Oʻzbekistonda davlat qarzi va tashqi qarz bilan bogʻliq holatni muntazam nazorat qilish, uning xavfsiz chegarasini belgilash hamda bu boradagi xavf-xatarlarning oldini olish kabi masalalar doimiy eʼtiborda

Boshqarish strategiya asosida amalga oshiriladi va parlament nazorati kuchaytiriladi
Qonunga koʻra, davlat qarzini samarali boshqarish uchun davlat qarzi boʻyicha strategiya ishlab chiqiladi. Unda qarzning joriy holati, davlat qarzi portfelining xarajat va xatar koʻrsatkichlari hamda davlat qarziga xizmat koʻrsatish holati aks ettiriladi.
Strategiyada, shuningdek, qarz barqarorligi koʻrsatkichlari, uning cheklangan hajmlari va davlat tomonidan beriladigan kafolatlar boʻyicha yillik limitlar belgilanadi.
Davlat qarzini strategik boshqarish orqali davlat tomonidan mablagʻ jalb qilish hisobidan moliyalashtirishga boʻlgan ehtiyoj va uni oʻz vaqtida eng maqbul xarajat va xatar darajasi evaziga taʼminlash rejasi amalga oshiriladi va nazorat qilinadi. Bu esa, oʻz navbatida, bu bilan bogʻliq xatarlarni boshqarish imkonini beradi.
Davlat qarzini boshqarish strategiyasi Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan uch yil muddatga fiskal strategiya bilan birgalikda tasdiqlanishi hamda koʻrib chiqish uchun Oliy Majlis palatalariga taqdim etilishi koʻzda tutilmoqda.
Qonunda Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalariga davlat qarzining cheklangan hajmlari va davlat-xususiy sheriklik toʻgʻrisidagi bitim doirasida xu­susiy sherikka beriladigan kafolatlar boʻyicha yillik limitlarni belgilash hamda davlat qarzini boshqarish strategiyasining ijrosi boʻyicha hisobotlarni koʻrib chiqish vakolatlarini berish koʻzda tutilgan.
Shuningdek, qonunda davlat qarzining holati va oʻzgarishi, davlat tomonidan jalb qilingan mablagʻning maqsadli ishlatilishi va samaradorligi, jumladan, bu borada amalga oshiriladigan loyihalarning va ­boshqa investitsiya loyihalarining ijrosi jarayoni va natijadorligi toʻgʻrisidagi hisobotlarni eshitish hamda muhokama qilish par­lament vakolatlariga kiritilmoqda.
Xavf-xatarlarning oldini olishda qoʻshimcha choralar
Xalqaro valyuta jamgʻarmasining 2020 va 2021-yillardagi Oʻzbekiston Respublikasiga bagʻishlangan Qarz barqarorligi hisobotida (IV modda) Oʻzbekiston Respublikasining davlat qarziga xizmat koʻr­satish (institutsional) salohiyati “kuchli” deya qayd etilgan. Shunga qaramasdan, yuzaga kelishi mumkin boʻlgan ayrim holatlarni hisobga olgan holda hamda prudensial yondashuvdan kelib chiqib, qonunda davlat qarzining maksimal hajmini nominal qiymatda YAIMga nisbatan 60 foiz etib belgilash koʻzda tutilmoqda. Ushbu koʻrsatkich davlat qarziga xizmat koʻrsatish salohiyati “oʻrtacha” boʻlgan davlatlar uchun Xalqaro ­valyuta jamgʻarmasi tomonidan belgilangan mezonga mos keladi.
Davlat qarzi summasi yalpi ichki mahsulotga nisbatan 50 foizga yetganda Oʻzbekis­ton Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bu meʼyordan oʻtib ketmaslikni taʼminlovchi choralarni oʻrnatilgan tartibda Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalariga kiritadi. Bunday mezonni belgilashdan maqsad iqtisodiy inqiroz (shok)lar yuzaga kelishi mumkin boʻlgan holatlarda davlat qarzi hajmining yalpi ichki mahsulotga nisbati keskin oshib ketishi ehtimolini hisobga oladi. Shu sababdan ham qonunda hukumat davlat qarzi hajmining yalpi ichki mahsulotga nisbatan 50 foizdan oshmasligiga qaratilgan choralar koʻrishi lozim.
Xulosa oʻrnida aytganda, bugungi kunda dunyo mamlakatlari iqtisodiyotining bir-biriga bogʻliqligi ortib borayotgan bir sharoitda Oʻzbekiston iqtisodiyotining ochiqligini taʼminlash, xohlaymizmi, yoʻqmi, baribir davlat qarzi masalasini keltirib chiqaradi. Chunki milliy iqtisodiyotimizni tez surʼatlarda oʻstirish evaziga aholi jon boshiga YAIMni 2026-yil yakuni bilan 2,8 ming AQSH dollariga, 2030-yilga borib esa 4 ming AQSH dollari miqdoriga yetkazish juda katta, masʼuliyatli va ogʻir vazifa hisoblanadi. Buning uchun iqtisodiyotimiz ichki va tashqi qarz manbalariga muhtoj. Chunki ijtimoiy rivojlantirish, infrastrukturani zamon talablari darajasida shakllantirish hamda atrof-muhitni saqlash, ekologik vaziyat bilan bogʻliq muammolarni hal etish zamonaviy loyihalarni amalga oshirishni, texnologiyalar, qoʻshimcha investitsiyalar jalb qilishni talab etadi.
Mana shunday sharoitda Oʻzbekiston uchun tashqi qarz manbalari bilan birgalikda ichki manbalarni koʻproq yoʻnaltirishning zamonaviy mexanizmlarini koʻzda tutuvchi ichki qarz bozorini rivojlantirish, bizga qarz beruvchi mamlakatlar boʻyicha qarz tarkibini milliy manfaatlarimizdan kelib chiqqan holda diversifikatsiyalashtirish, davlat qarzini boshqarish boʻyicha ishlab chiqiladigan strategiyaning asosiy masalalari sifatida qaralishi lozim. Chunki davlat qarzi, ayniqsa, tashqi qarz xavf-xatarlar bilan bogʻliqligi bu, bor haqiqat.
Shuning uchun ham iqtisodiy xavfsizligimiz nuqtayi nazaridan Prezidentimiz tomonidan Taraqqiyot strategiyasida belgilangan maqsadlar va ularga yoʻnaltirilgan chora-tadbirlar qarz mablagʻlarini, eng avvalo, iqtisodiy oʻsishni taʼminlashga qaratilgan rivojlantirish davlat dasturlari doirasida ijtimoiy, infrastruktura va atrof-muhitni muhofaza qilishga qaratilgan loyihalarni amalga oshirishga undaydi. Bu esa Oʻzbekistonda davlat qarzi muammolar emas, taraqqiyot eshigini keng ochishga xizmat qilishiga ishonchimiz komil.
 
 

O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G‘aznachiligi huzuridagi Davlat qarziga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha kafolat jamg‘armasi mablag‘larini shakllantirish va ulardan foydalanish tartibi to‘g‘risida
NIZOM