Nurulloh Muhammad Raufxon Bu kunlar
Download 3.93 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Bu kunlar
- “Ey insonlar! Darhaqiqat, Biz sizlarni bir erkak (Odam) va bir ayol
- “Agar Olloh ayrim (odam)larni ayrimlari bilan daf’ qilib turmasa edi, yer yuzi buzilardi” 89
- “Ularning ishlari
- “Jihodning afzali jabr qiluvchi imom
- “To payg‘ambar yubormagunimizcha
|
Bu kunlar
www.nurullohuz.com 132
“Xalq harakati” sifatida unga na xalqning ishonchi (mandati) qoldi, na “Harakat”ning va na boshlig‘ining xalq oldida obro‘yi qoldi! Bugun dunyo o‘zgardi, hayot yangi-yangi masalalarni o‘rtaga qo‘yyapti, zamon yangicha boqishlarni taqozo etyapti. ”Birlik” esa bugun adolatsizlikka, diktatorlik tuzumiga qarshi ishlatishi lozim bo‘lgan bor kuchi-g‘ayratini raqobatchi shaxs va harakatlarga hamda Islom diniga qarshi yo‘naltirib, tinimsiz ig‘voyu bo‘hton yog‘dirib yotibdi ‒ muxolifatning kuchini sindirishga harakat qilib kelyapti. Bu bilan O‘zbekistondagi diktatorlik tuzumi tegirmoniga bir ariq suv quyib yotibdi. Shulardan xulosa qilinsa, “Birlik”ning buguni sharafsiz, ertasi umuman qorong‘i,
Bir zamonlar xalq harakati sifatida tashkil topgan edi 88 , hozir bir hovuch kimsaning siyosiy-ijtimoiy ermagiga aylanib qolibdi. Mazlum xalqning xohish-irodasini ifodalamaydi ‒ haqiqat shu! Men bu gaplarni bir paytlar “Birlik” xalq harakatining faol ishtirokchilaridan biri o‘laroq, ikkita xomaki nusxa asosida uning bir ovozdan tasdiqlangan Nizomini, harakat Dasturini hamda yuzminglab nusxada ko‘paytirilib xalqqa tarqatilgan alohida Eslatmani yozgan odam o‘laroq, ming bir afsus bilan bityapman. “Birlik” ichida bo‘lganim va uning g‘oyalarini elaro tarqatishda ozmi-ko‘pmi hissam qo‘shilgani uchun ham, qanchalik og‘ir bo‘lmasin, bu gaplarni aytishga ma’naviy haqqim bor deb o‘ylayman. Muxolif tashkilotlardan yurt ichi va tashida “Erk” demokratik partiyasi bor. Boshlig‘i va ko‘p a’zolari eski “birlik”chi bo‘lgani, ularni o‘sha damlarda yaqindan taniganim bilan, keyinchalik oralarida bo‘lmaganim uchun, partiya o‘laroq hozirgi holati menga qorong‘i. Birnima demayotganim shundan. Yaqinda chetdagi ayrim muxolif kuchlar birlashib, “O‘zbekiston xalq harakati”ni tashkil etishdi. Bu harakat faoliyatini endi boshlagani sababli ham hozircha u haqda biron-bir tasavvur yo xulosam yo‘q. Kelajak ko‘rsatadi. Ammo birlashishning o‘zi katta ijobiy hodisadir va kishida umid uyg‘otadi. Albatta, hech qaysi guruhga yo partiyaga kirmagan alohida muxolif shaxslar ham bor. Dardlari imon va Vatan bo‘lsa, ularni ham hartomonlama qo‘llab-quvvatlash kerak bo‘ladi.
87 Xalqini ijtimoiy tarmoqlarda tinimsiz cho‘chqa deb haqoratlaydigan, o‘zining holidan xabari yo‘q, ammo Islom dinini “zamonga moslash” g‘oyasini ko‘tarib chiqqan kimsani bundan boshqacha baholab bo‘lmaydi! Tavba deysiz. Bir hovuchgina “Birlik”ni zamonga moslay olmayotgan kazzob butun boshli dinni “zamonga mos”lamoqchi! 88 Bugunga kelib esa, kechagina ne-ne orzu-umidlar-la “Birlik”ni tuzgan va harakatlantiruvchi kuchi bo‘lgan xalqni ‒ o‘zi go‘yo zolimdan qutqarib baxtga erishtirmoqchi bo‘layotgan mushtipar xalqini eskirib ketgan boshlig‘i tili bilan ikki kunning birida “cho‘chqalar” deb haqoratlab yotibdi. Balki “yuqori tashkiloti”dan xalqni kechagi suyukli Harakatdan bezdirish topshirig‘ini olgandir sho‘rlik Boshliq? Unaqa bo‘lsa, allaqachon niyatiga yetdi u!
Nurulloh Muhammad Raufxon
www.nurullohuz.com 133
Kichik xulosa
1. Inson bolasini bir-biriga jozibali, chiroyli qilib turadi. Ilk Odamdan (u zotga salom bo‘lsin) to qiyomat qo‘pguniga qadar keladigan oxirgi bolasigacha birontasining barmoq izi ikkinchisinikiga o‘xshamagani kabi, fikri ham sira aynan o‘xshamasligini ko‘rsatadi. 2. Izlanishlar (ijtihod)ga keng yo‘l ochadi, ilm-ma’rifat ufqini kengaytirib yuboradi, jamiyatni yuksaltiradi. 3. Odamni bir fikr tevaragida qotib qolishdan, bir fikrning zug‘umidan asraydi. 4. Huquq va burch o‘lchovlarini o‘rtaga qo‘yaroq odamning, ayniqsa, qo‘liga ozmi- ko‘pmi ustunlik berilgan odamning nafsini hakalak otib ketishdan saqlaydi. 5. Yashashni osonlashtiradi, bitta tomonga bitta yo‘ldan borishdek tiqilinchlik va qiyinchilikni ketkazib, dunyoday kengliklarga yoyib yuboradi. 6. Va nihoyat, har bir odam mustaqil bir shaxs, mustaqil bir inson ekanini urg‘ulaydi. “Ey insonlar! Darhaqiqat, Biz sizlarni bir erkak (Odam) va bir ayol (Havvo)dan yaratdik hamda bir-birlaringizni (va o‘zlaringni) bilishlaringiz uchun
oyati hikmatan va o‘rni bilan qarashlar xilma-xilligiga ham ishora etadi. Chunki qabila va xalqlar xilma-xilligi faqat tan rangi bilan belgilanmaydi, balki so‘zlash, fikrlash, dunyoni aqliy-hissiy qabul qilish tarzlari ham turliligini bildiradi. Bundan, bir- birlari bilan to‘plam bo‘lib, ahil-inoq yashashlari uchun ham kishilarning dunyoqarashlari turlicha qilib yaratilgan, degan xulosani-da chiqarsa bo‘ladi. Baqara surasining 251-: “Agar Olloh ayrim (odam)larni ayrimlari bilan daf’
oyati ham bizga yer yuzi buzilmasligi uchun qarama-qarshilik zarur ekanini uqdirmoqda. Oyatning bu bo‘lagini “Tafsiri hilol”: “...kofirlarni mo‘minlar bilan daf’ qilib turmasa, mo‘minlarni kofirlar ustidan g‘olib qilmasa, kofirlar yer yuzini fasodga to‘lg‘azib yuboradilar” 90
Qiyosdan foydalanib, “kofir” o‘rnida har qanday yomon, buzg‘unchi kimsalarni ham nazarda tutsak, ularni yaxshilar doim tanqid qilib, to‘g‘ri yo‘lga solib turish bilan yomonliklarini daf qilishlari lozim degan ma’no ham chiqadi. Tanqid esa qarashlar qarama-qarshiligidan tug‘iladi. Payg‘ambarimizdan (u zotga salom va salotlar bo‘lsin): “Ummatimning ixtilofi rahmatdir” (“Ummatim qarashlari xilma-xilligi yaxshilikkadir”), degan bir hadis rivoyat qilinadi. Ayrimlar uni rivoyat qiluvchilari (sanadi) zaif deydi, ayrimlar, amalni yaxshilash uchun undan foydalansa bo‘ladi, deydi.
89 Shayx Alouddin Mansur tarjimasidan olindi. 90 Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. Tafsiri hilol. 1-juz’ 254-bet. “Sharq” NMAK Toshkent 2012 y. Nurulloh Muhammad Raufxon
www.nurullohuz.com 134
Zamonamizning ulug‘ olimi shayx Yusuf Qarozoviy ham bu haqda maxsus bir maqola yozib, uni “Ixtilof rahmatdir” deb nomlagan va: «Ixtilof (harxillik) ixtiyordan tashqari holat bo‘lishi bilan birga, ummat uchun rahmat, kenglik hamdir. Bu to‘g‘rida tillarda mashhur, lekin sanadi ma’lum bo‘lmagan hadis ham bor. Shunday bo‘lsa-da, men bu hadis ma’nosini to‘g‘ri deb bilaman. Bu Suyutiy “al-Jome’ as-sag‘ir”da Payg‘ambardan (u zotga salom bo‘lsin) rivoyat qilgan “Ummatimning ixtilofi rahmatdir” hadisidir», degan. Harxillik kulfat emas, rahmat ekani e’tibori bilan bu hadis mo‘minlarga juda katta yengillikdir, ko‘p mushkulning yechilishiga yo‘l ochadi. Ijobiy tortishuv bor narsa ekani tan olinsa, din maydoni cheksiz darajada keng ekani bilinadi va har qanday bahs xayrli yechimga kela oladi. Endi, qarashlar xilma-xilligi rahmat ekani tan olinmasa, din maydoni toraytirib yuboriladi va har qanday boshqacha ijtihod yo‘li shafqatsizlarcha kesiladigan bo‘ladi. Olloh asrasin. “Ularning ishlari (mudom) o‘zaro maslahat (bilan) bo‘lur” 91 (Sho‘ro surasi 38- oyat ma’nosi). “Maslahat” tushunchasining o‘zi, birinchidan, ko‘pchilikni, ikkinchidan, xilma-xil qarashlarni zarur qiladi. Har kim o‘z qarashini ilgari suradi, tortishiladi, oxiri bir to‘xtamga kelinadi ‒ mana shu maslahatdir. Vahiydan boshqa narsalarda turli fikrlarni ilgari sursa bo‘ladi. Dunyoviy va hayotiy har qanday masalada to eng oqilona yechim topilgunicha tortishish qaytaga yaxshi. Sharti – bu tortishishdan maqsad qaysarlik yo dushmanlik emas, umumga foyda keltiradigan chiroyli yechim topish bo‘lishi kerak. Bu borada eng yorqin va qat’iy o‘rnak Payg‘ambarimizdan (u zotga salom bo‘lsin) keladi: ayrim hayotiy masalalarda u zot biron qarorga kelsalar, qarorlarini sahobalariga aytardilar, shunda sahobalar u kishidan: “Ey Ollohning elchisi, vahiy bilan gapiryapsizmi yo o‘zingizdan gapiryapsizmi?” deb so‘rab olishar, vahiydan bo‘lmasa, u masala bobida o‘z qarashlarini ochiq bildirishar edi. Ollohning elchisi sahobalarining maslahat-mulohazalarini yotig‘i bilan tinglab, garchi o‘z qarashlaridan boshqacha bo‘lsa-da, o‘sha vaziyatda eng foydalisini qabul qilar va qarorlarini o‘zgartirar edilar. Badr g‘azotidan oldin shunday bo‘ldi. Handaq jangidan oldin shunday bo‘ldi. Madinaliklarning xurmo gulini changlatish usullari masalasida shunday bo‘ldi. Yana ko‘p bor shunday bo‘ldi. Va har gal sahobaning ixtilofi (boshqacha fikri) musulmonlar ishiga katta foydalar keltirdi. Yoki keyinroqdan boshqa bir misol. Imom Molik (ustiga Ollohning rahmati yog‘ilsin) mashhur “Muvatto” kitobini bitganida ummat orasida ayrim tortishuvlar yashayotgan edi. Kitobni o‘qigan xalifa Abu Ja’far al-Mansur qattiq ta’sirlanibdi va:
91 Shayx Alouddin Mansur tarjimasidan olindi. Nurulloh Muhammad Raufxon
www.nurullohuz.com 135
“...huzuriga Molik ibn Anasni chaqirtiribdi. «Ey Molik, – debdi Imomga yuzlanib, – sening kitobingni o‘qidim. Qur’onu hadisga juda mos kitob yozibsan. Sening mazhabingga ergashgan musulmon ko‘p diyorimizda, lekin men Islom olamining amiri sifatida mana shu kitobingni juda ko‘p nusxada yozdirib, butun dunyodagi musulmonlarga tarqattirmoqchiman. Toki dunyodagi musulmonlarning barchasi faqat shu kitobga bo‘yin sunsinlar. Faqat molikiy mazhabida bo‘lsinlar», debdi. Shunda Imom Molik (Olloh rozi bo‘lsin bu zotdan) mana bunday marhamat qiladi: «Ey mo‘minlar amiri, unday qilmang. Yozgan kitobimdagi gaplarimni mendan va shogirdlarimdan eshitgan kishilar mening mazhabimga ergashsalar, Ollohga shukr qilaman. Lekin Islom olamining boshqa taraflariga juda ko‘p ulamolar yetib borganlarki, ular olib borgan ta’limotlarini endi noto‘g‘ri deyish va o‘rniga mening kitobimni o‘qishni buyurish, mening mazhabimga kirishga majburlash bilan siz Islom diniga xizmat qilgan bo‘lmaysiz, balki musulmonlarning e’tiqodlaridagi parokandalikka sabab bo‘lasiz. Demak, shu paytgacha ajdodlarimiz amal qilib kelgan yo‘l xato yo‘l ekan-da, deb o‘ylab qolishlariga sabab bo‘lasiz. Meni eshitgan va mening kitobimni o‘qiganlar mening mazhabimda bo‘lsinlar. Boshqa diyorlardagi musulmonlar o‘zlariga yetib borgan mujtahid ulamolarning mazhablarida tursinlar. Menga ergashgan musulmonlar ham, ularga ergashgan musulmonlar ham, inshaolloh, hidoyatda, haq yo‘lda bo‘ladilar», deydi” 92 . Diqqat qiling: xalifaning hayajonlanib: “Barchani shu kitobga birlashtiraman!” deyishi yuzaki qaraganda to‘g‘ri va birlashtiruvchi qarorga o‘xshaydi, aslida oqibati yomon – “Muvatto” fikriga to‘g‘ri kelmaydigan boshqa har qanday fikrni yo‘qotaman, degani edi. Ulug‘ Imom xalifani bu tahlikali ishdan qaytardi, qarashlar xilma-xilligini yoqladi va sahobalarning harxilliklari ummatga bir rahmat ekani yo‘rig‘idan chiqib kelib fikrladi. “Mening sahobalarim yo‘lchi yulduz kabidirlar. Qaysi birlariga ergashilsa, kishi adashmaydi”, degan ma’nodagi yana bir hadisning 93 haqiqatini amalda ko‘rsatdi. Bu misollar fikrlar xilma-xilligi joiz tugul, hatto zarur ekaniga aslimizdan chiroyli o‘rnaklardir. Dinni, din tarixini biladiganlar nimalarga ishora qilayotganimizni sezib turishibdi. Lekin biz hozir dinimiz tarixida kechgan u voqealar ketidan tushmadik, tafsilotiga berilmadik, chunki mavzu boshqa. U zamonlardan bir-ikki misol keltirganimizdan maqsad dinimiz tabiati haqida davlatning ham, ayrim muxolifchilarning ham miyasiga o‘rnashib qolgan bir xatoni o‘rtadan ko‘tarish edi, xolos. U xato nima? Davlat hol tili bilan bunday deydi: “Xalqimiz ko‘pi musulmondir, ixtilof bizga yarashmaydi. Ayniqsa, hozirgi o‘tish pallasida millat bir shaxs va bir fikr tevaragiga birlashishi kerak!”
92 Shayx Alouddin Mansur. Imomi A’zam buyuk imomimiz. Bishkek – 1998. 112 – 113-betlar. 93 Bu hadis haqida ham tortishuvlar borligini eshitganmiz. Nurulloh Muhammad Raufxon
www.nurullohuz.com 136
Muxolifatdagi ayrimlar bunday deydi: “Xalqimiz ko‘pi musulmondir, asosan islomiy itoatkorlik ruhida tarbiya topgan, shuning uchun har qanday zulmga bosh egib turaveradi, fikrini ochiq aytmaydi, zulmga qarshi chiqmaydi. Biz bu itoatkorlikdan butkul qutulishimiz, tamoman demokratik rivojlanish yo‘liga o‘tishimiz kerak!” 94
ayrimlar boshqa niyatda butunlay boshqa fikrni aytayotgan ko‘rinsa-da, aslida ikkala tomon ham Islomni, musulmonlarni va o‘tmishimizni buzib tasavvur etyapti va qattiq adashyapti. Islom ijobiy ixtilof (qarashlar harxilligi) ila bir maslahatga kelishni vojib darajasiga ko‘targan 95 . Buning misollari ko‘rsatildi. Bundan tashqari, dinimiz mo‘min-musulmonlarni har qanday zulmga bosh egib ketaverishga emas, aksincha, zolimga zulmini ochiq va betiga aytishga buyurgan va bunday jasoratni eng ustun jihod deb e’lon qilgan: “Jihodning afzali jabr qiluvchi
Bugun musulmon mamlakatlarda, xossatan O‘zbekistonda buning aksi ko‘rilayotgan bo‘lsa, odamlar dinini unutganidan, dinida yashamayotganidandir. Ya’ni ayb odamlarning o‘zidadir, dinda aslo ayb yo‘q! Qarashlar xilma-xilligi insonning fitriy xususiyatidan ekanini va jamiyatning ma’naviy rivoji ham shu xilma-xillik bor-yo‘qligiga bog‘liq ekanini Islom nafaqat e’tirof qiladi, balki talab ham etadi. Sharti, bir oz tepada aytilganidek – xilma-xil qarashlar (ixtilof) haqiqat uchun, haqiqatni yuzaga chiqarish va to‘g‘ri yechimni topish uchun bo‘lishi, shunga xizmat qilishi kerak. Bunday ijobiy ixtilofi bor jamiyat izlanayotgan, demak, o‘sayotgan bo‘ladi. Agar ixtilof qarashlar orasida emas, chiroyli yechim uchun emas, balki shaxslar orasida hamda tarafkashlikka asoslangan bo‘lsa, janjal uchun bo‘lsa, bunday ixtilof dunyomizga ham, oxiratimizga ham foyda keltirmaydi...
94 Albatta, muxolifatning sog‘lom va dono qismida bu kabi xato fikr yo‘q va bo‘lishi mumkin ham emas. 95 Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. Tafsiri hilol. 5-juz’ 354 ‒ 356-betlar. “Sharq” NMAK Toshkent 2012 y. Nurulloh Muhammad Raufxon
www.nurullohuz.com 137
Sakkizinchi ko‘chat Demokratiya nima? “Demokratik tuzum o‘rnataylik!” deydi muxolifat. “Dunyoda eng namunali demokratik tuzum qurdik!” deydi yurt boshida o‘tirganlar. “Demokratiya” so‘zi G‘arb olamiga eskidan tanish. Bizning mamlakatga (agar u zamongi chegarani “bizning mamlakat” deb atash mumkin bo‘lsa) o‘tgan asrning 80- yillarida yopirilib kirib keldi. Undan oldin ham demokratiyani ozmi-ko‘pmi kimlardir bilardi, lekin yoppa xalq uni tilga olmas, hatto nimaligini bilmas, ishi bo‘lmas edi. Biladiganlar va tilga oladiganlar ham uni sevib yo qo‘msab emas, yerga urish uchun, ijirg‘anib, kinoya bilan tilga olardi. Keyinroq bizning xalq ham tilini “demokratiya” deyishga o‘rgatdi. Uzoq yillar og‘ir va zug‘umchi tuzumni boshidan o‘tkazgani, sotsializmdan, kommunizmdan bezgani, yengillikni, erkinlikni sog‘ingani uchun birdan “demokratiya” deya boshladi. Debgina qolmay, ozgina vaqtda uni sevib va qo‘msab ko‘chalarga chiqdi,”Bizga demokratiya beringlar!” deb talab qilishga o‘tdi. Maydonlarda “De-mok-ra-tiya! De- mok-ra-tiya! De-mok-ra-tiya!!!” degan hayqiriqlar yangrab qoldi. Hozir ham qayoqqa quloq ossangiz, shu so‘zni eshitasiz. Yo‘qsillardan tortib borsillargacha, oddiy vatandoshdan tortib muxolifatboshiyu davlatboshigacha og‘izlaridan shu so‘z tushmaydi. “Demokratik tuzum o‘rnataylik!” deb havoga mushtlaydi muxolifat. “Dunyoda eng namunali demokratik tuzum qurdik!” deb ko‘kragiga mushtlaydi yurt boshiga chiqib olganlar. Hamma bitta so‘zni qayta-qayta aytaversa, kishining qiziqishi ortar ekan: “Bu demokratiya deganlari o‘zi nima? Yeydigan narsami? Shunchalar shirinmi, jonini garovga tikib bo‘lsa ham erishmoqchi odamzot unga?” Albatta, demokratiya yeyiladigan narsa emas, bu gap so‘zning kelishimi uchun aytildi, xolos. Ammo, ajab: bir yoqda ayrimlar “O‘rnataylik!” deb qattiq talab qilib chiqsa... bu yoqda boshqalari “Allaqachon qurganmiz!” deb ishshayib tursa... “Ikkala tomon ham bitta narsa haqida gapiryaptimi o‘zi?” deb qolarkansiz-da odam dovdirab. Biri bor narsani ko‘rmayotganga, ikkinchisi yo‘q narsani o‘lib-tirilib bor deyayotganga o‘xshaydi. Yoki demokratiyaning yuzi ko‘pmi? Tusiyu isi ko‘pmi – har kim o‘zi bilganicha tanib, o‘zi bilganicha talqin etsa? Demokratiya haqida dunyoda ko‘p tortishilgan. Aytilmagan gap qolmagan hisob. Necha ming jild kitob yozilgan. Hali ham yozilyapti. Shuning uchun nazariy tomoni
Nurulloh Muhammad Raufxon
www.nurullohuz.com 138
bilan ishimiz yo‘q. Mamlakatimizda va dunyoda bo‘lib turgan voqealar, kechib turgan jarayonlardan sodda va tushunarli uslubda ayrim xulosachalar chiqaramiz, xolos. Zotan, nazariya to‘lasicha amalga oshsagina chinakam ilmga aylanadi. Yarmi amalga oshsa, chala ilmligi, butunlay teskarisi ko‘rinsa, quruq gap ekani bilinadi. Masalan, kommunizm nazariyasi quruq gap bo‘lib chiqdi-ku. Inson yaralganidan beri dunyodagi qisqa umrini qanday o‘tkazish haqida bosh qotiradi. Bosh qotiruvchilar ikki katta guruhga bo‘linadi:
biladi, demak, yo‘l-yo‘riqning eng to‘g‘risini ham U beradi, ana shu ilohiy ko‘rsatmalar asosida yashashimiz kerak, deydigan va bor aqlu zakovatini, g‘ayratu shijoatini o‘sha yo‘l-yo‘riqlarni hayotiga tatbiq etishga harakat qiladiganlar bo‘lsa, bu fikrga qo‘shilmaydigan, borliq dunyo paydo bo‘lishidan tortib, bu dunyo hayoti mohiyati nima ekanigacha hamma masalaga faqat o‘z aqliga suyanib, ilohiy tushuntirishlardan tashqarida javob topmoqchi bo‘ladigan faylasuflar va dunyoviy mutafakkirlar ikkinchi guruhga kiradi. Birinchi guruhni Ollohga ishonuvchilar deb qat’iy ayta olamiz, ammo ikkinchi guruhni yalpi Ollohga ishonmaydiganlar deya olmaymiz. Chunki bu ikkinchi guruhda Ollohga ishonuvchilar ham, ishonmaydiganlar ham yoki Olloh rozi bo‘lmaydigan tarzda ishonuvchilar ham bor. Ularni birlashtirib turgan narsa ‒ bu dunyo hayoti yo‘l- yo‘riqlarini o‘zlari ishlab chiqishga intilishlaridir. Bu borada Ollohga ishonmaydiganlarning tavri tushunarli, Yaratganni inkor etganidan keyin ular o‘zi yo‘l axtarishga majbur bo‘lishi tabiiy, ammo Ollohga ishonadiganlar nimaga dunyoviy hayotini Yaratgan chizib bergan yo‘lda o‘tkazmaydi? Chunki ishonchi sog‘lom emas ‒ ishonadi, amal qilmaydi yoki dinning ijtimoiy- olamshumul tabiatini yaxshi anglab yetmaydi. Natijada dunyoviy masalalarda dunyoviylar bilan deyarli bir xil fikrlaydi. Bunda diqqat etishimiz lozim bo‘lgan nuqta ‒ Ollohga ishonuvchini ham, ishonmaydiganni ham Olloh yaratgani, uning fitratida Yaratgan ato etgan aqliy, jismoniy, ruhoniy xususiyatlar borligidir. Odam bolasi o‘z umrini qanday o‘tkazishi kerakligidan tortib to shaxs bilan jamiyat, davlat bilan xalq muomala-munosabatlari qanday bo‘lishi lozimligigacha bosh qotirib, tarixiy bilim va tajribalari asosida o‘zicha yo‘riqnomalar ishlab chiqar ekan, o‘zi garchi xayolda ilohni inkor etib tursa-da, aslida har bir tafakkurida almisoq ta’siri hamda qachonlardir o‘z qavmiga yuborilgan payg‘ambar yo‘l-yo‘riqlari ta’siri sezilib turadi 96 . Ya’ni, inson mutlaq o‘zim kashf etdim deb o‘ylagan g‘oyasida ham ozdir-ko‘pdir ilohiy xamirturush asari bo‘ladi, albatta. Faqat, tomirida yurib turgan qonini kishi o‘zi
96 Ilohiy nizomga ko‘ra, dinsiz bir millat, elat, qavm bo‘lmas. Aqidasi keyin buzilib ketgan, bora-bora balki umuman dinsiz bir holga kelgan, ammo fikrlash tarzi va xulosalarida baribir kechmishdagi diniy dunyoqarash izlari sezilib turaveradi. Olloh taoloning “To payg‘ambar yubormagunimizcha (biron kimsani) azoblovchi bo‘lmadik” (Isro surasi 15-oyat); “Har bir ummat ichida ham, albatta, bir ogohlantiruvchi (payg‘ambar) o‘tgandir” (Fotir surasi 24-oyat);
Download 3.93 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|