O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi abdulla avloniy nomidagi xalq ta’limi muammolarini

O‘qituvchilarga quyidagi savollar bilan murojat qilindi: 
1-savol: Fizikaning "Elektr toki, Yarim o‘tkazgichlar" va shu kabi bo‘limlarini 
o‘qitish uchun laboratoriya xonasi jihozlarini yetarli deb hisoblaysizmi (Ostsillograf, 
Yuqori chastotali generator, Xarakteriograf, Vattmetr kabilar mavjudmi)? So‘rovda 
479 nafar o‘qituvchi ishtirok etgan bo‘lib, ishtirokchilarning 7% - “Ha, yetarli”, 37% 
ishtirokchi “Ha, lekin ayrim asboblar yetishmaydi, yoki mavjudlari ham yaroqsiz 

---

- 241 - 
ahvolda”, 56% ishtirokchi “Yo‘q, bunday asboblar mavjud emas” javobini 
tanlashgan.
 
2-savol: Fizika darslarida kompyuterda bajariladigan virtual laboratoriya 
ishlaridan foydalanasizmi? Bunday dasturlar hozirda yetarlimi? (Video film 
ko‘rinishdagilarni hisobga olmang). So‘rovda 429 nafar o‘qituvchi ishtirok etgan 
bo‘lib, ishtirokchilarning 9% -“Ha, foydalanaman. Bunday dasturlar yetarli”, 28% 
ishtirokchi “Ha foydalanaman, Bunday dasturlar hozir juda kam”, 47% ishtirokchi 
“Foydalangan bo‘lardim. Ammo bunday dasturlar menda yo‘q”, 9% ishtirokchi 
“Foydalanmayman. Bunday dasturlarga hojat yo‘q deb hisoblayman” javobini 
tanlashgan.
 
3-savol: Virtual laboratoriya dasturlari fizikani o‘qitishda kerak deb 
hisoblaysizmi? So‘rovda 437 nafar o‘qituvchi ishtirok etgan bo‘lib, ishtirokchilarning 
78% “Ha albatta kerak.”, 15% ishtirokchi “Ha kerak. Kompyuterda fizika 
jarayonlarni modellashtirishni o‘rganadi”, 7% ishtirokchi “Yo‘q kerak emas, chunki 
virtual dastrular haqiqiy hayotdan ajratib qo‘yadi” javobini tanlashgan. 
O‘qituvchilar o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rovlar natijalari quyudagilarni ko‘rsatdi: 
-fizikaning “Elektr”, “Yarim o‘tkazgichlar” bo‘limiga doir zamonaviy 
laboratoriya o‘lchov-nazorat asboblari yoki umuman yo‘q (56%), yoki mavjudlari 
ham eskirib yaroqsiz ahvolga kelib qolgan (37%); 
-o‘qituvchilarning 
44% 
fizikada 
virtual 
laboratoriya 
dasturlaridan 
foydalanadilar, 28% o‘qituvchilar maktab bop virtual laboratoriya dasturlari juda 
kamligini tasdiqlashgan, 47% o‘qituvchi virtual laboratoriya dasturlari yo‘qligini agar 
mavjud bolganda foydalanish istagini bildirishgan, faqat 9% o‘qituvchilargina 
bunday dasturlarga hojat yo‘q deb hisoblashadi; 
-so‘rovda ishtirok etgan (437 nafar) o‘qituvchilarning 93% virtual 
laboratoriyalardan foydalanish o‘quvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishlarini 
oshishiradi va o‘quvchilar kompyuterdan foydalanishni o‘rganadilar degan fikir 
bildirishgan, faqat 7% o‘qituvchilargina virtual laboratoriyadan foydalanish 
o‘quvchilarni haqiqiy hayotdan ajratib qo‘yishini ta’kidlashgan. 
O‘tkazilgan tadqiqot ishlari shuni ko‘rsatadiki malaka oshirish kurslarida virtual 
laboratoriya ishlariga ehtiyoj juda yuqori. Bu ehtiyoj dunyo miqiyosida sinovdan 
o‘tgan, samarali dasturlar hisobidan qondirilishi lozim. Fizikani o‘qitishda ta’lim 
jarayoniga real laboratoriya ishlariga qo‘shimcha sifatida virtual laboratoriya 
dasturlarini kiritish zarur. Bu orqali o‘quvchilarda amaliy ko‘nikmalar bilan bo‘g‘liq 
bo‘shliqlar paydo bo‘lishining oldi olinadi, ta’lim sifati sezilarli darajada 
yaxshilanishiga erishiladi. Qo‘shimcha ravishda masofadan o‘qitishda va 
oq’uvchilarning maktabdan tashqari bo‘sh vaqtlarida ham virtual laboratoriya 
dasturlaridan foydalanish imkoni yaratiladi. 
So‘rovlar natijalari ayrim maktablarda virtual laboratoriya ishlaridan 
foydalanish yo‘lga qo‘yilganligini, ammo ko‘pchilik maktablar hali undan 
foydalanishmayotganini ham ko‘rsatdi. Bizning nazarimizda maktablarda virtual 
laboratoriya ishlarini tashkil qilish va o‘tkazishga imkon beruvchi kompyuter 
dasturlari hali ommalashmagan (o‘qituvchilar ham buni tasdiqlashgan). Agarda 

---

- 242 - 
shunday dasturlar saralab olinib foydalanish yo‘lga qo‘yilsa yuqori samara berishi 
mumkin.
Modomiki shunday ekan, faqat kuzatuvchi sifatida ishtirok etadigan virtual 
laboratoriya ishlari o‘rniga bevosita bajaruvchi faol ishtirokida amalga oshiriladigan 
va boshqariladigan zamonaviy virtual laboratoriya ishlarini joriy etish zarurati kelib 
chiqadi. Yana bir muhim jihat, masofaviy (onlayn) ta’limga katta e’tibor 
qaratilayotgan hozirgi sharoitida laboratoriya ishlarini o‘tkazish bilan bog‘liq 
muammolar ham virtual laboratoriyalarni yo‘lga qo‘yish hisobidan hal qilinishi 
mumkin [2-3]. 
O‘tkazilgan tadqiqot natijalariga asoslangan holda fizikaning “Elektr toki” va 
“Yarim o‘tkazgichlar” bo‘limiga doir virtual laboratoriya ishlarini tashkil qilishda NI 
Multisim dasturidan foydalanishni samarali vosita sifatida taklif qilamiz. Ushbu 
dastur interfeysi sodda va tushunarli, imkoniyatlari esa keng ko‘lamli. Shularni 
e’tiborga olgan holda ushbu dastur umumta’lim maktablarida virtual laboratoriya 
ishlarini ishlab chiqish va bajarishda foydalanish uchun katta imkoniyatlarga ega deb 
hisoblaymiz [4-6]. 
Kelajakda NI Multisim dasturi yordamida umumta’lim maktablari fizika 
kursining “Elektr toki” hamda “Yarim o‘tkazgichlar” bo‘limlari bo‘yicha namoyish-
tajribalar va virtual laboratoriya ishlarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish 
bo‘yicha tadqiqot ishlarini olib borishni tavsiya etamiz.