Oziq-ovqat kimyosi
Download 6.17 Mb. Pdf ko'rish
|
6423d7da89efd
|
117 6.2. Vitaminlar klassifikatsiyasi Polshalik olim Kazimir Funk 1912 yilda sholi kepagidan sof holda kimyoviy modda ajratib olgan bo‘lib, bu modda “beri-beri” kasalligini juda tez davolash qobiliyatiga ega bo‘lgan. Tarkibida amin guruhi bo‘lganligi sababli uni “Vita amine”, ya’ni vitamin deb atashgan. Vitamin so‘zi lotinchadan olingan bo‘lib, hayot uchun zarur amin degan ma’noni bildiradi. Ushbu kimyoviy modda vitamin B 1 edi. O‘tgan deyarli 90 yil ichida dunyoda 40 ga yaqin oshiq vitaminlar va vitaminlarga o‘xshash moddalar kashf qilindi. Ular biologik faol moddalar hisoblanib, jismoniy va aqliy mehnat qobiliyatini, organizmning kasalliklarga chidamliligini oshiradi; uning normal rivojlanishini ta’minlaydi; modda almashuv va boshqa biologik jarayonlarda ishtirok qiladi. Vitaminlar odam organizmida sintez qilinmaydi. Shu boisdan ular organizmga oziq-ovqat mahsulotlari tarkibida tushishlari kerak. Oziq- ovqat mahsulotlari tarkibida vitaminlarning doimo yetishmasligi yoki bo‘lmasligi organizmdagi biologik jarayonlarning buzilishiga va natijada turli xil kasalliklarning kelib chiqishiga sababchi bo‘ladi. Ovqatlanish ratsionlarida vitaminlarning yetishmasligi sababli paydo bo‘ladigan kasalliklar gipovitaminoz, bitta yoki bir necha vitaminlarning oziq-ovqat mahsulotlarida doimo bo‘lmasligi sababli kelib chiqadigan kasalliklar esa avitaminoz deb ataladi. Gipovitaminoz va avitaminoz kasalliklari vitaminlarning oziq- ovqat mahsulotlarida odam organizmi talablarini qondiradigan miqdorda bo‘lgan hollarda ham paydo bo‘lishi mumkin. Buning asosiy sababi mahsulotlarni uzoq va noto‘g‘ri saqlash va ularga ishlov berish davrida vitaminlarning kamayib yoki butunlay parchalanib ketishi, hamda taomlar tayyorlash uchun xomashyolarning noto‘g‘ri tanlanishidir. Markaziy Osiyo respublikalarida vitaminlarning odam organizmida yetishmaslik sabablaridan yana biri – atrofdagi havoning baland harorati va ultrabinafsha nurlarining ko‘pligidir. Ma’lumki, yoz paytida Markaziy Osiyo respublikalarida harorat hatto soyada 40 o C gacha ko‘tariladi. Bunday haroratda suv singari ichimliklar ko‘p iste’mol qilinadi. Iste’mol qilingan suyuqlikning aksariyati organizmdan ter sifatida chiqib ketadi. Ter bilan birga suvda eriydigan vitaminlarning bir qismi ham chiqib ketadi. Shu sababli ularning organizmda yetishmaslik hollari kuzatilishi mumkin. Bundan tashqari, ultrabinafsha nurlar 118 ta’sirida mahsulot tarkibidagi yoki odam organizmidagi ba’zi vitaminlar butunlay parchalanib ketadi. Vitaminlar o‘zlarining bir necha xususiyatlariga qarab klassifikatsiyalanadi. Ilmiy va o‘quv adabiyotlarda ularning suvda va yog‘da erish xossalari bo‘yicha guruhlarga bo‘lish qabul qilingan (11- jadval). Jadvalda keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, vitaminlardan tashqari vitaminga o‘xshash moddalar ham borligi aniqlangan. Vitaminga o‘xshash moddalarning vitaminlardan ajratib turadigan belgisi ularning odam organizmi uchun almashilmaydigan darajasining noaniqligidir. Vitaminlarning eruvchanligi bo‘yicha bo‘linishi 20-jadvalda keltirilgan. 20-jadval Vitaminlarning eruvchanligi bo‘yicha bo‘linishi Suvda eriydigan asosiy vitaminlar Yog‘da eriydigan asosiy vitaminlar Vitaminlarga o‘xshash asosiy moddalar Vitamin C (askorbin kislota) Vitamin PP (bioflavanoidlar) Vitamin B 1 (Tiamin) Vitamin B 2 (riboflavin) Vitamin B 6 (piridoksin) Vitamin PP (nikotin kislota) Vitamin B 12 (sianokobalamin) Foliy kislota Vitamin B 3 (pantoten kislota) Vitamin H (biotin) Vitamin A Vitamin D (kalsiferollar) Vitamin E (Tokoferollar) Vitamin K Xolin Mioinozit (inozit,mezinozit) Vitamin B 9 Lipoy kislota Vitamin 15 (pangam kislota) Orat kislota Ba’zi asosiy vitaminlarning kimyoviy formulalari quyida keltirilgan: Download 6.17 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|