Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Turkiyaga qardoshlik yordami. Zamon silsilasi turkiy xalqlarni Sharqiy 
Turkistondan Sibir va Volgagacha, Turkistondan Bolqongacha, Bolqondan Kichik 
Osiyoga qadar sochib yubordi. Xitoy va Rossiya turkiy xalqlarning birlashuvini 
istamay Sharqiy va G’arbiy Turkistonni bosib oldi. Turkiya o`zining mustaqilligini 
saqlab qoldi. Andijon qo`zg’olonida (1898) turk sultonining qo`li bor deyishdan 
Rossiyaning maqsadi Turkiston-Turkiya-Sharqiy Turkistondagi qardoshlik 
aloqalarini yo`q qilish edi. 1908 yil Turkiyadagi inqilob tufayli «Yosh turklar»ning 
hokimiyatga kelishi Rossiyani jiddiy tashvishga solgan edi. «Yosh turklar»ga 
ergashib Turkistonda «Yosh sartlar», Buxoroda «Yosh buxoroliklar», Xivada 
«Yosh xivaliklar» jadidchilik harakatlari keng avj oldi.
Turk yoshlarining «Turk o`chog’i», «Idtihod va taraqqiyot» tashkilotlarining 
siyosiy g’oyalari; afg’onistonlik Jamolliddin Afg’oniy, misrlik Muhammad Abduh, 
qrimlik Ismoil G’aspirali g’oyalari musulmon o`lkalariga tarqaldi. Jadidlar 
mafkurasini shakllantirishda Turkiya hududi katta ta’sir ko`rsatdi. Turkistonda 

---

305 
tarqalgan «Siroti mustaqim» degan turk jurnalida musulmon dunyosining 
uyg’onishi Sharq musulmonlarining islom bayrog’i ostida birlashishida namoyon 
bo`lishi aytilgan edi. Turkiyada ochilgan «Yangi Jomiy» maktabida Turkiston va 
Buxoro yoshlaridan iborat targ’ibotchilar tahsil olgan.
Yunoniston bilan urushayotgan Turkiyaga yordam berish haqida 1913 yil 
«Musulmonlar kengashi» tashkilotining «Musulmonlarga» xitobnomasida 
uqtirilgan edi. Rus siyosiy razvedkasi Turkiyaga yordam berish qo`mitalari 
Buxoro, Samarqand, Marv, Andijon, Qo`qon va Toshkentda tuzilgani haqida 
axborot olgan. Turkiya birinchi jahon urushida Germaniya tarafida turib Rossiyaga 
qarshi urushdi. Jadidlar Germaniya va Turkiya foydasiga tashviqot qilishdi.
Rossiya Germaniyaga qarshi urush olib borishi jarayonida urushga mutlaqo 
tayyor emasligi ma’lum bo`lib qoldi. Rus ma’murlari tanglikdan qutulish 
maqsadida Turkistonda zulmni kuchaytirib, xalqni taladi. Frontda harbiy 
qiyinchiliklar boshlanib, front ortida zarur mahsulotlarning etishmay qolishi rus 
armiyasining harbiy-ruhiy holatiga yomon ta’sir qilib, g’alabaga ishonchi yo`qoldi. 
Front orqasida etishmayotgan ishchi kuchini chekka mustamlakalar aholisi 
hisobiga to`ldirish mo`ljallandi.