O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Bug‘doy hosildorligi. Bahorgi b u g ‘doy lalm ikor va su g ‘oriladigan 
y e rla rd a kuzgi b u g ‘do y g a n is b a ta n k a m ro q h o sil b e ra d i. B ahorgi 
bug‘doyni yuqori agrotexnika qoidalari asosida yetishtirilsa, ancha yuqori 
hosil olish m umkin. Lalm ikor yerlarda bahorgi bug‘doyning hosildorligi 
yog‘ingarchilikning m iqdoriga, tuproqning nam lik bilan ta ’minlanganlik 
darajasig a va y o g in g a rc h ilik n in g qach o n b o ‘lishiga b o g iiq b o ia d i. 
Y og‘ingarchilik k o ‘p b o ig a n yillarda lalm ikor yerlarda bahorgi bug‘doy 
hosildorligi o ‘rtacha gektaridan 10-12 sentner va ilg‘or xo ‘jaliklarda 20- 
25 sen tn er b o iis h i m um kin. Sug‘o riladig an y erlard an esa gektariga 
o ‘rtacha 40-45 sentnergacha hosil olish mumkin.
Biologik xususiyatlari. Bahorgi bug‘doy duvarak bug‘doydan deyarli 
farq qilmaydi. 0 ‘simlikning b o ‘yi past, b o sh o g i kalta, doni m ayda, kam

---

tuplanadi, bir o ‘sim likda 1,2-1,5 boshoqli p o y a hosil qiladi. Bahorgi 
bug‘doy ildizi kuchsiz rivojlangan, ayniqsa, qattiq bug'doyda. U ru g ia r 
1-2°C da una boshlaydi. 4-5°C da maysa hosil qiladi. H aro rat tuproqning 
ekish chuqurligida 12-15 °C b o ig a n d a m aysalar 7-8 kunda unib chiqadi. 
M aysalari 6 °C sovuqqa bardosh beradi. Tuplanishda 8-13°C sovuqqa 
chidaydi. 0 ‘zbekiston sh a ro itid a bah o rgi b u g 'd o y u r u g ia r i fevralda 
ekilganda 22-27 kunda unib chiqadi, 26 kundan keyin tuplay boshlaydi, 
62-66 kunda boshoq tortadi, unib chiqqandan keyin 98-102 kunda to ‘la 
pishib yetiladi.
L alm ikorlik d a tekis-tepalik m in taq asid a bah o rgi b u g ‘doy o d a td a
iyunning ikkinchi yarm ida, to g ii m intaqada iyulning ikkinchi yarm ida 
yoki kuzgi bug‘doyga nisbatan 7-10 kun keyin pishadi. Shuning uchun 
d o n n in g t o i i s h i q u rg 'o q c h ilik d a v rig a t o ‘g ‘ri kelad i va d o n hosili 
kam ayadi, donlar m ayda, puch b o ia d i.
B ah orgi b u g 'd o y uzun k u n o 'sim lig i. U kuzgi b u g 'd o y , a rp a g a
n isb atan nam ga talabchan. Y um shoq b u g‘doyning bahorgi navlarida 
transpiratsiya koeffitsiyenti 415,5, qattiq bug‘doy navlarida 406 ga teng. 
Eng k o ‘p nam likni naychalash va boshoqlash davrlarida talab qiladi.
B ahorgi b u g 'd o y o 'sish d avrid a suvni quyidagicha sarflaydi, unib 
chiqish 7 %, tuplanish 15-20 %, naychalash-gullash 50-60 %, sut pishish 
20-30 %, m um pishish 5 %.
B a h o rg i b u g 'd o y m e ’y o rid a o 's ib , riv o jla n ish i va y u q o ri h o sil 
sh a k lla n ish i u ch u n tu p ro q d a g i n am lik C H D N S 70-75 % d a n k am
bo'lm asligi lozim.
Tuplanish bosqichida birlam chi ildizlari 50 sm, boshoqlashda 100- 
130 sm chuqurlikka kirib boradi. B o 'g 'im yoki ikkilamchi ildizlari 3-4 
barg hosil b o ig a n d a paydo b o 'la boshlaydi va tu p ro qd a nam yetarli 
b o ig a n d a g in a rivojlanadi. Ikkilam chi ildizlarning hosil b o 'lish davri 
tuplanish bo 'g 'im in in g shakllanishidan naychalash davrigacha davom
etadi. Bahorgi b u g 'd o y ildiz tizim ining o'zlash tirish qobiliyati yuqori 
b o 'lm a g a n lig i va n isb a ta n kuchsiz rivojlanganligi tufayli u tu p ro q
unum dorligiga talabchan. U yum shoq, unu m d or va begona o 'tla rd a n
toza yerlarda yaxshi o'sadi. Lalm ikor m intaqada organik m oddalarga, 
chirindiga boy b o 'z tuproqlar bahorgi bug'doy yetishtirish uchun qulay 
yerlar hisoblanadi.
O 'zbekiston sharoitida biologik bahorgi navlar, duvarak navlar kuzda 
va b a h o rd a ekiladi. U lar biologik kuzgi n avlarga nisbatan tezpishar,

---

qu rg ‘oqchilikka va issiqqa chidam li, donining shishasim onligi yuqori. 
0 ‘zbekistonda bug‘doyning quyidagi navlari bahorgi qilib ekiladi.
Surxak-5688 - Sam arqand, Jizzax, Sirdaryo va Toshkent viloyatlarining 
tog‘ oldi va to g ii lalmikor m intaqalarida ekish uchun D avlat ro ‘yxatiga 
kiritilgan.
Bahorgi q a ttiq b u g ‘doyning su g‘orilad igan y erlard a ekish uchun 
N eo d u r, T e tra d u r, b ah o rg i yum shoq b u g ‘doyning Giza-163, Sads-1 
navlari respublikamizning ham m a viloyatlarida sug‘oriladigan yerlarda 
ekish uchun davlat r o ‘yxatiga kiritilgan.
Bahorgi b u g‘doy xususiyatlaridan biri u ru g ‘larning bir tekis, qiyg‘os 
unib chiqm asligi va m aysazorning siyraklanishi hisoblanadi. Buning 
asosiy sababi unib chiqish davrida tup ro q da nam likning yetishmasligi, 
tu p r o q k is lo ta lilig in in g y u q o rilig i, u r u g ‘la r n in g f u z a rio z b ila n
kasallanishidir.