Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Toshkentning egallanishi. Ruslar Solor arig’idan o`tib 1865 yil 9 mayda 
Toshkentga hujum boshladi. Toshkent jangini o`lkashunos tarixchi Mirza Olim 
Toshkandiy «Tarixi Turkiston» kitobida, jangni o`z ko`zi bilan ko`rgan M. Solih 
«Tarixi jadidai Toshkand» nomli qo`lyozma asarida tasvirlagan. Jangda 
toshkentliklar engilib, birinchi bo`lib qozikolon boshchiligida Sebzorliklar, keyin 
qipchoqlar, qirg’izlar va Qo`qon qo`shinidagi andijonliklar qochib ketdilar. 
Alimqul o`lgach, Xudoyorxonning qarindoshi Mirsaid Sulton bosh qo`mondon etib 
tayinlandi. Toshkent uchun bo`lgan jangda Sulton Sodiqning xizmatlari alohida 
diqqatga sazovordir. Toshkent bosh o`q-dori ombori portlatilishi falokatni 
tezlashtirdi.
Toshkent vakillari Buxoro amiri Muzaffardan yordam so`raganda amir 
maqtanchoqlik bilan «rus lashkarboshisi bilan emas, hohlasam borib Rus davlati 
bilan urishaman» - deb, Qo`qonga qarshi yurishga tayyorlandi. Chernyaev Buxoro 
yo`lini to`sib, Toshkentga eng so`nggi, asosiy hujumini Kamolon darvozasidan 
uyushtirdi. Qiyot mahallasining Abdurahmon yasovul boshchiligidagi ko`ngillilar 
katta jasorat ko`rsatdilar. Ruslar 15 iyunda Toshkent shahrini deyarli egallab 
olishdi. Biroq qarshilik davom etsada toshkentliklar 1865 yil 17 iyunda muzokara 
boshlashga majbur bo`ldi.
Chernyaev Hakimxo`ja qozikalon, Abdurahmon eshon, domullo Solihbek 
oxun bilan muzokara o`tkazib, ahdnoma imzoladi. Ahdnomada aholi o`z dinida 
qolib, shariat asosida ish olib borishi; hovli, bog’ va maydonlar o`z egalarida 
qoldirilishi kabi shartlar ko`rsatildi. Chernyaev o`z harakatini oqlash uchun 
oqsoqollardan Toshkent ixtiyoriy ruslarga bo`ysunganligi haqida xat uyushtirib 
berishni talab qildi. Chernyaev tuzdirgan soxta xat mazmuni: «Turkistonda 
Farg’ona xonlari zulm o`tkazgan. Farg’ona va Turkiston zaminida qozoq, qirg’iz 
beboshlari hukmronlik qildi, shuning uchun ruslarga shaharni topshirdik» - 
deyiladi. Soxta hujjatga Solihbek oxun va shahar kattalaridan 7 kishi imzo 
chekmadi, ular Sibirga surgun qilindi. Chernyaev ikki yildan so`ng maxsus odam 
jo`natib Solihbekni zaharlab o`ldirtiradi. Chernyaev soxta ahdnomani to`ldirishni 
Abdusattor Qoraboshi o`g’liga topshiradi.

---

252 
Toshkent zabt etilgach, Chernyaevga umrbod nafaqa (yiliga 3000 so`m) 
tayinlanib, oltin qilich sovg’a qilindi. Soxta ahdnomani Peterburgga Abu Sayid va 
Xodixo`ja savdogarlar olib borishdi. Rossiya bu maktubdan bosqinchiligi tufayli 
Angliya bilan urishishdan cho`chib xalqro jamoatchilik oldida o`z harakatlarini 
oqlashga urindi va maktubdan nusxa ko`chirib 1865 yil Rossiyaning Turkiyadagi 
elchisi N.Ignat’ev orqali Istambulga jo`natildi. Toshkent ruslar qo`liga o`tgach 
1866 yilgacha shaharning huquqiy maqomi notayinligicha qoldi. Toshkentni 
ma’muriy boshqvrish munozarali bo`lib, Chernyaev bu masalada qaltis yo`l 
tutganligi uchun lavozimidan olinib, Peterburgga chaqirildi.