O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЕЛИМ РАССОМЛИГИ - рангтас-

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
23
вирда асар яратиш усулларидан бири. 
Бўёқ (пигмент)нинг боғловчи моддаси 
ҳайвон суякларини қайнатиб олинадиган 
елимдан иборат бўлгани учун шундай 
номланади. Айрим ҳолларда ўсимлик 
елими, синтетик елимлар ҳам ишлати-
лади. Кўпинча асар бўр асос устида яра-
тилади. Қадимдан маълум бўлган Е. р. 
тасвирнинг ёрқинлигини таъминлайди, 
лекин ташқи таъсирга чидамсиз, тез юви-
либ кетади, асоси қалинроқ (дағалроқ) 
бўлганда қасноқланиб тушади. Шунинг 
учун хона ичларини безашда — деворий 
рассомликда ишлатилади. Ҳозир асосан 
кино ва театр декорациялари, байрам на-
моёнлари, муваққат плакатлар яратишда 
қўлланилади. 
ЕЛИМЛИ БИРИКМА - машина 
деталлари, қурилиш конструкциялари, 
мебеллар, енгил саноат буюмлари ва 
б.нинг елим ёрдамида тайёрланадиган 
ажралмас бирикмалари. Е. б. турли хил 
материалларни маҳкамлашга имкон бе-
ради. Пўлат, алюминий, жез, текстолит, 
гетинакс, шиша, фанер, ёғоч, газлама, 
пластмасса, резина ва б. материаллардан 
буюмлар тайёрлашда Е. б. фойдаланила-
ди. Жиҳозларни йиғиш ва иншоотларни 
қуришда Е. б. пайвандлаш, парчинлаш ва 
б. усулларнинг ўрнини қоплаши мумкин. 
Силжишга ёки бир текис узилишга ду-
чор бўладиган бирикмаларда Е. б. усули 
қўлланилади. Е. б. чоки жуда мустаҳкам 
бўлиб чиқади. Мас, пластмассаларнинг 
елимланган чоки мустаҳкамлиги матери-
ал мустаҳкамлигидан ҳам юқори бўлади, 
лекин Е. б. узоққа чидамайди. Е. б. 
учун дурадгорлик елимлари, универсал 
(ҳаммабоп) елимлар, органик ва анорга-
ник елимлар ишлатилади (қ. Елим). 
ЕЛИН (uber) — урғочи ҳайвонларнинг 
сут безлари. Чўчқаларда якка-якка, 
бошқа чорва молларида ташқи томон-
дан умумлашган, аммо ички томондан 
пардалар б-н ажралган. Сигирларда тўрт, 
қўй ва эчкиларда икки паллали ва шунча 
сўрғичли бўлади. Ҳар қайси сут бези қон 
томирлари, нерв, ёғ тўқималари ва безли 
паренхималардан иборат. Сўрғич канал-
ларини халқасимон мушак тўқима бер-
китиб туради. Е. териси майин жун б-н 
қопланган. Е. ҳажми, шакли, узунлиги ва 
кенглиги бўйича баҳоланади. Косасимон 
Е.ли сигирлар маҳсулдорлиги б-н ажра-
либ туради. Массаж қилиш орқали Е.ни 
ривожлантириш мумкин (Е.да сут ҳосил 
бўлиши ҳақида Сут, Соғим даври; Е. ка-
салликлари ҳақида Мастит мақолаларига 
қ.). 
ЕЛКА, кифт — қўлнинг бошланиш 
қисми; унинг асосини елка скелети таш-
кил этади. У ташқи томондан қўлнинг эр-
кин (осилиб турган) қисмига ўтса, ички 
томондан умуртқа поғонасига тақалади. 
Елка камари суяклари (курак суягининг 
елка ўсиғи б-н ўмров суяги) бойламлар 
б-н ўзаро бирлашиб мускуллар, тери 
ости ёғ қавати, тери б-н қопланган. Е. 
мускуллари олдиндаги — букувчи ва 
орқадаги ёзувчи мускуллардан тузилган. 
Е. қўлтиқ ва елка артериясидан қон ола-
ди. Терисига елка чигалидан, букувчи 
мускулларга мускул-тери нервидан, ёзув-
чи мускулларга билак нервидан толалар 
келади. Елканинг шаклланиши, кенг ёки 
тор бўлиши уни қоплаб турган дельтаси-
мон мускул қолатига боғлиқ. Жисмоний 
меҳнат, спорт б-н шуғулланган одамлар-
да кифт ривожланган, кенг, забардаст 
бўлади. Аёллар елкаси бир оз нозиқроқ 
тузилган.