Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Xalq qo`zg’olonlari. Xalq rus armiyasiga majburiy to`lovlardan chidab 
bo`lmas darajaga kelganda saroyda Asfandiyorxonning maishatparastligi 
xalqparvar amaldorlar orasida ham norozilik uyg’otdi. Islom Xo`ja 1913 yil xon 
tomonidan maxfiy o`ldirilgach, norozilik kuchayib ketdi. Islom Xo`ja xonlikni 
qoloqlikdan qutqarish uchun chuqur islohatlar boshlashga intilayotgan edi.
Islomxo`ja o`limidan so`ng saroydagi norozi kuchlar mashhur huquqshunos 
olim, adolatpesha qozi kalon Bobooxun Salimov (1874-1929) atrofida to`plandi. 
Xonning xatti-harakatlarini saroy ahli oldida qoralagani uchun B.Salimov nomi el 
ichida mashhur, tillarda doston bo`lib ketdi. Bobooxun o`zining huquq va 
vakolatidan foydalanib 1915 yil xonning yaqin do`sti, dehqonlarga zulm qilgan 
Matkarim Kakilboyni jazoga torttirdi.
Turli bekliklardan kelgan qo`zg’olonchilar rahbarlarining shtabi Qozi kalon 
madrasasi bo`lib qoldi. Bobooxun o`z shogirdi S.Yoqubovni Gurlan bekligidan 
Xudoybergan bek, qipchoqlardan Davlatnazar qayroq, Xo`jaylidan Avazxo`ja va 
Isomiddin eshon, Toshhovuz turkmanlaridan Eshonxo`ja kabi qo`zg’olon 
rahbarlari oldiga jo`natib, ulardan bir vaqtda Xivaga yurish boshlashni so`raydi.
Badirkentda Junaidxon (Qurbon Muhammad) sardor chovdir, yovmut 
turkman urug’-qabilalaridan qo`shin tuzib Asfandiyorxonga qarshi chiqdi. Uning 
maqsadi ruslarga bo`ysunmagan feodal-despotik davlat tuzish edi. Bobooxun 
rahbarligidagi o`zbek, qozoq, turkman, qoroqalpoq qo`zg’olonchilar jadidlar 
ta’sirida bo`lib, ularning maqsadi demokratik davlat barpo etish, Konstitusion 
monarxiya va parlament boshqaruvini joriy etish edi. Bobooxun eng faol 
jadidlardan bo`lib, «Yosh turklar» partiyasining dasturi bilan yaxshi tanish edi.
Junaidxon 1915 yil Asfandiyorxon sarbozlarini tor-mor qilgach, Turkiston 
general-gubernatori aralashuvi bilan general Gappner vositachiligida bitim tuzildi. 
Bitimdan ko`ngli to`lmagan Junaidxon 1916 yil yanvarda Xivaga hujum boshladi. 
Junaidxon 1916 yil 11 fevralda Xivadagi rus garnizonini qurshab olgach xon 
Junaidxonga peshvoz chiqib kutib olishga majbur bo`ldi. Xivaga general 
Galkinning jazo qo`shini kelayotganini eshitgan Junaidxon 1916 yil 16 fevralda 
Xivani talab, shaharni tark etdi.

---

314 
Bobooxun ruxsati bilan 1916 yil 14 yanvarda Gurlan bekligidagi 
Xudoybergan bek boshchiligidagi otryad harakat boshladi. Barcha bekliklardagi 
qo`zg’olonchilar otryadlari birlashib 1916 yil 18 yanvarda Xivada paydo bo`ldi. 
Asfandiyorxon qo`zg’olonchilarga qarshi polkovnik Kolosovskiyning rus jazo 
qo`shinini tashladi. Asfandiyorxon Turkiston general-gubernatoridan yordam 
kelguncha vaqtdan yutish uchun qo`zg’olonchilar vakillari bilan muzokaro olib 
borishga rozi bo`ldi.
Xon rus qo`shinlari yordamga kelayotganini eshitgach qo`zg’olonchilar 
boshliqlarini hibsga olish to`g’risida farmon berdi. Qo`zg’olonchilar vakillari 
Asfandiyorxon va general Galkin ishtirokida qatl etildi. Toshhovuz, Xo`jayli, 
Taxtaqal’a hamda Ilolli va Badirkent kabi turkman ovullari aholisi tig’dan 
o`tkazildi. Qo`zg’olon ko`targan bekliklarga 4 mln. 554 ming so`m tovon 
(kontribusiya) solindi.