O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta`lim
Download 4.15 Mb. Pdf ko'rish
|
Физик ва коллид химия. Дарслик
|
Termodinamika – energiyaning bir turdan boshqasiga o„tishi, sistemaning
bir qismidan boshqa qismiga o„tishi, fizik-kimyoviy jarayonlarning issiqliklari, issiqlik va ishning bog„liqligi, jarayonning imkoniyati, yo„nalishi, chegarasi, muvozanati va jarayon parametrlari bilan ishning bog„liqligi to„g„risidagi ta‟limotdir. Dastlab termodinamika XIX asrning birinchi yarmida o„sha davrda rivojlanib borayotgan issiqlik texnikasining nazariy asosi sifatida vujudga kelgan, issiqlik dvigatellarida issiqlikning mexanik ishga aylanish qonuniyatlarini o„rgangan. SHu tariqa termodinamika qonunlarini issiqlik dvigatellariga va sovituvchi qurilmalarga tadbiq etilishi texnik termodinamikani vujudga keltirdi. Keyinchalik termodinamikaning vazifalari qatorida turli fizik hodisalar qonuniyatlarini o„rganish belgilangandan so„ng fizikaviy termodinamika vujudga keldi. Termodinamikaning kimyoviy jarayonlarga qo„llanilishi kimyoviy termodinamika asosini tashkil etadi. Termodinamika qonunlarni mantiqiy rivojlantirish orqali mateimatik yo„l bilan chiqarilgan qonuniyatlar to„plami an’anaviy termodinamikaning mazmunini tashkil etadi. An‟anaviy termodinamika jismlardagi makroskopik jarayonlarni, ya‟ni ularda mavjud bo„lgan ko„plab miqdordagi atomlar va molekulalar bilan bog„liq bo„lgan jarayonlarni o„rganadi. U moddaning tuzilishi va issiqlikning fizik 48 tabiati to„g„risida hech qanday maxsus gipoteza va qarashlarni shakllantirmaydi. Termodinamika jarayon tezligi va mexanizmini ham o„rganmaydi. Sistemaning makroskopik xossalaridan foydalangan holda muvozanatdagi sistemalar uchun umumiy qonuniyatlarni aniqlaydi. Kimyoviy termodinamikaning predmeti – an‟anaviy termodinamika qonunlarini turli kimyoviy va fizik-kimyoviy jarayonlarga qo„llash, moddalar va aralashmalarning fazaviy o„zgarishlari, kimyoviy muvozanatdir. Termodinamika qonunlarini o„rganishda ba`zi tushunchalar qo„llaniladi. Termodinamikaning ob‟ekti – termodinamik sistemadir. Sistema – tashqi muhitdan amalda yoki hayolda ajratib olingan va bir-biriga ta`sir etib turadigan modda yoki moddalar guruhidir (3.1 rasm). Izolirlangan sistema deb boshqa sistemalar yoki atrof muhit bilan energiya va moddalar almashinmaydigan, turg„un enegiya va hajmga ega bo„lgan sistemaga aytiladi. Yopiq sistema deb boshqa sistemalar yoki atrof muhit bilan energiya almashinmaydigan, lekin moddalar almashinadigan sistemaga aytiladi. Ochiq sistema deb boshqa sistemalar yoki atrof muhit bilan ham energiya, ham moddalar almashinadigan sistemaga aytiladi. Atrof muhit – sistema bilan bevosita yoki bilvosita kontaktda bo„lgan har qanday narsa. 3.1 rasm 9 . Barcha tomonlari (a) yoki bir tomoni atrof muhitdan amalda yoki hayolan ajratilgan sistema. Bir fazadan iborat sistema – gomogen (3.2 rasm), bir necha fazadan iborat sistema – geterogen (3.3 rasm) deyiladi. Faza – boshqa qismlar bilan o„zaro chegara sirtlari bilan ajratilgan, har qanday nuqtasida bir xil fizik xossalarga ega bo„lgan geterogen sistemaning bir qismi. 9 Robert J. Silbey, Robert A. Alberty, Moungi G. Bawendi. Physical Chemistry. John Wiley & Sons, Inc. 2005. P.4. 49 3.2 rasm. Gomogen sistemalar. Bu sistemalar bir fazali. 3.3 rasm. Geterogen sistemalar. Bu sistemalar ikki fazali. Har qanday sistemaning holati ma‟lum bir xossalar va termodinamik parametrlarning kattaliklari bilan tavsiflanadi (3.4 rasm). Sistemaning barcha fizik va kimyoviy xossalari jamlanmasi sistemaning holati deyiladi. Sistema holatini eksperimental topiladigan intensiv xossalarning termodinamik parametrlari belgilaydi. 3.4 rasm. Sistema borliqning bir qismi ekanligi. Sistemaning holati bosim, temperatura, hajm, modda miqdori va boshqa kattaliklar bilan tavsiflanadi. Sistemani atrof muhit o„rab turadi. Masalan, sovitkich (xolodilnik) sistema bo„lsa, u joylashgan xona atrof muhit bo„ladi. Massaga bog„liq bo„lmagan va sistemalar birlashtirilganda tenglashadigan xossalar (temperatura, bosim, zichlik, konsentratsiya va boshqalar) intensiv xossa deb ataladi. Massaga bog„liq bo„lgan xossalar (hajm, massa, issiqlik sig„imi, ichki energiya, entalpiya, entropiya va boshqalar) ekstensiv yoki hajmiy xossa deb ataladi. Biror vaqt davomida hech bo„lmaganda bitta termodinamik parametr o„zgarsa, termodinamik jarayon sodir bo„lganligini bildiradi. Jarayon parametri 50 sifatida termodinamik parametrning o„zgarishi (ichki energiyaning o„zgarishi, reaksiyaning issiqlik effekti va boshqalar) hisobga olinadi (3.5 rasm). 3.5 rasm 10 . Sistemaning holati jarayonning borish yo„liga bog„liq emas, termodinamik parametrlarning o„zgarishiga bog„liq. Rasmda A sistemaning o„zgarishi ikki bosqichda B sistemaning o„zgarishi 1 bosqichda sodir bo„ldi. Lekin ikkala sistemada parametrlar bir xil o„zgardi va bir xil holatga keldi. O„zgarmas temperaturada sodir bo„ladigan jarayonlar izotermik jarayon deyiladi. O„zgarmas bosimda sodir bo„ladigan jarayonlar izobar jarayon deyiladi. O„zgarmas hajmda sodir bo„ladigan jarayonlar izoxor jarayon deyiladi. Jarayon vaqtida sistemaga tashqi muhitdan issiqlik berilmasa va sistemadan issiqlik olinmasa, bunday jarayon adiobatik jarayon deyiladi. Tabiatda sodir bo„ladigan barcha jarayonlarni o‘z-o‘zidan boradigan va o‘z- Download 4.15 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|