Philological research: language, literature, education filologik tadqiqotlar

нглиз ва ўзбек тилла-
рида “таълим”,“илм” концептларига оид па-
ремаларнинг лингвомаданий тадқиқи” номли 
диссертациясида инглиз ва ўзбек тилларидаги 
таълим, илм концептли паремиологик бирлик-
ларни чоғиштириб ўрганиш орқали уларнинг ли-
соний-маданий жиҳатдан ўхшаш ва умумий то-
монлари тадқиқ этилган. Шу билан бирга, мақол, 
матал, афоризмларни паремалар сифатида таъ-
кидланган
2
.
Б.Менглиев, А.Нурмонов, А.Собиров, Ш. Юсу-
пова каби маҳаллий тилшунослар паремиологик 
бирликларни барқарор бирикма деб, қуйидагича 
таъриф беради. 
Нутқда фикр ифодалаш учун барқарор бирик-
мага ҳам эҳтиёж мавжуд. Масалан, кучли ҳайрон 
бўлиб қолганликни таъсирчан ифодалаш учун 
ҳайрон бўлмоқ феъли етарли эмас. Шунда барқа-
рор бирикма қўлланади: Оғзи очилиб қолди. Оғзи 
очилиб қолди – ибора. У икки мустақил сўздан 
иборат бўлиб, нутққача тайёр ҳолга келган. Нутқ-
дан кейин ҳам онгимизда шу ҳолича туради. Унинг 
аташ маъноси ҳайрон бўлмоқ феълининг аташ 
маъносига тенг бўлса-да, қўшимча, яъни ҳиссий 
ва услубий маъноси, ифода семаси билан фарқ-
ланади. Ўзбек тилида барқарор бирикма сифати-
да, одатда, мақол, матал, ибора, тасвирий ифода 
эътироф этилади (аммо мақол ва маталларнинг 
барқарор бирикма эканлиги мунозарали)
3
.
“Икки ва ундан ортиқ сўзларнинг ўзаро барқа-
рор муносабатидан ташкил топган, нутқ жараёни-
га тайёр ҳолда олиб кирилувчи, тил эгалари хо-
тирасида имконият сифатида мавжуд бўлган тил 
бирликлари барқарор бирикмалар дейилади”
4
. 
Барқарор бирикмаларнинг энг характерли белги-
лари қуйидагилар: 
1. Нутқ жараёнига қадар тилда мавжудлик 
нутққа тайёр ҳолда олиб киришлик. 
2. Маъно бутунлиги. 
3. Тузилиши ва таркибининг барқарорлиги. 
Барқарор бирикмалардан ўринли фойдала-
ниш нутқ гўзаллигини таъминлайди, шунинг учун 
улар нутқимиз кўрки ҳисобланади. Барқарор би-
рикмаларни ўрганувчи тилшунослик бўлими па-
ремиология (лотинча парема – барқарор, логос – 
таълимот), барқарор бирикмалар луғатини тузиш 
муаммоларини ўрганувчи бўлим эса паремиог-
рафия (лот. парема – барқарор, графо – ёзмоқ) 
саналади. Барқарор бирикмалар нутққа тайёр 
ҳолда олиб кирилиши, таркибий қисмларининг 
барқарорлиги белгисига кўра умумийликни таш-
кил этса ҳам, маъно бутунлиги нуқтайи назаридан 
турличадир. Шунга кўра барқарор бирикмалар қу-
йидаги гуруҳларга бўлинади: 
1-расм
очилиб қолди. Оғзи очилиб қолди – ибора. У икки мустақил сўздан иборат 
бўлиб, нутққача тайёр ҳолга келган. Нутқдан кейин ҳам онгимизда шу ҳолича 
туради. Унинг аташ маъноси ҳайрон бўлмоқ феълининг аташ маъносига тенг 
бўлса-да, қўшимча, яъни ҳиссий ва услубий маъноси, ифода семаси билан 
фарқланади. Ўзбек тилида барқарор бирикма сифатида, одатда, мақол, матал, 
ибора, тасвирий ифода эътироф этилади (аммо мақол ва маталларнинг 
барқарор бирикма эканлиги мунозарали)
215
.
“Икки ва ундан ортиқ сўзларнинг ўзаро барқарор муносабатидан ташкил 
топган, нутқ жараёнига тайёр ҳолда олиб кирилувчи, тил эгалари хотирасида 
имконият сифатида мавжуд бўлган тил бирликлари барқарор бирикмалар 
дейилади”
216
. Барқарор бирикмаларнинг энг характерли белгилари 
қуйидагилар: 
1. Нутқ жараёнига қадар тилда мавжудлик нутққа тайёр ҳолда олиб 
киришлик. 
2. Маъно бутунлиги. 
3.Тузилиши ва таркибининг барқарорлиги.
Барқарор бирикмалардан ўринли фойдаланиш нутқ гўзаллигини 
таъминлайди, шунинг учун улар нутқимиз кўрки ҳисобланади. Барқарор 
бирикмаларни ўрганувчи тилшунослик бўлими паремиология (лотинча 
парема – барқарор, логос – таълимот), барқарор бирикмалар луғатини тузиш 
муаммоларини ўрганувчи бўлим эса паремиография (лот. парема – барқарор, 
графо – ёзмоқ) саналади. Барқарор бирикмалар нутққа тайёр ҳолда олиб 
кирилиши, таркибий қисмларининг барқарорлиги белгисига кўра 
умумийликни ташкил этса ҳам, маъно бутунлиги нуқтайи назаридан 
турличадир. Шунга кўра барқарор бирикмалар қуйидаги гуруҳларга 
бўлинади: