O'zbekiston respublikasi profi universitety

Odam psixikasining shakllanishi jarayonida, uni moddiy ob'ektlar bilan 
bo'ladigan tashqi jismoniy xatti-harakatlari ichki psixik xatti-harakatlarga 
aylanadi. Moddiy predmetlar bilan olib borilgan xatti-harakatlar asosidagina odam 
asta-sekin ularni ideal obrazlarda bajariladigan, xatti-harakatlarni fikran 
bajaradigan bo'ldi. Tashqi xatti-harakatlardan ichki xatti-harakatlarga bunday o'tish 
interiorizatsiya (“ichkaridagiga aylantirish”) - deb ataladi. Predmetlarning ideal, 
psixik obrazlari bilan ishlash qobiliyati tufayli, odam ob'ektlar o'rtasidagi turli 
munosabatlarni modellashtira, o'z xatti-harakatlari natijalarini oldindan ko'ra 

---

55 
boshlaydi. Interiorizatsiya so'z, nutq asosida amalga osha boshlaydi. Bu o'rinda, 
so'zdan ob'ektlarni ifodalovchi vosita sifatida ham va ularning umumiy, xarakterli 
xususiyati sifatida ham foydalaniladi. 
Tashqi xatti-harakatlar asosida shakllangan aqliy xatti-harakatlarning o'zlari, 
keyinchalik tashqi xatti-harakatlarni boshqara boshlaydi. Odamning barcha ongli 
xatti-harakatlari, uning ichki psixik faoliyatining eksteriorizatsiyasi (tashqi 
ifodalanishi) hisoblanadi. 
Odam psixikasining xususiyatlaridan biri uning ijtimoiy ong bilan 
asoslanganligidir.
Ijtimoiy ongga ilm, axloq va huquq, g'oya, san'at, din kabilar kiradi. Ishlab 
chiqarishdagi, ijtimoiy munosabatlardagi o'zgarishlar, odamlar ongida aks etib, 
ijtimoiy ongning mazmunini o'zgarishiga olib keladi. 
O'zini-o'zi anglash odam ongining muhim xususiyati hisoblanadi. Odam o'z 
faoliyati predmetlarini va o'zining boshqa odamlarga nisbatan bo'lgan 
munosabatlarini anglab borar ekan, o'zini-o'zi anglay boshlaydi, o'zini, o'z “Men” 
ini atrof olamdan farqlab boradi.
Odamni o'zining jismoniy va psixik xususiyatlarini, o'zining xatti-harakatlari 
va qiliqlari, hissiyot va intilishlarini anglashi o'z-o'zini anglashning mazmunini 
tashkil qiladi. Odam o'zini ob'ektiv voqelikdan farqlab, o'zining yutuq va 
kamchiliklarini anglab borar ekan, o'z psixikasini, o'z xulqini, jamiyat unga 
qo'yadigan talablarga va uning o'zi, o'zini-o'zi tarbiyalash jarayonida o'z oldiga 
qo'ygan maqsadlariga mos ravishda o'zgar-tirib boradi. 
O'zligini anglash - o'zini-o'zi kuzatishda, o'ziga tanqidiy munosabatda 
bo'lishda, o'zini qo'lga ola bilishda, o'zining xatti-harakatlari va qiliqlari uchun 
jamiyat oldida mas'uliyatligida namoyon bo'ladi. O'z-o'zini anglashning ma'lum bir 
darajasi - to'g'ri, maqsadga muvofiq, o'rinli xulqning zaruriy poydevori, asosidir.