Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Istilochilik bosqichlari. O`rta Osiyoni bosib olinishi Rossiya tomonidan 4 
bosqichda: 1) 1847-1865; 2) 1865-1868; 3) 1873-1879; 4) 1880-1885 yillarda 
amalga oshirildi.
1-bosqichda 
(1847-1864) 
Qo`qon 
xonligining 
shimoliy-g’arbiy 
viloyatlari va Toshkent shahri istilo qilindi. Bosib olingan hududlarda 
Orenburg general-gubernotiri tarkibiga kiruvchi Turkiston viloyati tuzildi 
(1865).
2-bosqichda (1865-1868) Qo`qon xonligi va Buxoro amirligiga qarshi 
istilochilik harakatlari amalga oshirildi.
3-bosqichda (1873-1879) Xiva xonligi bosib olindi (1873) va Qo`qon 
xonligi tugatildi (1876).
4-bosqichda (1880-1885) turkmanlar bo`ysundirildi.
Rossiyaning uzoq tayyorgarligi natijasida 1864-1885 yillarda 20 yildan ortiq 
vaqt davomida bosqinchilik urushlari olib borildi. O`rta Osiyo xonliklari 
hududining katta qismi bosib olinib, mustamlakaga aylantirildi.

---

249 
Istilochilik boshlanishi. Rus imperatori Aleksandr II, harbiy vazir 
Dolgorukov, graf Perovskiy, Gosford ishtirokidagi 1859 yil bo`lgan saroy 
kengashida Turkistonni bosib olishni kuchaytirish, Qo`qon xonligini «Bir yoqli» 
qilishga qaror qildi. Perovskiy Oqmachitning 1852 yil olishga uringan edi, biroq 
mag’lubiyatga uchradi. U Oqmachitni 1853 yil 28 iyulda bosib oldi, mudofaada 
hotin-qizlar ham ishtirok etdi. 1860 yil yozida polkovnik Simmerman otryadi 
Qo`qon xonligida faol harakatlarni qaytadan boshlab Pishpakni bosib oldi.
1861 yil yuqori harbiy va saroy amaldorlari kengashidan so`ng Qo`qonni 
bosib olish Aleksandr II ning doimiy nazoratida bo`lib, Turkistonga yangi kuchlar 
safarbar etildi, natijada Oqsuv, Pishtepa, Choldevor bosib olindi. Turkiston va 
Avliyo otaning bosib olinishi, Chimkent jangi haqida o`lkashunos tarixchi 
Ishoqxon To`ra «Tarixi Farg’ona» asarida yoritgan. 1864 yil 1 mayda polkovnik 
Chernyaev Avliyo otani bosib oldi. Turkiston va Chimkent Qo`qon xonligining 
muhim tayanchi bo`lib, bu shaharlarni sarkarda Alimqul mudofaa qildi.
Polkovnik Veryovkin Turkiston aholisi taslim bo`lmasa qirib tashlashini va 
Yassaviy maqbarasini yakson qilishini ul’timatum tarzida qo`ydi. Alimqul o`z 
qo`shinini olib chiqib Chimkent jangiga tayyorlandi. Veryovkin 1864 yil 12 iyulda 
Turkistonni bosib olgach, Turkiston «Shayxul mashoyixi» - Yassaviy 
maqbarasidagi asori-atiqalarni Rossiyaga jo`natib yubordi. Chernyaev va 
Meyerning Chimkentga hujumini Alimqul qaytargach, jangni kuzgacha to`xtatib 
turdi. Turkiston tomondan Chernyaev, Avliyo ota tomondan Larxe 1864 yil 
sentyabrda Chimkentga hujum qilib, 22 sentyabrda bosib oldi. Chimkent qirg’inini 
guvohi bo`lgan shoir Kamina bu voqeani «qiyomat kuni» bilan tenglashtirdi.