O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Kapital resurslar. Ishlab chiqarishning birlamchi omillari – yer va mehnat – 
o‘zaro ma’lumot munosabatga kirishadi, kapital (investitsiya) resurslarni yoki 
kapitalni vujudga keltiradi. Unga inson tomonidan ishlab chiqarish uchun yaratilgan 
mehnat vositalari, ular yordamida esa boshqa tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish 
kiradi. Foydalanish jarayonida kapital moddiy shaklini saqlagan holda uzoq vaqt 
xizmat qiladi. Kapital qiymati tayyor mahsulot yoki ko‘rsatiladigan xizmatlarga 
qismlar bo‘yicha amortizatsiya ko‘rinishida asta-sekin o‘tadi. 

Rossiyada qo‘llaniladigan kapital elementlari klassifikatsiyasi namunaviy 
hisoblanadi va o‘z ichiga asosiy binolar: otellar, barlar, restoranlar, klublar 
va boshqalarni oladi; 

yordamchi binolar: garajlar, korxonalar, qozonxonalar va boshq;

inshootlar: arqonli-o‘tirgichlar, toqqa chiqiladigan osma yo‘llar, turistik 
poyezdlar to‘xtab turadigan joy, sport maydonchalari va boshq.; 

uzatish qurilmalar: elektr tarmoq, turli o‘tkazgich quvurlar, trans missiyalar 
va boshq; 

ishchi va kuch mashinalari, uskunalar: kuchlanish transformatorlari, 
elektrodvigatellar, generatorlar, kompressorli sovutgichlar, yuvish – quritish 
uskunalari va boshq.; 

---

123 

o‘lchov va rostlash priborlari, qurilmalar: tarozi apparatlari, kuchlanishni 
o‘lchagich datchiklar, suv iste’molini hisobga oluvchi hisoblagichlar va 
boshq.; 

hisoblash texnikasi va ularga dasturlashtirish vositalari: kompyuter 
texnikalari, axborot tizimi, ma’lumotlarni ishlash tizimlari; 

transport vositalari: yengil avtomobillar, yengil yuk avtotransportlari va 
boshq.; 

asboblar; 

ishlab chiqarish va xo‘jalik inventorlari, jihozlar: mebel, mehnatni 
muhofaza qilish va yong‘inga qarshi kurash buyumlari, vositalari; 

boshqa asosiy vositalar. 

investitsion resurslarni harakterlash uchun ularning alohida guruhlari nisbati 
yoki kapital strukturasi katta ahamiyatga ega. Investitsion resurslarning bir 
qismi bevosita tashrif buyuruvchilarga xizmat ko‘rsatishda ishtirok etadi, 
boshqasi – turistik faoliyatni yengillashtiradi yoki mumkin qiladi. Kapital 
tarkibi mehnatning texnik qurollanganlik darajasi va investitsion faoliyat 
samaradorligining muhim ko‘rsatkichi hisoblanadi. 
U bir qator omillarga – tarmoq xususiyati, texnologiya va xizmatlar ishlab 
chiqish hajmi, ishlab chiqarishni tashkil etish shakli, korxona joylashgan manzil va 
boshqalarga bog‘liqdir. 
Kapital tarkibi darajasi ko‘p jihatdan tarmoq xususiyatlari bilan belgilanadi. 
Otellar ma’lum vaqtda foydalanish uchun turarjoy beradi, shuning uchun 
mehmonxona xo‘jaligi kapital resurslari tarkibida bino solishtirma vazni katta – 70 % 
dan ko‘proq. Mebellar ulushiga 3-4 % ga yaqin to‘g‘ri keladi. Mehmonxona kapitali 
mebellar elementlari (elektr jihozlar, transport vositalari, yuvish-quritish va 
kompressor – sovutgich uskunalari, yo‘lakcha gilamlari va boshq.) solishtirma vazni 
sezilarli emas – 1% dan ko‘p emas. 
Jahon tajribasida otellarda kapitalga yuqorida sanab o‘tilganlardan tashqari 
xizmat muddati uzoq bo‘lgan boshqa tovarlar: chinnilar, oynalar, kumushlar, oshxona 
va to‘shak jihozlari, shuningdek xodimlarning maxsus formadagi kiyimlari ham 
kiritiladi. Turistik firmalar kapital tarkibi otellardan farq qiladi. Odatda ular o‘zlari 
ishlayotgan binolar va idoralar egalari hisoblanishmaydi. Tartibga ko‘ra, binolarga 
taaluqli investitsion resurslar bir qismi ularga ijara shartlari bilan taqdim etiladi. 
Shuning uchun turistik firmalarning xususiy kapitali mutloq ifodada katta emas, 
uning tarkibida esa hisoblash texnikasi va inventarlar ustunlik qiladi. 
Chiqib 
ketayotgan 
kapitalni 
qoplash, 
uni 
ko‘paytirish va texnik 
takomillashtirish (modernizatsiya) yirik kapital qo‘yilmalarni talab qiladi. Turizm va 
sayohatlar bo‘yicha Butunjahon sovetining baholariga qaraganda, 1996 yilda 
turizmda investitsiya 766 mlrd. amerika dollarini tashkil qiladi. Uning umumiy 
hajmining 70 % OESR mamlakatlariga to‘g‘ri keladi.