O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

rapiya va profilaktika usullarining murakkabligi sog‘liqni saq-
lashning jiddiy muammolariga aylandi.
Xlamidiozlarning laboratoriya tashxisini hozirgi vaqtda faqatgina
maxsus jihozlangan laboratoriyalar amalga oshira oladi. Bunday
laboratoriyalarda xlamidiyalar zararlangan organlardan to‘g‘ridan
to‘g‘ri ajratib olinadi va xlamidiyali antitelalar aniqlanadi. Kasallikka
qarshi qaratilgan asosiy profilaktik chora-tadbirlar bemor va ta-
shuvchilarni davolash, jinsiy yo‘l bilan yuqishining oldini olishda
shaxsiy ehtiyot choralarini qo‘llash kabi vazifalarni o‘z ichiga oladi.
Òashqi muhit omillari orqali (qo‘llar, kiyim-kechaklar, turmush
buyumlarini  umumiy  ishlatish,  suv  havzalari)  kasallik  yuqishi-
ning oldini olishda dezinfeksion moddalarni qo‘llash tavsiya etiladi.
Shu  jumladan,  jinsiy  yo‘l  bilan  yuqadigan  boshqa  xil  infek-
siyalarda  qo‘llaniladigan  (bemorlarni  aniqlash  va  dispanse-
rizatsiyalash, jinsiy aloqada bo‘lgan shaxslarni tekshirish, klinik va
epidemiologik  ko‘rsatkichlarga  asosan  davolanishga  jalb  qilish)
usullardan foydalaniladi.

170
2.12. Ornitoz
Ornitoz  prokariot  tabiatli  (C.Psittaci)  patogen  mikroor-
ganizmlar  —  xlamidiyalar  orqali  chaqiriladigan  infeksion  kasal-
likdir.  Ornitoz  zararlangan  qushlar  orqali  nafas  organlarining
shikastlanishi  va  organizmning  umumiy  zararlanishi  (intoksi-
katsiya) holatlari bilan kechadi. Yashirin davri 7—10 kun. Kasallik
o‘tkir, surunkali va latent shaklda kechishi bilan xarakterlanadi.
Ornitoz  (psitakkoz)  haqidagi  dastlabki  ma’lumotlar  bundan
100 yil avval paydo bo‘lgan, ammo XX asrning o‘rtalaridagina bu
kasallikni o‘rganish jiddiy tus olgan. Hozirgi davrda ornitoz dunyo-
ning deyarli barcha hududlarida uchraydi. Kasallik tarqalishida asosiy
omillardan biri — amaliy jihatdan deyarli nazorat qilinmaydigan
yovvoyi  qushlar  to‘dalari  (infeksion  manbalari  sufatida)  hisob-
lanadi. C. Psittacining ba’zi bir turlari zararlangan qishloq xo‘jaligi
va uy hayvonlari orqali ham kuzatilgan. Bu xlamidiozlar nozoologik
aniq  turlanmagan  bo‘lib,  makroorganizmning  turli  xil  organlari
shikastlanishiga  olib  kelishi  mumkin  (xlamidiyali  zotiljam,
konyunktivitlar, ensefalit, miokarditlar, gastroenteritlar va boshq.)
Epidemik  jarayonning  rivojlanish  mexanizmi  (qo‘zg‘atuvchi
manbalari). Hozirgi vaqtgacha 170 dan ortiq yovvoyi sinatrop, uy
parrandalarining  yuqumli-
ligi aniqlangan.
Ular  orasida  Psittacidae
(to‘tiqushlar) oilasiga va Co-
lumbidae  (kaptarlar)  oila-
siga mansub turlarini epide-
miologik  nuqtayi  nazardan
aniqlash  xavflidir.  Òabiatda
doimiy  ravishda  aylanib
yuruvchi ornitoz qo‘zg‘atuv-
chilari  yovvoyi  qushlarning
qishlash  uchun  siljish  yo‘l-
larida, ayniqsa, jadallik bilan
tarqalib, turli xil yarim yov-
voyi  va  xonaki  parranda
(kaptarlar, tovuqlar, o‘rdak,
kurka,  chumchuq)larning
kasallanishiga  olib  keluvchi
infeksiyaning tabiiy o‘choq-
8-rasm. Ornitoz kasalligining tarqalishi.

171
larini  yuzaga  keltiradi.  Odatda,  qushlar  ornitoz  o‘tkir  ichak
infeksiyasi  ko‘rinishida  yoki  belgilarsiz  infeksiya  ko‘rinishida
kechadi.
Ko‘p hollarda tashqi tomondan sog‘lom qushlarning infeksiya
tashuvchanligi kuzatilgan. Ornitoz qo‘zg‘atuvchisi ko‘pincha qorin
bo‘shlig‘i organlarida — ichaklarda, qora taloqda, kamdan kam
hollarda o‘pkada joylashadi va tashqi muhitga najas va burun shil-
liqlari  orqali  ajralib  chiqadi.  Qushlarning  zararlanishi,  asosan,
alimentar  (zararlangan  suv  yoki  donlar)  va  havo-chang  yo‘llari
orqali amalga oshiriladi.
Epidemik  jarayonning  namoyon  bo‘lishi  va  yuqish  mexanizmi.
Ornitoz bilan odamlarning zararlanishi, asosan, havo-tomchi va
havo-chang  yo‘llari  orqali  sodir  bo‘ladi,  alimentar  yo‘l  bilan
kasallanish hollari ham uchrab turadi. Kasallik yuqishining asosiy
omillari bo‘lib zararlangan qushlarning najasi yoki burun suyuq-
ligi, mikroorganizmning zararlangan patlari hisoblanadi.
Kasallik  ifloslangan  qo‘llardan  burun,  ko‘z  va  og‘iz  shilliq
qavatlari  orqali  yuqadi.  Qo‘zg‘atuvchi  manbalarini  aksariyat
ornitoz bilan kasallangan qushlar yoki qo‘zg‘atuvchining belgi-
larsiz  tashuvchilari — o‘rdak,  kurkalar,  kaptarlar,  to‘tiqush  va
kanareykalar tashkil etadi. Epidemiologik jihatdan o‘z kasb-kor-
lari  tufayli  kasallangan  qushlar  bilan  shug‘ullanadiganlar,  par-
randa  yetishtiradigan  xo‘jaliklar,  qushlarni  qayta  ishlovchi  xo-
dimlar,  zoodo‘kon  xizmatchilari,  ayniqsa,  xavfli  hisoblanadi.
Ular  orasida  epidemik  avj  olish  hollari  tez-tez  yuz  beradi.  Ka-
sallikning sporadik kechishi ko‘pincha epizootik qush ishqibozla-
rida, kaptarboqarlarda, ovchilarda hamda yarim yovvoyi qushlar
bilan tasodifiy shug‘ullangan kishilarda (ba’zi shahar ko‘chalarida
kaptarlar  orqali  zararlanish  hollari  25—90  %  ni  tashkil  etadi)
kuzatiladi.
Epidemiyaga qarshi chora-tadbirlar. Ornitoz kasalligining oldini
olishga qaratilgan chora-tadbirlar veterinar- sanitariya hamda tibbiy-
sanitariya  tadbirlari  asosida  olib  borilishi  kerak.  Veterinariya
xizmatining  shu  maqsadda  olib  boradigan  ishlari  chet  ellardan
qush keltirishni nazorat qilishdan (karantin, laboratoriya tekshi-
ruvlarni o‘tkazish), qushlarning mamlakat ichkarisiga olib kirilishi,
ularning qushxonalarda, zoodo‘konlar va hayvonot bog‘larida saq-
lanishini nazorat qilishdan iborat. Veterinariya nazorati ornitozning
tabiiy o‘choqlaridagi yovvoyi qushlar, aholi yashaydigan punktlar-
dagi yarim yovvoyi kaptarlarni tekshirish natijasida olib boriladi.

172
Òibbiy-sanitariya  chora-tadbirlari infeksiya manbayiga qarshi
kurashda kasbi qushlar bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan shaxslarni
xususiy muhofaza qilish vositalarini qo‘llashga qaratilishi kerak.
Bu borada mazkur korxona xodimlarini doimiy tibbiy nazorat-
dan o‘tkazib turish, mehnat sharoitlarini yaxshilash, epidemiyaga
qarshi  chora-tadbirlar  tartibini  amaliyotda  qo‘llash  (ish  joylari
va  korxona  hududlarini  dezinfeksiyalovchi  moddalar  bilan
yuqumsizlantirish,  xonalarni  ventilatsiyalash,  ishlab  chiqarish
jarayonini  mexanizatsiya  va  avtomatlashtirish,  ishlab  chiqarish
xodimlarini ish kiyimlari bilan ta’minlash va boshq.) kabi vazifalar
amalga oshiriladi. Agar mazkur parranda xo‘jaliklarida ornitoz
bilan kasallanish hollari yuz berib, laboratoriya tekshirishlari bilan
tasdiqlansa,  shu  tumanning  bosh  veterinar  shifokori  ko‘rsatgan
ma’lumotlarga  asosan  hokimiyatning  mutasaddi  tashkilot-
lari tomonidan  bu  korxona  ornitoz  jihatidan  xavfli,  deb  e’lon
qilinadi va shu bilan birga mavjud infeksiya o‘chog‘ining yo‘qo-
tilishiga  qaratilgan  tadbirlar  dasturini  belgilab  beruvchi  maxsus
komissiya tuziladi.
Epidemiologik nazorat. Ornitozga qarshi epidemiologik nazo-
ratni  sanitariya-epidemiologiya  xizmati  olib  boradi  (epidemio-
loglar,  sanitariya  shifokori,  mehnat  gigiyenasi  shifokorlari,  ma-
halla  shifokori,  sex  terapevtlari).  Ornitoz  bilan  kasallanganlar
yuqumli kasalxonaga yotqiziladi. Kasallik o‘chog‘ida esa, yakun-
lovchi dezinfeksiya olib boriladi. Kasallanmagan sog‘lom kishilar
30 kun mobaynida tibbiy nazoratda bo‘lishadi. Dezinfeksiyalovchi
moddalar sifatida xloramin, lizol, fenol kabi zararsizlantiriladigan
moddalardan foydalaniladi.
Ornitoz profilaktikasining maxsus usuli sifatida inaktivlangan
(jonsizlantirilgan) ornitoz vaksinasi bilan emlash qo‘llaniladi.
2.13.  Salmonelloz
Salmonellozlar  yuqumli  ichak  infeksiyalari  guruhiga  man-
sub kasalliklar bo‘lib, ularni salmonellalar turkumidagi bakte-
riyalar  keltirib  chiqaradi.  Salmonellozlar  sporadik  (vaqt-vaqti
bilan) yoki yoppasiga avj oladigan xilma-xil epidemiologik xu-
susiyatlarga ega.
Amerikalik veterinarlar Salmon va Smit (1885) birinchi bo‘lib
hayvonlar  va  odamlarda  toksikoinfeksion  kasalliklarni  keltirib

173
chiqaradigan  bakteriyalarni  aniqlashgan.  Bu  bakteriyalar  «o‘lat-
dan» nobud bo‘lgan cho‘chqalar organlaridan ajratilgan. Salmo-
nellalarni zamonaviy nom bilan C.Gxolerassuis deb ataladi.
Gartner  (1888)  birinchi  bo‘lib,  Òyuriniyada  salmonellalar
keltirib  chiqargan,  ovqat  bilan  bog‘liq  toksikoinfeksiyalarning
tarqalishini kuzatgan. U favqulodda, tekshirilmasdan so‘yilgan sigir
va  o‘lgan  odamning  jigaridan  bir  xil  mikrobni  ajratib  olishga
muvaffaq bo‘lgan. Bu bakteriya C.Enteritides nomini olgan.
Keyinroq Lyoffler (1892) C.Tiðximurium nomi bilan ataluvchi
bakteriyalarni topgan. Y.L. Isachenko epizootiya paytida salmo-
nellalarni  ajratgan,  bu  bakteriyalar  enteral  yo‘l  bilan  kasallik
yuqtirilganda kalamush va sichqonlarning nobud bo‘lishiga sa-
babchi bo‘lgan.
1934-yilda  nom  qo‘yish  komissiyasi  shu  turkumdagi  bak-
teriyalar nomini Salmon sharafiga «Salmonella» deb qonunlash-
tirib  qo‘ydi.  Salmonellalar  mayda  va  tayoqsimon  bakteriyalar
bo‘lib, ularning bo‘yi 1—3 nm.gacha, eni 0,5—0,8 nm.gacha bo‘-
ladi,  fakultativ  aerob,  grammanfiy,  tanasida  kichkina  peritrix
oyoqchalari bo‘lib, ular yordamida harakat qiladi.
Salmonellalar o‘zaro biokimyoviy va serologik xususiyatlari
bilan ajralib turadi. Salmonellalarning har bir serovari faqat o‘ziga
xos bo‘lgan muayyan antigen omillarining to‘plamiga ega bo‘ladi.
Salmonellalar tarkibida O- va H-antigen to‘plamlari mavjud. O-
antigen issiqlikka chidamliligi va bakteriyalar devorining oraliq
mukopolisaxarid  qatlamidan  joy  olgan  murakkab  fosfoliðit  bi-
rikmasidan iborat ekanligi aniqlangan. O-antigen tuzilishiga ko‘ra,
salmonellalar 60 dan ko‘proq seroguruhlarga bo‘lingan. Har bir
seroguruh H-antigenlar tuzilishiga asosan serovarlarga ajratiladi.
H-antigen  bakteriyalar  xivchinli  apparatida  joylashgan  bo‘ladi.
H-antigen issiqlikka chidamsiz bo‘lib, qaynatilganda parchalanib
ketadi.
Salmonellalarning  H-antigenlari  tuzilishiga  asoslangan
2000 dan ortiqroq serologik variantlari mavjud. Salmonellalarning
Kaufman  va  Uayt  ishlab  chiqqan  birinchi  xalqaro  (serologik)
sxemasi 1934-yilda qabul qilingan bo‘lib, sxemaga dastlab 5 sero-
guruh 44 ta serovarlar kiritilgan edi. Keyingi yillarda bu sxema
to‘ldirib borildi va hozirgi kunda 60 dan ortiq seroguruh, 2000 dan
ortiqroq serovarlarni o‘z ichiga oladi. Ko‘p sonli shu salmonel-
lalardan B va D guruhiga mansub bo‘lgan salmonellalar odamlar

174
patologiyasida  ko‘proq  ahamiyatga  ega.  Shuningdek,  salmonel-
lozlarning etiologik tuzilishi har xil paytlarda  va turli hududlarda
doimo  o‘zgarib  turadi.  Masalan,  O‘zbekistonda  1971-yilda  sal-
monellozlarni keltirib chiqargan salmonellalar 36 ta serovarlarga
mansub bo‘lgan, 1990-yilga kelib ularning soni 142 taga yetdi. Ammo
bitta  serovar,  ya’ni  C.  Tiðximuriumning  eng  ko‘p  uchraganligi
isbotlandi,  bu  serovar  har  yili  qayd  qilingan  salmonellalarning
70—80 % ini tashkil qiladi.
Salmonellalar tasnifining serologik mezonidan tashqari, ular-
ning  ayrim  turlari  biovarlarini  va  fagovarlarini  aniqlash  ham
epidemiologik va epizoologik ahamiyatga ega. C.Tiðximuriumning
hozirgi vaqtda 90 ga yaqin fagotiðlari aniqlangan. Mutaxassislarni
«20» va «29» raqamli fagovarlari qiziqtiradi, chunki bu fagovarlar
salmonellozlarning  kasalxonalarda  «gospital  infeksiya»  sifatida
tarqalishiga sabab bo‘ladi.
Salmonellalar tashqi muhit sharoitiga ancha chidamli bo‘lib,
uzoq vaqt saqlanib turishi mumkin. O‘zbekistonning iqlim  sha-
roitida O. M. Murtazoyevning (1973) o‘tkazgan tajriba natijalari
salmonellalar  pishirilgan  go‘shtda  xona  haroratida  buzilgunga
qadar, muzxonalarda esa, 63 kundan ziyodroq saqlanishini ko‘r-
satdi.  Salmonellalar  xom  sutda  40  kungacha,  qaynatilgan  sutda
10 kungacha yashay oladi. Sariyog‘da 128—185 kungacha, tvo-
rogda 16 kun tirik qoladi. Salmonellalarning aholi qizdirmasdan va
qaynatmasdan  iste’mol  qiladigan  ayrim  ovqat  mahsulotlarida
(poliz,  rezavor  mevalar,  ko‘katlar)  uzoq  vaqt  (40  kungacha)
saqlanishini ilmiy tajribalar ko‘rsatib berdi.
Salmonellalar, shuningdek, suvda va hayvonlar iste’mol qila-
digan yem-xashakda ham uzoq muddat saqlanish xususiyatiga ega.
Salmonellalarning  ba’zi  bir  muhit  va  mahsulotlarda  saqlanish
muddati 12-jadvalda ko‘rsatilgan.
Salmonellalar umuman olganda, antibiotiklarga nisbatan sez-
gir,  ammo  keyingi  yillarda  salmonellalarning  antibiotiklarga,
dezinfeksiyalovchi moddalarga chidamli bo‘lgan «gospital» shtamm-
lari paydo bo‘lyapti.
Bunday shtammlar ko‘proq  C.Òiðximurium serovarlarida uch-
rayapti. Òoshkent shahri hududida ajratib olingan C.Òiðchimurium
shtammlari gentamitsin, kanamitsin va polimiksinga qisman sez-
gir  bo‘lib,  levomitsin,  neomitsin,  eritromitsin,  streptomitsinga
nisbatan butunlay chidamliligi bilan ajralib turadi.

175
12-jadval
Salmonellalarning ba’zi tashqi muhit sharoitlarida yashab
qolish xususiyatlari
ti
h
u
m
i
q
h
s
a
T
i
r
a
l
h
s
i
n
i
r
‘
o
k
g
n
i
n
r
a
l
a
ll
e
n
o
m
l
a
S
a
v
it
q
a
v
h
s
a
h
s
a
y
n
a
g
n
a
li
g
l
e
b
i
r
a
lt
i
o
r
a
h
s
-
r
a
l
a
ll
e
n
o
m
l
a
S
i
r
a
l
ð
it
o
r
e
s
g
n
i
n
a
v
r
a
lf
il
l
a
u
M
r
a
ll
i
y
n
a
g
li
t
e
r
h
s
a
n
i
v
u
s
k
il
m
i
h
c
i
a
z
o
T
v
u
s
n
a
g
li
t
a
n
y
a
Q
v
u
s
q
i
h
c
O
g
n
i
n
i
r
a
l
a
z
v
a
h
i
r
a
l
v
u
s
n
a
g
n
a
l
s
o
lf
i
y
i’
n
u
S
v
u
s
n
a
g
li
t
a
l
z
u
M
t
h
s
‘
o
g
n
a
g
a
m
li
t
a
n
y
a
Q
t
u
s
‘
g
o
y
i
r
a
S
q
o
l
h
s
i
P
q
u
v
o
t
n
a
g
li
t
a
n
y
a
Q
i
m
u
x
u
t
i
n
o
n
y
o
d
‘
g
u
B
r
a
lt
e
f
n
o
K
q
o
r
p
u
T
m
u
Q
i
g
n
a
h
c
a
n
o
X
g
n
‘
o
G
z
o
‘
g
o
Q
a
d
a
j
a
r
a
d
C
°
0
n
u
k
9
2
n
u
k
4
0
1
–
4
3
-
n
u
k
q
il
i
g
n
i
n
li
Y
,
a
h
c
a
g
y
o
3
a
d
ir
a
l
y
o
5
a
d
ir
a
l
n
u
k
q
u
v
o
s
0
7
1
a
d
a
j
a
r
a
d
C
°
0
2
n
u
k
7
6
1
a
d
C
°
4
,
n
u
k
o
t
n
a
d
y
o
6
a
h
c
a
g
y
o
3
1
a
h
c
a
g
n
u
k
0
1
a
d
it
a
r
o
r
a
h
a
n
o
X
n
u
k
4
–
3
y
o
2
a
d
C
°
0
a
d
C
°
3
2
–
8
1
a
h
c
a
g
y
o
7
n
u
k
9
2
a
d
C
°
4
a
d
it
a
r
o
r
a
h
a
n
o
X
a
h
c
a
g
y
o
3
1
n
u
k
5
1
–
5
a
h
c
a
g
n
u
k
6
9
1
ir
a
lr
u
n
h
s
o
y
u
Q
-
n
u
k
6
2
1
a
d
ir
is
’
a
t
a
h
c
a
g
a
h
c
a
g
n
u
k
0
8
a
h
c
a
g
n
u
k
0
9
a
h
c
a
g
y
o
0
1
li
x
il
r
u
T
r
a
l
ð
it
o
r
e
s
li
x
il
r
u
T
r
a
l
ð
it
o
r
e
s
li
x
il
r
u
T
r
a
l
ð
it
o
r
e
s
v
e
h
c
d
a
y
D
.
R
.
N
)
9
5
9
1
(
n
i
b
u
G
.
M
.
S
)
3
6
9
1
(
y
i
k
s
v
e
y
a
g
a
Z
.
I
.
S
)
6
6
9
1
(
o
k
n
e
t
s
i
h
C
.
N
.
G
)
1
8
9
1
(
o
s
s
e
li
K
.
A
.
V
)
5
8
9
1
(
-
s
v
e
h
c
r
a
K
.
D
.
M
a
y
a
k
a
n
i
k
a
y
m
e
h
S
.
A
.
A
)
6
6
9
1
(
a
v
o
p
o
P
.
G
.
G
)
0
8
9
1
(
o
s
s
e
li
K
.
A
.
V
)
5
8
9
1
(
v
e
h
c
d
a
y
D
.
R
.
N
)
9
6
9
1
(
)
6
6
9
1
(
k
u
y
t
r
A
.
A
.
I
v
e
y
o
b
u
l
o
T
.
D
.
V
)
7
6
9
1
(
y
i
k
s
v
e
y
a
g
a
Z
.
I
.
S
)
7
6
9
1
(
)
0
7
9
1
(
r
u
h
S
.
V
.
I
a
n
i
h
s
i
T
.
D
.
N
)
6
5
9
1
(
a
n
i
k
a
y
m
e
h
S
.
A
.
A
)
0
6
9
1
(

176
Epidemik jarayon va uning rivojlanish omillari
Salmonellozlarda asosiy infeksiya manbalari, bu — hayvonlar
va parrandalar. Ayniqsa, uy hayvonlari, qoramollar, cho‘chqalar,
mayda shoxli hayvonlar, otlar, uy parrandalari (tovuqlar, g‘ozlar,
o‘rdaklar,  kurkalar)  salmonellozlarning  tarqalishida  infeksiya
manbayi sifatida muhim ahamiyatga ega. Bu hayvonlar o‘rtasida
salmonellalarning  tarqalganlik  darajasi  turli  hududlarda  turlicha
bo‘ladi.  O‘zbekistonda  salmonellalar  ko‘proq  parrandalar,  qo-
ramollar va cho‘chqalar orasida tarqalgan. Qishloq xo‘jaligi hay-
vonlarida  salmonellozlar  butun  organizmga  tarqalgan  kasallik
sifatida,  oshqozon-ichak  yo‘llarida  uchraydigan,  ich  ketish  alo-
matlari bilan tavsiflanadigan kasallik yoki bakteriya tashuvchilik
sifatida namoyon bo‘lib, shu hayvonlarning go‘shti, suti, tuxumi
va boshqa mahsulotlari ovqatga iste’mol qilingan odamlarga yuqadi.
So‘nggi  yillarda  salmonellozlarning  tarqalishida  bemor
odamlar  va  bakteriya  tashuvchilarning  infeksiya  manbayi  sifa-
tidagi roli batafsil aniqlangan. Bemorlar va bakteriya tashuvchilar,
ayniqsa,  bir  yoshgacha  bo‘lgan  bolalar  uchun  epidemiologik
jihatdan xavflidir. Chunki yosh bolalarga salmonellalar faqat oziq-
ovqat  mahsulotlari  orqali  emas,  balki  maishiy  yo‘l  bilan  ham
yuqadi. Kasallikni yosh bolalar ko‘pincha onalaridan, bolalarning
parvarish buyumlari, bakteriyalar tushgan narsalarni ishlatganda,
shuningdek, salmonellozlar bilan kasallangan onalarning ko‘krak
suti orqali yuqtiradi.
Salmonelloz bilan kasallangan bolalar, salmonellalarni faqat-
gina  axlat  bilan  emas,  balki  o‘t  suyuqligi  va  siydigi  orqali  ham
uzoq vaqt davomida ajratib yurishi aniqlangan.
O‘zbekiston  hududida  uchragan  salmonellozlar  epidemik
o‘choqlarida o‘tkazilgan epidemiologik tekshiruvlar va kuzatuvlar
salmonellozlarning tarqalishida 3,8 % hollarda infeksiya manbayi
sifatidagi  rolini  isbotladi.  Salmonellozlar  tarqalishida  ishtirok
etuvchi asosiy omillar oziq-ovqat mahsulotlari bo‘lib, ular orasida
go‘sht  va  go‘sht  mahsulotlari  muhim  o‘rin  egallaydi,  ayniqsa,
kolbasa,  go‘sht  konservalari,  go‘sht  qiymasidan  tayyorlanadigan
ovqatlar  xavflidir.  Go‘shtdan  tashqari,  hayvonlardan  olinadigan
boshqa  mahsulotlar,  xususan,  sut  va  sut  mahsulotlari  (qatiq,
suzma,  qaymoq,  pishloq)  orqali  yuqishi  mumkin.
Òuxum,  tuxum  mahsulotlari  va  tarkibiga  tuxum  kiradigan
oziq-ovqatlarning salmonellozlar tarqalishidagi roli yildan yilga