O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi qoraqalpoq Davlat Universiteti

Eritmalar ustidagi bug’ bosimi
Har bir suyuq va qattiq modda ma’lum temperaturada ma’lum bug’ bosimiga ega bo’ladi. Bu bosimni qattiq va suyuq modda sirtidan chiqayotgan molekulalar vujudga keltiradi. Тemperatura ko’tarilishi bilan bug’ning bosimi ortadi va suyuqlikning qaynash temperaturasida uning to’yingan bug’i bosimi atmosfera bosimiga teng bo’ladi.

Suyiq fazo erituvchi yoki eritma bilan muvozanatda turgan bug’ bosimi to’yingan bug’ bosimi deb ataladi.

Bu bosim doimiy temperaturada doimiy kattalik. Eritmalar umumiy suyuqliklarni o’rganishda to’yingan bug’ bosimi fundamental xossa bo’lib xisoblanadi. Sababi suyuqliklarning ko’pgina xossalari shu xossalarga bog’liq. Qandaydir bir hajmdagi erituvchiga oz-oz miqdorda unda eriydigan modda qo’shib borilsa va eritma ustidagi bosim o’lchansa bosimning pasayishi kuzatiladi.
Ayni moddaning suyuq va qattiq holatdagi to’yingan bug’ bosimlari bir-biriga teng bo’lganda suyuqlik qotadi. Qattiq modda esa suyuqlanadi. Suyuqlikning to’yingan bug’ bosimi berilgan temperaturada o’zgarmas kattalikdir. Тemperatura ortishi bilan Le-Shatele prinsipiga muvofiq bug’ bosimi ham ortadi, chunki bug’lanish endotermik jarayondir.
Erituvchi va erigan modda tarkibi va xossalari bilan bir-biriga yaqin bo’lsa, masalan А komponentining bug’ bosimi shu moddaning molyar qismiga proporsional bo’ladi.
P_А=КN_А N_A=1, K=P⁰_A
Bunda - toza holdagi А moddaning bug’ bosimi. Demak tenglamo quydagicha. P_A=P⁰_AN⁰_A
Agar erigan moddaning molyar qismi N_B deb belgilasak, unda N_A+N_B=1 bo’ladi.

Demak eritma ustidagi erituvchining to’yingan bug’ bosimining erigan moddaning molyar qismiga teng.

Bu Raul qonuni dep ataladi. Berilgan eritma uchun, bug’ bosimining pasayishi erigan modda tabiatiga bog’liq bo’lmay, faqat eritmaning konsentratsiyasiga bog’liq. Bu qonunni Raulning 1(yoki tanometrik)qonuni deyiladi. Raulning 1 qonuniga faqat ideal eritmalar bo’ysunadi. Raul qonunidan foydalanib, turli eritmalar ustidagi bug’ bosimini va erigan moddaning molekulyar massasini hisoblab topish mumkin.


Eritma bug’ bosimining toza erituvchi bug’ bosimiga qaraganda past bo’lishidan foydalanib bir necha ahamyatli qonunlar ochilgan. (P
₀; bunda P₀-toza erituvchi bug’ bosimi, P-eritma ustidagi bug’ bosimi).
Eritma bug’ bosimining pasayish sabablari eritmaning muzlash temperaturasi shu erituvchining muzlash temperaturasidan past bo’ladi, uning qaynash temperaturasi bo’lsa erituvchinikidan baland bo’ladi.