O xoshimov, S. Saidaxmedov

Assinxron dvigatelning rotor zanjiriga aktiv qarshilik ulan- gan holatidagi tavsillari. Faza rotorli assinxron dvigatel metallur- giya va ko‘tarma transport qurilmalarida keng qo‘1laniladi. Katta quvvatli dvigatellar ventilyator, aerodinamik quvur va nasoslarda qo‘llaniladi. Rotor zanjiriga qo‘shimcha qarshilik ulash hisobiga bunda AD kritik sirpanishini, uning mexanik tavsifini, ishga tushirish toki va momentini o‘zgartirish mumkin.
Nasos va ventilyator yuritmalarida faza to‘r1i dvigatellami qo‘llash ularning umumdorligini tejamli ravishda rostlash imko• nini beradi, bu bilan katta xo‘jalik samaradorligiga erishiladi.
Kritik moment rotor zanjiriga kiritilgan aktiv qarshilikka bog‘liq emas. Shuning uchun r„; ni tanlash bilan AD mexanik tavsifmi shunday o‘zgartirish mumkinki, maksimal moment qiy- matiga dvigatel ishga tushirilayotgan paytda, ya’ni m = 0 bo‘1- ganda erishish mumkin (4.3-rasm).


4.3-rasm. Y•azn rotorli assinxron dvigatelning mexanik lavsiflari.


Qo‘shimcha r„ qarshilikni ko‘paytirish rotor tokining aktiv tashkil etuvchisini 2a = 22 ••› p. ortishiga olib keladi, chunki
(4.21)

bu yerda: ${ = r + q - mashina ikkilamchi zanjirining keltiril- gan to‘la aktiv qarshiligi.

Shu sababli faza rotorli dvigatel qisqa tutashgan rotorli dviga-
telga nisbatan kichik toklarda katta ishga tushirish momentiga ega.
Bunday mashinalarning ko‘rsatilgan xususiyatlari ularni og‘tr ishga tushirish yuritmalarida (ko‘tarma kranlar, metallurgiya qu- rilmalari, rotatsion mashinalar) keng qo‘1lash imkoniyatini yarat- di.
Faza rotorli dvigatellarning ishga tushirish qarshiliklarini hisoblash. Agarda dvigatel momenti 0 dan (0,7-0,8) Mz oralig‘ida o‘zgartirish bilan qanoatlansak, uning mexanik tavsiflarini to‘g‘ri chıziq bilan almashtirish va quyidagi grafoanalitik usulni qo‘l1ab ishga tushirish qarshiliklarini hisoblash mumkin.
Ishga tushirish reostatining qayta ulanish momentlari orali- g‘ini Mi — (0,7-0,8)s va M,• —‘ (1,2-1,5) Mk deb belgilab, yuqo- rida ko‘rsati1gan usullardan birini qo‘11ab dvigatelning tabiiy tav- sifini hisoblab clıiqamiz. Shundan so‘ng (4.6- rasm 0, ınqn chi- zig‘i) uni qurib boshlang‘ ich sun’iy tavsif 0, ci to‘g‘ri chizig‘ini quramiz. U koordinatalari (my; M — 0) bo‘lgan 0„ nuqta va koor- dinatalari (m = 0; M — M ) bo‘lgan o nuqtalardan o‘tadi, f› nuqtada birinchi pog‘ona qarshiligi chiqarib tashlanadi. yuritma c nuqtaga — yangi 0, dc tavsifga o‘tadi.
Shundan so‘ng oraliq tavsiflarni qurish jarayoni shunga o‘x- shash usulda davom etadi. Yuritma tabiiy tavsifga chiqqanda M — const bo‘ lgan nuqta vertikal yaqinida joylashadi. Agar bu hol ro‘y bermasa. qayta ulash momenti Mz ning qiymatini shun- day o’zgartirish kerakki, toki qidirilayotgan o nuqtaning holatini olish mumkin bo‘Isin.
Shu bilan ishga tushirish diagrammasini qurish jarayoni tu- gaydi.
Ishga tushirish pog‘ona qarshiligi qiymatini aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalanamiz:
qp,—S, (4.22)
to‘la qarshilikning nisbiy qiymati p, * + Ûqo’zh•’ NOlTlİnal moment3a mos keladigan p = 1 da, quyidagi tenglamalari olamiz:

bu yerda: p• — nisbiy birliklarda mashina ı otorining qarshiligi; pb , pd,. pfı, phı ...pd f4.4-rasm).
0
4.4-rasm. Faza rotorli dvigatelning ishga tushirish qarshıligini hisoblash uchun grafiklar.

Pog‘ona qarshiliklar soni xuddi o‘zgarmas tok dvigatellari kabi aniqlanadi. Sirpanish qiymatlarini mos bo‘1aklarni bo‘lish yo‘Ii biJan aniqlaymiz, masalan,

S, = pb,/0 0; ...; S, = pq,/0,0.
Oxirgi bosqichda ishga tushirish pog‘ona qarshiliklari R; ...R„
aniqlanadi:
^{fi4 '} MI qo“sh” P 2qo‘sh) 2noms
•• • ( Q iqo‘sh" Q (ı* I )qo‘sh) 2nom• • •
Shundan so‘ng bu pog‘ona qarshiliklari konstruktiv jihatdan hisoblanishi kerak, ya’ni qarshiliklarning elementlari catalog- lardan tanlanib, ishga tushirayotganda joiz tok qiymati va uning davomiyligi bo‘yicha issiqlik hisobi bajariladi.
Rotor zanjiriga aktiv va induktiv qarshilik kiritilgan holatidagi tavsiflari. Ko‘p pog‘onali ishga tushirish reduktor- laridan foydalanish mumkin bo‘lmagan hollarda dvigatelni ishga tushirayotganda uning tezlanishini katta ravonlikda o’zgartirish maqsadida rotor zanjiriga simmetrik ravishda induktiv (reaktor) va aktiv qarshilik (rezistor) ulanadi (4.5-rasm, n).

4.5-rasm. Rotor zanjiriga induktiv va aktiv qarshiliklarini ketma-ket(a) va parallel (ö) ulanish sxemalari.

Ishga tushirishning boshlanishida rotor tokining chastotasi tarmoq chastotasiga yaqin bo‘1gani uchun reaktorning induktiv qarshiligİ 'p kiltta bo'ladi va u ishga tushirish tokini chegaralaydi. Dvigatel tezligi orta borishi bilan rotor EYK kamaya boradi.

Lekin shu bilan bir vaqtda chastota kamayishi hisobiga xp qarshilik kamaya boradi. Qarshiliklarni bunday ulanish sxemasi uchun dvigatel mexanik tavsiflarini hisoblash (4.17) va (4.18) formulalar bo‘yicha amalga oshiriladi, lekin oldindan kritik mo- ^{ment M} k ^{,sirpanish 5 va E qiymatlarini aniqlash kerak.}
Reaktor va rezistorlar parallel ulanganda yanada aniq tavsif- larni olish mumkin (4.5-rasm, b). Bu yerda ishga tushirish mo- mentida induktivlik katta va rotordagi tok qo‘shimcha qarshilik r „bilan chegaralanadi.
Shundan so‘ng dvigatel tezligi orta borishi bilan toklar aktiv va induktiv qarshiliklari orasida qayta taqsimlana boradi. Bunday qayta taqsimlanish hisobiga ishga tushirish davomida dvigatel momentini bir xil qiymatda ushlab turish mumkin.
Ishga tushirishning oxirida qarshilik chiqarib tashlanadi va dvigatel tabiiy tavsifga o‘tkaziladi (4.5-rasm, J, va 2 hamda 3, 4 nuqtalar). Bunday sxemalari katta quvvatga ega bo‘1gan, og‘ir sharoitlarda qo‘l1ash maqsadga muvofiq.

4.6-rasm. Dvigatel statoridagi tok va elektromagnit momentlarning tabiiy tavsifda {M , I,) va sun’iy tavsiflarda aktiv-reaktiv qarshiliklami ulab ishga tushirishdagi (R„/a.r.) bog‘1anishlar.

3. 
   misoI. AK-51 -5 rusumli faza rotorli assinxron dvigatel uchun ishga tushirish reostatini tanlang. Dvigatelning pasport ko‘rsat- kichlari:
   

P —- 1,7 kW, n„ = 905 ayPmin,
€i = 57 V, /t, —— 20,2 A, L= 2,0, Rz - 0,155 f2.
Burchak tezligining nominal qiymati:
94, 7 raö/ s
Dvigatelning o‘qidagi statik yuklama momenti uning nominal momentiga teng
^1,7- 10 =17, 95 N in
94,7
Dvigatelning tabiiy mexanik tavsifi 4.7-rasmda keltirilgan.
Faza rotorli assinxron dvigatelning eng katta ishga tushirish
momenti:
M —- 0,85 _qd' 0,85 k -H, = 0,85-2 17,95 = 30,5 N-m
Qarshiliklami chiqarishdagi moment
Mz - 1,2M,= 1,2 17,95 = 21,55 N -m
Yechimi. Tabiiy mexanik tavsifning Mi va Mz momentlariga mos keladigan o va b nuqtalaridan (4.7-rasm) sinxron tezlik
{S — 0) chizig‘i bilan kesishguncha to‘g‘ri chiziq o‘tkaziladi, f nuqtadan fq, te va re nurJari o‘tkaziladi.
4.7-rasm. Assinxron dvigatelning ishga tushirish reostatini hisoblash grafigi.
Pog‘ona qarshiliklarining qiymatlari quyidagi ifodalardan aniqlanadi:

Ry—- _ak”
R -
0.155= 0,31C-


0, 155= 0.18z7,

Ishga tushirish reostatining to‘liq qarshiligi:

Ry——
0,7951
0,205

0,155= 0, 6 C.

5.