Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkеnt davlat

 
 
 
 
 
16-rasm. Tog’ la
h
imlarining zaboy va devorlarida ariqcha namunalarni 
joylashtirish sxemalari 
Kanavalarni namunalashda yuqorida koʻrsatilgan umumiy qoidalarga 
rioya qilgan holda kanava tubidan yoki devorlaridan ariqchalar olinadi. 
Ba’zi konlarda ma’danlarning yoʻl-yoʻl qatlamsimon va boshqa 
turdagi teksturalari uchrashi mumkin. Turli teksturali ma’danlarni 

---

82
alohida xarakterlash uchun har bir qatlamchadan yoki turli teksturali 
ma’danlardan olinadigan namuna alohida-alohida olinadi, ya’ni ariqcha 
bir necha boʻlaklarga (seksiyalarga) boʻlinadi. 
Ariqcha shaklidagi namunalarning uzunligi odatda 1m ga teng qilib 
olinadi. Ba’zi hollarda ariqchalarning uzunligi 2-3 m. dan boʻlishi 
mumkin. Eng kalta ariqcha 0,5m boʻladi. Undan kalta ariqchalarni olish 
tavsiya etilmaydi. Ariqchalar koʻndalang kesimining oʻlchamlari 2x5 sm 
dan 3x12 sm gacha olinadi. 
Namunalashning ariqcha usuli deyarli hamma turdagi konlarda 
yaroqlidir. Faqatgina bu usulni ba’zi hollarda qoʻllash mumkin emas. 
Masalan, brekchiya teksturali va notekis tarqalgan tomirsimon 
ma’danlarni kesib oʻtgan ariqchalarni namunalashda, mayda tanalardan 
tuzilgan 
oltin 
konlarida, 
qimmatbaho 
toshlarning 
konlarida 
namunalashning ariqcha usuli yaroqsizdir. 
Ariqchalarni olishda asosan qoʻl mehnatidan foydalaniladi. Bu 
jarayonni mexanizatsiyalashtirishga qaratilgan koʻp yillik urinishlar 
hozircha qoniqarli natija bermagan. Shuning uchun bu usulning eng 
asosiy kamchiligi koʻp vaqt va mehnat talab qilishidir. 
Shpur usuli. Bu usulning mohiyati shundaki, shpur qazilayotgan 
paytda hosil boʻlgan maydalangan materiallar yigʻib olinadi. Buning 
uchun lahimlarni qazish paytida oʻtiladigan shpurlardan foydalanish 
mumkin yoki maxsus shpurlar kovlash mumkin. Shpurlarning yoʻnalishi 
ma’dan yoʻnalishiga koʻndalang boʻlishi kerak (17-rasm).