli elektr tarmoqlari 
(shoxobchalari) orqali uzoq masofalarga berilishi mumkin. Xuddi shu maqsadda
Kansk-Achinsk, Ekibastuz ko‗mir havzalarida yirik yoqilg‗i-energetika majmualari 
barpo etilgan. Angren ko‗mir havzasida ham xuddi shunday majmua yaratilgan.
Ammo ba‘zan murakkab tog‗ sharoitiga ega bo‗lgan rayonlarda elektr quvvatini 
uzoqqa uzatish iqtisodiy jihatdan ma‘qul hisoblanmaydi. Bu quvvatdan mumkin
qadar shu joyning o‗zida foydalanish lozim bo‗lib qoladi. 
Odatda, elektr quvvati omilini ishlab chiqarishning hududiy tashkil etilishida,
eng avvalo, uning arzon turiga urg‗u beriladi. Arzon elektr quvvati suv 
stansiyalaridan olinadi, chunki suv suvligicha GESdan keyin ham qolaveradi,
issiqlik elektr stansiyalarida esa ko‗mir, mazut yoki tabiiy gaz sarflanadi. Elektr 
quvvati omiliga quyidagi misollarni keltirish kifoya: 1 t titan ishlab chiqarish
uchun (titan po‗latdan bir necha marta yengil va ayni paytda, ancha chidamli) 40-
50 ming kvt/s, alyuminiy uchun 17-19 ming kVt/s atrofida elektr quvvati

---

---