O'zbekiston respublikasi profi universitety

3 §. Hissiyot haqida tushuncha 
Hissiyotlar (emotsiya) (fr. emotion-hissiyot) - tashqi qo'zg'atuvchi-
larning ehtiyojli ahamiyatliligini hissiy aks etishga asoslangan, ularning 
individ hayoti uchun ijobiy yoki zararli ekanligini aniqlashga xizmat 
qiladigan, xulqni impulьsiv boshqaruvchi psixik holatdir.
Hissiyotlar evolyutsiya jarayonining moslashuvi “mahsuli” sifatida, tipik 
vaziyatlarda organizm xulqining biologik umumlashtirilgan usuli sifatida yuzaga 
kelgan. 
Hissiyotlar hodisalar xususiyatlarining individ ehtiyojlariga mos kelishi 
(javob berishi) yoki mos kelmasligi ko'rinishida namoyon bo'ladi. 
Hissiyotlar ikki yoqlama bo'ladi - ular yoki ijobiy, yoki salbiy bo'lishi 
mumkin. Voqea, hodisalar, ob'ektlar individning tegishli ehtiyojlarini yoki 
qondirishi, yoki qondirmasligi mumkin. Narsalar va hodisalarning ayrim muhim 
hislatlari hissiyotni yuzaga keltirar ekan, organizmni tegishli xulqqa chog'laydi 
(tayyorlaydi). 
Hissiyotlar - organizmlarning muhit bilan bo'ladigan o'zaro munosabatlarini 
ijobiyligi (muvaffaqiyatliligi) darajasini bevosita baholash mexanizmidir. 
Sezgilarning elementar hissiy toni, yoqimli yoki yoqimsizroq sodda ximiyaviy 
yoki jismoniy ta'sirlarning o'ziyoq organizm hayotiy faoliyatiga o'ziga xos tus 
beradi. Lekin, hayotimizning eng og'ir, hal qiluvchi damlarida, keskin vaziyatlarda 

---

184 
hissiyotlar asosiy xulqiy kuch sifatida namoyon bo'ladi. Hissiyotlar endokrin - 
vegetativ sistema bilan bevosita aloqada bo'lganligi tufayli, xulqning energetik 
mexanizmlarini tezda ishga tushirib yuboradi. 
Hissiyotlar individning zo'riqishli vaziyatlardagi tashqi xulqini boshqaruvchi 
jarayonlarning ichki tashkilotchisi hisoblanadi. Masalan, qo'rquv hissi, o'ta xavfli 
vaziyatlarda yuzaga kelar ekan, mo'ljallovchi (oriyentirlovchi) refleksni 
faollashtirish, barcha qo'shimcha (ikkinchi darajali) odatiy faoliyatlarni to'xtatish, 
kurash uchun zarur bo'lgan muskullarni taranglatish (ishga solish), nafas olish va 
yurak urishini tezlatish, qon tarkibini o'zgartirish, shikastlangan hollarda uning 
quyuluvchanligini orttirish, ichki organlar zaxiralarini safarbar qilish yo'llari orqali 
xavfni bartaraf etilishini ta'minlaydi.