Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

17-rasm. Kolloid tegirmon. 
Kolloid eritmasi tayyorlanadigan modda avval maydalanadi, suyuqlik 
(dispersion muhit) va stabilizator bilan aralashtiriladi, soʻngra u yoʻlak (c) orqali 
tegirmonga solinadi (17-rasm, a). Suyuqlik va uning ichidagi qattiq jism oʻqiga 
oʻrnatilgan kurakcha (b) yordami bilan tez yurishtiriladi (kurakcha minutiga 
10000-15000 marta aylanadi). Natijada suyuqlik va qattiq modda zarrachalari juda 
tez harakatlanadi va harakatsiz jismlar (a) ga kelib urilib, maydalanadi. Tayyor 
maydalangan mahsulot tegirmonning past qismidagi yoʻlak (d) orqali chiqariladi.
Sharli tegirmon (18-rasm) zich yopiladigan silindr idish boʻlib, uning ichiga 
har xil oʻlchamli poʻlat yoki chinni sharchalar solingan boʻladi. Zarrachalar 
oʻlchami 50-60 nm atrofida boʻladi. Ichiga modda solinib tez aylantirilganda, 
modda sharchalar zarbidan maydalanadi.
18-rasm. Sharli tegirmon. 
Ammo, moddalarning maydalanish darajasi katta boʻlmaydi. Dispergatsiya 
jarayonini osonlashtirish uchun jism hoʻllanib, qoʻshimcha moddalar ishtirokida 

---

37 
kukun qilib maydalanadi. Qoʻshimcha modda sifatida foydalaniladigan tuzlar 
(
), ishqorlar (
), sovun 
va ba‘zi sirt-faol moddalar dispergatsiya jarayonni osonlashtirish bilan birga, 
olinayotgan kolloid sistemaning barqarorligini ta‘minlashda stabilizator vazifasini 
oʻtaydi.
Sharli tegirmon yordamida quruq holatda solingan moddalarni 
nm 
oʻlchamli zarrachagacha, hoʻl holatdagi solingan moddalarni
nm oʻlchamli 
zarrachagacha maydalash imkoni boʻladi. Kolloid tegirmonda esa solingan 
moddalarni 100 nm yoki undan kichik oʻlchamli zarrachagacha maydalash 
mumkin. Qayd etish kerakki, kolloid tegirmonda solingan moddalarni maydalash 
nisbatan tez amalga oshadi, ya‘ni kam vaqt talab qilinadi. Masalan, kolloid 
tegirmon yaratilgunga qadar grafitni maydalash sharli tegirmonda olib borilgan va 
bu jarayon qariyb 15-20 sutkada bajarilgan. Kolloid tegirmon (17-rasm,b) da esa 
ushbu jarayon uchun 15-20 minut talab qilinadi, xolos. 
Akademik Rebinder ta‘limotiga koʻra, qattiq jismning kristallik panjarasida 
nuqsonlar (zaif va darz ketgan joylar) mavjud boʻlib, mexanik kuch ta‘sirida 
mikrotirqishlar hosil qiladi (19-rasm). Qoʻshimcha moddalar esa dastlab jism 
yuzasida yutilib, soʻngra uning mikrotirqishlariga kiradi. Natijada, qarama-qarshi 
turgan adsorbsion qatlamlar orasida elektrostatik itarilish kuchi ta‘sirida yoruvchi 
effekt hosil boʻlib, oqibatda ular sirt energiyasini kamaytirib, qattiq jismning 
yemirilishini osonlashtiradi. 




bu yerda, F - sirtning erkin energiyasi, 

- sirt taranglik koeffitsienti, 

S – 
fazalararo sirt kattaligining oʻzgarishi. Bu usulda asl metallarning zollari olinadi. 

---

38