«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

187 
Xo‗sh, qaysi darajadagi mujassamlashuv ma‘qul degan savol tugiladi. Axir, 

ayni bir hajmdagi mahsulotni turli xil yiriklikdagi korxona, shahar yoki rayonlarda

ishlab chiqarish mumkin-ku. Bu yerda ham bir tomonlamalik, qat‘iylik zararli va 
xavflidir. Binobarin, turli xil kattalikdagi kor-xonalar, shaharlar bo‗lgani maqsadga
muvofiq bo‗lsa kerak. Demak, mujassamlashuv obyektiv qonuniyat, biroq u barcha 
mamlakatlarga xos va iqtisodiy samaradorlikka ega bo‗lsa-da, uning ma‘lum
chegarasi, darajasi, doirasi bo‗lishi shart. 
Mamlakatning birgina, aksariyat hollarda poytaxt shahari asosida
rivojlanishini Lotin Amerikasi davlatlarining yaqin o‗tmishdagi taraqiyoti yoki 
Afrika mamlakatlari misolida ko‗rishimiz mumkin. Ushbu mamlakatlar o‗z
ijtimoiy-iqtisodiy borlig‗ini ularning eng yirik markazi bo‗lgan poytaxt shahrida 
mujassamlashtiradi. Bunday hollarda ishlab chiqarishning bir tomonlama yoki
nomutanosib hududiy tarkibi, o‗ta markazlashgan mujassamlashuvni bildiradi. 
Respublikada ham faqat Toshkent yoki Toshkent viloyatini rivojlantirib,
qolgan mintaqa va joylarni o‗z holiga qoldiraverish ham yaramaydi, albatta. Shu 
bois Qoraqalpog‗iston Respublikasi, Xorazm, Surxondaryo, Jizzax kabi viloyatlar
ijtimoiy-iqtisodiy salohiyatini yuksaltirish zamon talabi bo‗lib, bu masalalar 
mustaqil davlatning ilmiy asosda ishlab chiqilgan mintaqaviy siyosatida o‗z aksini
topmog‗i lozim. 
Markazlashuv mujassamlashuvning bir ko‗rinishidir. Bu yerda ishlab
chiqarish korxonalari yoki boshqa tashkilotlar va sohalarni asosan birgina shaharda 
joylashuvi tushuniladi. Ayni paytda mamlakat yoki xo‗jalik boshqaruvining
bunday tizimi yakkahokimlik – monopoliyaga olib kelishi turgan gap, bu esa 
maqsadga nomuvofiqdir.
Yuqoridagi ma‘noda ―mujassamlashuv‖ tushunchasi hamma vaqt ―markaz‖ 
tushunchasini ifodalaydi. Shubhasizki, bu markaz balandroq turishi, ko‗zga yaqqol
va darhol tashlanishi lozim. Ammo ―markaz‖ deganda shaharlarni, umuman, 

---

---