Qarshi davlat universiteti tarix fakulteti

To‘qqizinchi Konstitusiyaviy tamoyil — mahalliy o‘zini – o‘zi boshqarishdir. 
O‘zbekistonda o‘zbek davlatchiligi rivojining tarixiy tajribasiga tayangan holda mahalliy 
hokimiyat boshlig‘i bo‘lgan hokim instituti joriy etildi. Viloyatlar, tumanlar va shaharlarda 
hokimiyatning vakillik organlari xalq deputatlari kengashlari bo‘lib, ularga viloyat, tuman va 
shahar hokimlari boshchilik qiladilar. Konstitusiyaning 99 – 104 – moddalarida mahalliy davlat 
hokimiyati asoslari, hokimlarni tayinlash va tasdiqlash tartiblari, ularning vazifalari belgilab 
berilgan. 
O‘zbekiston Konstitusiyasining barqarorligini va uzoq muddat amal qilishini ta’minlash 
maqsadida unga o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritish nazarda tutilgan. Bu jarayon tabiiy va 
o‘tish 
davriga 
xos 
hodisadir. 
Mamlakatimizda 
islohotlar 
chuqurlashib, 
jamiyatni 
modernizatsiyalash, butun ijtimoiy hayotni yangilash jarayoni ko‘lami va miqyosi kengaygani 
sayin, ular butun salmog‘i bilan Konstitusiyada o‘z ifodasini topishi va huquqiy asosga ega 
bo‘lishi lozim. 
Ma’lumki, 2002 yil 27 yanvarda umumxalq referendumi o‘tkazildi. Referendum 
O‘zbekiston Respublikasining ikki palatali parlamentini saylash va O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining Konstitusiyaviy vakolat muddatini 5 yildan 7 yillik qilib o‘zgartish to‘g‘risidagi 
masalalarga bag‘ishlangan edi. Referendum qarorlariga ko‘ra, «Referendum yakunlari hamda 
davlat hokimiyati tashkil etilishining asosiy prinsiplari to‘g‘risida»gi, «O‘zbekiston 

---

108 
Respublikasi Oliy Majlisining Senati to‘g‘risida»gi, «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 
qonunchilik palatasi to‘g‘risida»gi Konstitusiyaviy qonunlar 2002 yil 12 dekabrda qabul 
qilingan bo‘lib, ular O‘zbekiston Respublikasining Konstitusiyasiga tegishli o‘zgartirishlar va 
qo‘shimchalar kiritish uchun asos bo‘lib hisoblandi.
Referendum yakunlariga ko‘ra 2003 yil 24 aprelda ikkinchi chaqiriq Oliy Majlisning XI 
sessiyasi «O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasiga o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritish 
to‘g‘risida»gi 
Qonun qabul qildi. Qonunga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi 
Konstitusiyasining XVIII (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi), XIX (O‘zbekiston 
Respublikasining Prezidenti), XX (Vazirlar Mahkamasi), XXIII (Saylov tizimi) boblariga 
o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritilgan. 
O‘zbekiston Respublikasining 2007 yil 11 aprelda qabul qilingan Qonuni bilan O‘zbekiston 
Respublikasi Konstitusiyasi 89 – moddasiga, 93 – moddasining 15-bandiga, 102-moddasining 
ikkinchi qismiga tuzatishlar kiritilgan.O‘zbekiston Respublikasining 2008 yil 25 dekabrida 
qabul qilingan Qonuni bilan O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi 77- moddasining birinchi 
qismiga o’zgartirish kiritilgan.O‘zbekiston Respublikasining 2011 yil 18 aprelda qabul qilingan 
Qonuni bilan O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi 78, 80, 93, 96 va 98-moddalariga 
o’zgartirish va qo’shimchalar kiritilgan.O‘zbekiston Respublikasining 2011 yil 12dekabrda 
qabul qilingan Qonuni bilan O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi 90-moddasining ikkinchi 
qismiga tuzatish kiritilgan.O‘zbekiston Respublikasining 2014 yil 16 aprelda qabul qilingan 
Qonuni bilan O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi 32, 78, 93, 98, 103 va 117-moddalariga 
o’zgartirish va qo’shimchalar kiritilgan.O‘zbekiston Respublikasining 2017 yil 6 aprelda qabul 
qilingan Qonuni bilan O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi80, 81, 83, 93, 107, 110 va 111-
moddalariga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritilgan.O‘zbekiston Respublikasining 2017 yil 31 
mayda qabul qilingan Qonuni bilan O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi 80, 93, 108 va 
109-moddalariga o’zgartirish kiritilgan.O‘zbekiston Respublikasining 2017 yil 29 avgustda 
qabul qilingan Qonuni bilan O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi99 va 102-moddalariga 
o’zgartirish kiritilgan.O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasiga kiritilgan bu o‘zgartirishlar va
qo‘shimchalar O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining, hukumatning mas’uliyatini 
kuchaytirishga, jamiyat siyosiy hayotining faollashuviga, saylov tizimining yanada 
takomillashuviga xizmat qilmoqda 
Jahon tajribasi shundan dalolat beradiki, o‘z davlatchiligini qo‘lga kiritish, milliy va 
ijtimoiy ozodlikka erishish hech qayerda yengil va osonlikcha bo‘lmagan. Mustaqilikka 
erishgan har bir mamlakat o‘z taraqqiyot yo‘lini izlaydi, yangi jamiyat barpo etishda o‘z 
andozasini ishlab chiqishga intiladi. Ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy vaziyat, odamlar o‘rtasida 
tarkib topgan munosabatlar, ularning dunyoqarashi, jumladan diniy e’tiqodi, ruhiyati va xulq-
atvor normalari shuni taqozo etadi. Dunyoda ijtimoiy taraqqiyot yo‘lining turli variantlari 
mavjud. Turkiya, Janubiy Koreya, Shvetsiya modellari va boshqalar bunga misoldir. Bir qancha 
musulmon mamlakatlari va yangi industrial mamlakatlarning tajribasi ham shuni ko‘rsatadi. 
Ikkinchi jahon urushidan so‘ng Ovrupo mamlakatlari va Yaponiya xalq xo‘jaligini qayta tiklash 
ham buning amaliy namunasidir. 
O‘zbekiston boshqa davlatlar taraqqiyoti jarayonida to‘plangan va respublika sharoitiga 
tatbiq qilsa bo‘ladigan barcha ijobiy va maqbul tajribalardan shak-shubhasiz samarali 

---

109 
foydalanadi. Gap biron-bir modelni, hatto u ijobiy natijalar bergan taqdirda ham, ko‘r-ko‘rona 
ko‘chirib olish to‘g‘risida borayotgani yo‘q. Aniq-ravshan vositalar va usullar qaysi mamlakat 
uchun mo‘ljallangan bo‘lsa, o‘sha mamlakatning o‘ziga xos sharoitidagina ijobiy natija beradi. 
Jahon va o‘zimizning amaliyotimizdan olingan barcha unumli tajribani rad etmagan holda 
o‘z ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy-huquqiy taraqqiyot yo‘limizni tanlab olish respublikaning 
qat’iy pozitsiyasidir. Bu - o‘tmish yillarning xatolarini, davlat tuzilishining shakl va usullariga 
nisbatan mavjud qarashlarni idrok etish natijasidir. Bu - tarkib topgan ijtimoiy voqelikka 
berilgan real bahodir. Bu - O‘zbekiston xalqining ijtimoiy taraqqiyotga, munosib turmush 
sharoitiga intilishidir. 
Shuni alohida ta’kidlash zarurki, soxta inqilobiy sakrashlarsiz, fojiali oqibatlarsiz va kuchli 
ijtimoiy larzalarsiz, evolyutsion yo‘l bilan normal, madaniyatli taraqqiyotga o‘tish - tanlab 
olingan yo‘lning asosiy mazmuni va mohiyatidir. Odamlarning ongi va turmushiga o‘nlab yillar 
mobaynida, ko‘pincha zo‘ravonlik yo‘li bilan singdirilgan narsalarni bir zumda o‘zgartirish 
mumkin emas. Buning uchun ijtimoiy guruhlar o‘rtasidagi munosabatlarning keskinlashuviga va 
ularni bir-biriga qarama-qarshi qo‘yishga barham berish bilan jamiyatni yangilash va 
o‘zgartirish zarurligiga odamlarning o‘zini ishontirish, harakatga keltiruvchi kuchlarni va 
mehnatning rag‘batlantiruvchi omillarini o‘zgartirish mumkin. 
Mavjud ijtimoiy-iqtisodiy muammolarning keskinligi, ularning o‘ziga xos xususiyati bu 
muammolarni hal etishga alohida yondashuvni taqozo etadi. Turmush sharoiti va tarzining 
milliy xususiyatlari, Sharq madaniyatiga mansublik ham shuni talab etadi. 
O‘zbekistonning chinakam mustaqilligiga erishishdan iborat o‘z yo‘li respublikani 
rivojlantirishning quyidagi asosiy o‘ziga xos xususiyatlari va shart-sharoitlarini har tomonlama 
hisobga olishga asoslanadi. 
Avvalo, u aholining milliy-tarixiy turmush va tafakkur tarzidan, xalq an’analari va urf-
odatlaridan kelib chiqadi. Chuqur ildizi o‘tmishdagi an’anaviy jamoa turmush tarziga borib 
taqaladigan kollektivchilik asoslari O‘zbekiston xalqiga tarixan xosdir. Kattalarni hurmat qilish, 
oila va farzandlar to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilish, ochiq ko‘ngillilik, millatidan qat’i nazar 
odamlarga xayrixohlik bilan munosabatda bo‘lish, o‘zgalar kulfatiga hamdard bo‘lish va o‘zaro 
yordam tuyg‘usi kishilar o‘rtasidagi munosabatlarning meyori hisoblanadi. O‘zbeklar diyoriga, 
o‘z Vataniga mehr-muhabbat, mehnatsevarlik, bilimga, ustozlarga, ma’rifatparvarlarga nisbatan 
alohida hurmat-ehtirom - O‘zbekiston aholisiga xos fazilatlardir. Ichki va tashqi siyosatni ishlab 
chiqib, amalga oshirish chog‘ida islom dinini e’tiborga olish muhim ahamiyatga ega. 
Odamlarning turmush tarzida, ruhiyatida, ma’naviy-axloqiy qadriyatlarni shakllantirishda, 
islomga e’tiqod qiluvchi xalqlar bilan yaqinlashish istagida ham shu omil namoyon bo‘lmoqda. 
Mazkur mintaqaning qadimiy tarixi va madaniyati, bunda yashab o‘tgan Sharq 
mutafakkirlari va faylasuflarining jahon madaniyatini rivojlantirishga qo‘shgan g‘oyat katta 
hissalari ham bu yerda yashayotgan odamlar turmushining barcha tomonlariga sezilarli ta’sir 
o‘tkazmoqda. O‘tmishdagi allomalarning bebaho merosi qanchadan-qancha avlodlarning 
ma’naviy-ruhiy ongini va turmush tarzini shakllantirgan edi va u hamon ta’sir ko‘rsatmoqda. 
Respublikadagi o‘ziga xos demografik vaziyat - g‘oyat muhim xususiyatlardan biridir. 
Jumhuriyatimizda aholi va mehnat resurslari har yili yuksak sur’atlar bilan o‘sib bormoqda. 
Aholining yarmidan ko‘prog‘i qishloq joylarda yashaydi va asosan dehqonchilik bilan 

---

110 
shug‘ullanadi. Aholi tarkibida 60 foizdan ko‘prog‘i bolalar, o‘smirlar, 25 yoshgacha bo‘lgan 
yigit-qizlar. O‘z ajdodlari qadimdan yashab kelgan joylarga bog‘langanlik, ko‘chib yurishga 
moyillikning yo‘qligi respublika aholisiga xos xususiyatdir. 
Respublikaning yana bir xususiyati - milliy tarkibining o‘ziga xosligidir. Etnik tarkibda tub 
aholi ustun mavqeni egallaydi. Shu bilan bir vaqtda respublika hududida o‘z madaniyati va 
an’anasiga ega bo‘lgan yuzdan ziyod millat vakillari yashab turibdi. O‘zbekistonning milliy-
madaniy jihatdan g‘oyat rang-barangligi milliy o‘zligini anglash va ma’naviy qayta 
tiklanishning kuchayib borishi bilan uzviy birlikda jamiyatni yangilash, uni ochiq jamiyatga 
aylantirish uchun qudratli omil bo‘lib xizmat qiladi va respublikaning jahon hamjamiyatiga 
qo‘shilishi uchun qulay sharoitlarni vujudga keltiradi. 
Respublika qulay geostrategik mavqega ega. Tarixan hozirgi O‘zbekistonning hududi 
shunday joy bo‘lganki, bu yerda juda ko‘hna savdo yo‘llari (mashhur Buyuk Ipak yo‘li) 
tutashgan, jo‘shqin tashqi aloqalar va turli madaniyatlarning bir-birini o‘zaro boyitishi jarayoni 
kechgan. Hozirgi kunda O‘zbekiston o‘zining mustaqil energetika va suv tizimlariga ega 
bo‘lgan sobiq sovet O‘rta Osiyosining markazida turibdi, ko‘pgina masalalarda respublikalar 
o‘rtasidagi bog‘lovchi bo‘g‘in bo‘lib xizmat qilmoqda va xorijiy mamlakatlar bilan 
munosabatlarni rivojlantirishda tobora faol rol o‘ynamoqda. 
O‘zbekistonda islohotlarni amalga oshirish yo‘llari va yondashuvlarini tanlashga tabiiy-
iqlim sharoitlarining o‘ziga xosligi belgilovchi ta’sir o‘tkazmoqda. Respublika qishloq xo‘jaligi 
aksariyat sun’iy sug‘orishga va sug‘orma dehqonchilikka asoslanadi. O‘zining suv imkoniyatlari 
juda cheklangan. Qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishi, butun xalq xo‘jaligi tarkibida paxtachilik 
yetakchi o‘rin tutadi. O‘zbekiston mustaqil O‘rta Osiyo respublikalari orasida g‘oyat katta 
eksport imkoniyatiga ega bo‘lgan juda muhim strategik xom ashyo - paxta va undan 
tayyorlangan mahsulotni yetishtiruvchi hamda yetkazib beruvchi asosiy respublikadir. Iqlim 
sharoitlari meva-sabzavot mahsulotlari, pilla va boshqa g‘oyat qimmatli qishloq xo‘jalik xom 
ashyosini nafaqat o‘z ehtiyojlarini qondirish uchun, balki boshqa mamlakatlarga yetkazib berish 
uchun ham zarur miqdorda yetishtirishni ta’minlaydi. 
O‘zbekiston respublikaning siyosiy va iqtisodiy mustaqilligini himoya qilish imkonini 
beradigan yetarli potensialga ega. Yer bag‘rining g‘oyat qimmatli mineral xom ashyolarga 
boyligi chuqur tarkibiy o‘zgartishlarni amalga oshirish, respublikaning jahon bozoriga 
chiqishini ta’minlaydigan tarmoqlarni rivojlantirish imkonini bermoqda. Shu jihatdan xalq 
xo‘jaligining asosan xom ashyo yetishtirishga yo‘naltirilganligini bartaraf etish va shu sababli 
iqtisodiyot tuzilmalari haddan tashqari bir tomonlama rivojlanganligiga, sobiq markaz o‘tkazib 
kelgan yakkahokimlik siyosatining natijasi bo‘lmish qaramlikka, ya’ni texnologiya va resurs 
jihatdan boshqa respublikalarga qaram bo‘lib qolishga barham berish hal qiluvchi ahamiyat kasb 
etmoqda. 
Keyingi o‘n yillar mobaynida ma’lum qadriyatlarga ega bo‘lgan kishilarning muayyan 
ijtimoiy ongi shakllanganligini ham e’tiborga olmaslik mumkin emas. Bir tomondan, bu ijtimoiy 
tenglikka, kafolatlangan mehnat qilish huquqiga, yalpi bepul ta’lim va tibbiy xizmatga qat’iy 
tarafdorlikka intilishida namoyon bo‘lmoqda. Ikkinchi tomondan esa, yakkahokimlikdan iborat 
ma’muriy-buyruqbozlik tizimi keltirib chiqargan insonni mulkka egalikdan va xo‘jayinlik 

---

111 
tuyg‘usidan begonalashtirilganligi, tayyorga ayyorlik ruhiyati yuzaga keltirilganligida 
ko‘rinmoqda. 
Yuqorida qayd etilgan o‘ziga xos shart-sharoitlar ham alohida, ham birgalikda hozirgi 
bosqichda O‘zbekiston ichki va tashqi siyosatining o‘ziga xos xususiyatlarini belgilab beradi. 
Yangilanish va ijtimoiy taraqqiyotning o‘zimiz tanlagan yo‘li - murakkab jarayon bo‘lib, 
respublika ijtimoiy turmushining iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, ma’naviy-madaniy va boshqa 
barcha sohalarini qamrab oladi. Bu yo‘l mustaqil O‘zbekiston ichki va tashqi siyosatining 
umumiy strategiyasini belgilab beradi. 
Taraqqiyotning — “o‘zbek modeli” huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini barpo etish asosi 
Mamlakatimiz mustaqil taraqqiyot strategiyasining bosh g‘oyasi bu - xalqimiz uchun munosib 
bo‘lgan erkin, farovon hayotni barpo qilish va uni mutassil rivojlantirib borishdan iboratdir. 
Zero, jahon tajribalari ham isbotlab turganidek, aynan fuqarolik jamiyati sharoitida inson 
hayotini tashkil etish, uning haq-huquqlarini ro‘yobga chiqarishning eng samarali va maqbul 
bo‘lgan imkoniyatlari vujudga keladi. Fuqarolik jamiyati insoniyat jamiyatini tashkil etishning 
eng zamonaviy va takomillashgan usuli sifatida barcha tomonidan e’tirof etilayotgani ham bejiz 
emas. I.A.Karimov ta’kidlaganidek, “Biz uchun fuqarolik jamiyati - ijtimoiy makon. Bu 
makonda qonun ustuvor bo‘lib, u insonning o‘z-o‘zini kamol toptirishiga monelik qilmaydi, 
aksincha, yordam beradi. Shaxs manfaatlari, uning huquq va erkinliklari to‘la darajada ro‘yobga 
chiqishida ko‘maklashadi. Ayni vaqtda boshqa odamlarning huquq va erkinliklari kamsitilishiga 
yo‘l qo‘yilmaydi. Ya’ni erkinlik va qonunga bo‘ysunish bir vaqtning o‘zida amal qiladi, bir-
birini to‘ldiradi va bir- birini taqozo etadi. Boshqacha aytganda, davlatning qonunlari inson va 
fuqaro huquqlarini kamsitmasligi lozim. Shuning barobarida barcha odamlar qonunlarga so‘zsiz 
rioya qilishlari shart . Bu o‘rinda ta’kidlash joizki, taraqqiyotning “o‘zbek modeli” doirasida 
mamlakatimizda zamonaviy huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini shakllantirish 
uchun zarur bo‘lgan barcha asoslar mavjuddir. Mazkur model tarkibida mujassam bo‘lgan 
tamoyillar mamlakatimizda fuqarolik jamiyatining siyosiy, iqtisodiy-ijtimoiy, huquqiy 
zaminlarini vujudga keltirish uchun kuchli imkoniyatlarga egadir. Zero, ushbu tamoyillar va 
unga asoslanuvchi konseptual g‘oyalarda fuqarolik jamiyatining mohiyati, vazifalari, 
shakllanish qonuniyatlari, xalqimiz dunyoqarashi va extiyojlaridan kelib chiquvchi barcha 
jihatlar o‘z aksini topgandir. Jumladan, “o‘zbek modeli” fuqarolik jamiyatining huquqiy 
asoslari, institutsional zaminlari va eng muhimi demokratik g‘oyalarini amalga oshirish uchun 
zarur bo‘lgan mustahkam asoslarni o‘zida mujassamlashtirgandir. Xususan, yurtboshimiz 
tomonidan asoslab berilgan “Kuchli davlatdan - kuchli fuqarolik jamiyati sari” konsepsiyasi 
ushbu tamoyilning etakchi o‘zagini tashkil etadi. Mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini 
shakllantirish jarayonlarining strategik yo‘nalishlarini belgilanishida taraqqiyotning “o‘zbek 
modeli” mohiyatidan kelib chiquvchi barcha tamoyillar etakchi asos vazifasini o‘tamoqda. 
Xususan, ushbu jarayonlarda davlatning bosh islohotchilik rolini alohida ko‘rsatib o‘tish 
lozimdir.
Mustaqil davlatimiz tomonidan avvalambor mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini 
shakllantirishning g‘oyaviy va huquqiy asoslari belgilab berildi. Birinchi Prezidentimiz 
I.A.Karimov ta’kidlaganidek: “Bizning bosh strategik maqsadimiz qat’iy va o‘zgarmas bo‘lib, 
bozor iqtisodiyotiga asoslangan erkin demokratik davlat barpo etish, fuqarolik jamiyatining 

---

112 
mustahkam poydevorini shakllantirishdan iboratdir”. Mamlakatimiz siyosiy taraqqiyot yo‘lining 
o‘zagi sifatida demokratiyani tanlab olinishi fuqarolik jamiyatini shakllantirish uchun zarur 
bo‘lgan barcha fundamental asoslarni barpo qilish imkoniyatlarini ochib berdi. Zero, 
demokratiya g‘oyasi o‘z taraqqiyotining etakchi yo‘nalishi sifatida fuqarolik jamiyati asoslarini 
shakllantirib borilishini taqazo etadi. Shu munosabat bilan ta’kidlash joizki, demokratiya, 
huquqiy davlat, fuqarolik jamiyati mazmun-mohiyati, shakllanish qonuniyatlarini tashkil 
qiluvchi eng etakchi manbalar hisoblanadi. Yurtimizda milliy taraqqiyot modeli asosida huquqiy 
demokratik davlatning institutsional zaminlari: davlat hokimiyatining tarmoqlarga bo‘linishi 
prinsipiga asoslanishi; demokratik Konstitutsiyaning qabul qilinishi va qonun ustuvorligi 
tamoyilini ro‘yobga chiqaruvchi mexanizmlarni yaratilishi; erkin demokratik saylov tizimini 
kafolatlanishi; davlat va jamiyat boshqaruvini amalga oshirishda ko‘ppartiyaviylik tizimining 
yaratilishi; jamoat birlashmalari va nodavlat va notijorat tashkilotlari faoliyatini yo‘lga 
qo‘yilishi; fuqarolar o‘z-o‘zini boshqarish institutlarini rivojlantirilishi; fuqarolar huquq va 
erkinliklarini, manfaatlari va extiyojlarini ta’minlashning samarali zaminlarini vujudga 
keltirilishi, fuqarolik jamiyatini shakllantirish manfaatlaridan kelib chiqqan holda barpo etildi. 
Bularning natijasida mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini shakllanishi uchun eng asosiy kuch 
va manba bo‘lib xizmat qiladigan zamonaviy huquqiy demokratik davlat asoslari rivojlantirildi.
Ma’lumki, huquqiy davlat demokratiya tamoyillari asosida shakllantiriladi. Ayni vaqtda 
huquqiy davlat, fuqarolik jamiyati institutlari va uning mohiyatini tashkil qiluvchi barcha 
jihatlarini jamiyatda qaror topishi uchun etakchi zamin bo‘lib xizmat qiladi. Ya’ni fuqarolik 
jamiyatini shakllanishi bosqichlarida demokratlashuv jarayonlari, huquqiy davlatning 
shakllanishi hal qiluvchi o‘rin tutadi. Demokratlashuv jarayonlari fuqarolik jamiyati mohiyatini 
tashkil qiluvchi shaxs erkinligi, tengligi, ozodligi, tinchligi, farovonligi, daxlsizligi kabi buyuk 
ne’matlarni ro‘yobga chiqarsa, huquqiy davlat - fuqarolarning ana shu ne’matlardan kafolatli 
foydalanishning huquqiy zaminlarini ta’minlab beradi. Zero, huquqiy davlat o‘z mohiyatiga 
ko‘ra huquqning hukmronligi, qonunning ustuvorligi, qonun oldida barchaning tengligini 
kafolatlaydi, inson huquq va erkinliklarini to‘liq tan olinishi va hurmat qilinishini ta’minlab 
beradi, fuqarolarning yuksak huquqiy madaniyati, shaxs bilan davlat o‘rtasidagi o‘zaro 
demokratik hamkorlik prinsiplariga tayanadi, huquq va tartibotning barqarorligini kafolatlaydi. 
Birinchi Prezident I.A.Karimov ta’kidlaganidek: “Hech kimga sir emas, faqatgina huquqiy 
davlat sharoitida demokratik tartibga erishiladi va shunday tartib saqlanadi, demokratik 
institutlar va qadriyatlar hayotga tatbiq etiladi, inson huquq va erkinliklari, eng asosiysi, 
ularning huquqiy va ijtimoiy himoyasi amalda ta’minlanadi”.
Mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini shakllanishiga xizmat qiluvchi huquqiy davlat 
asoslarini yaratish jarayonida davlatimizning bosh qomusi - Konstitutsiyamiz ulkan ahamiyatga 
ega bo‘layotganligini alohida ta’kidlab o‘tish joizdir. Konstitutsiyamiz konsepsiyasi va huquqiy 
normalarida huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini shakllantirish uchun zarur bo‘lgan barcha 
yuridik qoidalar mujassamlashgandir. Jumladan, Asosiy qonunimizning 15-moddasida 
ta’kidlanganidek: “O‘zbekiston Respublikasida O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi 
va qonunlarining ustunligi so‘zsiz tan olinadi. Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, 
jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko‘radilar”.

---

113 
Mazkur Konstitutsiya normalari bugungi kunda, demokratiyaning etakchi mohiyati bo‘lgan 
- xalq hokimiyatchiligining amalga oshirilishi va hokimiyat tarmoqlari o‘rtasidagi demokratik 
muvozanatni mustahkamlanishi uchun manba bo‘lib xizmat qilmoqda. Shu munosabat bilan 
mamlakatimiz Konstitutsiyasi konseptual zaminlarini evolyusion tarzda jamiyatimiz taraqqiyoti 
manfaatlaridan kelib chiqib, takomillashtirib borilayotganligi muxim axamiyatga ega 
bo‘lmoqda. Bu esa o‘z navbatida fuqarolik jamiyatini shakllantirish jarayonlarini yanada 
chuqurlashuviga etakchi huquqiy asos vazifasini o‘tamoqda. Mamlakatimizda fuqarolik 
jamiyatini shakllantirilishida taraqqiyotning “o‘zbek modeli”ning muhim tamoyili bo‘lgan 
islohotlarni evolyusion tarzda amalga oshirish masalasiga etakchi ahamiyat qaratib kelinmoqda. 
Zero, fuqarolik jamiyatini jamiyatda qaror topishi faqatgina tadrijiy yo‘l bilan ta’minlanishi 
mumkindir. I.A.Karimov ta’kidlaganidek: “Faqatgina biz tanlagan bosqichma-bosqich tadrijiy 
rivojlanish yo‘li xalqimiz ko‘zlagan ezgu niyatlarga erishishga, zamonaviy demokratik 
talabalarga javob beradigan davlat, inson manfaatlari, huquq va erkinliklari eng oliy qadriyat 
bo‘lgan, qonun ustuvorligini ta’minlaydigan jamiyat barpo etishga olib kelishi muqarrar. 
Demokratik jarayonlarni sun’iy ravishda tezlashtirish, shoshma- shosharlik, turli inqilobiy 
to‘ntarishlar yo‘li qanday ayanchli oqibatlarga olib kelishi mumkinligini bugun hayotning o‘zi 
isbotlab bermoqda”. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni amalga oshirishda dastavval 
siyosiy institutsional va huquqiy zaminlarini vujudga keltirishga alohida katta ahamiyat 
qaratildi.
Mamlakatimizda 
fuqarolik 
jamiyatini 
shakllantirish 
uchun, 
dastavval 
vakillik 
demokratiyasining tayanch ustuni bo‘lgan professional parlament shakllantirildi, 1992 yil 8 
dekabrda demokratik mohiyatga ega bo‘lgan O‘zbekistonning yangi Konstitutsiyasi qabul 
qilindi, aholi keng qatlamlari manfaatlarini aks ettirish ehtiyojlaridan kelib chiqib, 
ko‘ppartiyaviylik tizimi shakllantirildi, demokratik taraqqiyot jarayonlarining iqtisodiy va 
ijtimoiy o‘zagini tashkil etuvchi erkin bozor munosabatlarining huquqiy va institutsional 
asoslari vujudga keltirildi. Bularning natijasida jamiyatimizda demokratik islohotlarni ro‘y 
berishi uchun siyosiy, ijtimoiy, huquqiy shart-sharoitlar bazasi yaratildi, demokratik 
islohotlarning rivojlanishi uchun istiqbolli imkoniyatlar vujudga keltirildi.
Demokratiyaga o‘tish davrining dastlabki bosqichida amalga oshirilgan siyosiy, tashkiliy 
chora-tadbirlar natijasida mamlakatimizda demokratik jarayonlarning barqarorligi ta’minlandi. 
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan demokratik islohotlarning asosiy bosqichlari to‘g‘risida 
to‘xtalib, I.A.Karimov shunday xulosa qilgan edi: “O‘tish davri va milliy davlatchilik asoslarini 
shakllantirish bilan bog‘liq birinchi galdagi islohot va o‘zgarishlarni o‘z ichiga olgan dastlabki 
bosqich - 1991-2000 yillar mamlakatimiz va xalqimiz hayotida ulkan iz qoldirgan o‘tish davri 
tom ma’noda tarixiy ahamiyatga ega bo‘lgan davr bo‘ldi. 2001 yildan 2010 yilgacha bo‘lgan 
muddatni o‘z ichiga olgan ikkinchi bosqich - mamlakatimizni faol demokratik yangilanish, isloh 
etish va modernizatsiya qilish davri g‘oyat muhim ahamiyat kasb etdi.
O‘zbekiston iqtisodiyotini isloh etish, liberallashtirish va modernizatsiya etish, uning 
tarkibiy tuzilishini diversifikatsiya qilish bo‘yicha har tomonlama chuqur o‘ylangan, uzoq 
istiqbolga mo‘ljallangan siyosatning amalga oshirilishi va shu yo‘llarning barchasini o‘zaro 
bog‘laydigan hal qiluvchi asos, o‘zak-bug‘in bo‘lib xizmat qildi”. Mamlakatimizda bugungi 
kunda amalga oshirilayotgan demokratik islohotlar va fuqarolik jamiyatini shakllantirish 

---

114 
jarayonlari o‘zining sifat jihatdan yangi bosqichiga qadam qo‘ydi. I.A.Karimov ta’kidlaganidek: 
“Bugungi kunda biz yurtimizda huquqiy demokratik davlat, erkin fuqarolik jamiyati qurishga 
qaratilgan olis va og‘ir yo‘lning faqat bir qisminigina bosib o‘tdik, xolos. Uning hal qiluvchi 
qismi hali oldinda. Ya’ni bu yo‘lda o‘z echimini kutib turgan vazifalarimiz kamaygani yo‘q, 
aksincha zamon talabi bilan ularning ko‘lami va miqyosi tobora kengayib bormoqda. Albatta, 
barchamiz bu haqiqatni yaxshi tushunamiz va bu yo‘lda yana qanchadan-qancha kutilmagan 
qiyinchiliklar, turli sinovlar bo‘lishi mumkinligini ham o‘zimizga tasavvur qilamiz. Bu borada 
hayotning ana shunday talab va mezonlarini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan va o‘tgan davr 
mobaynida izchil joriy etib kelinayotgan, amalda o‘zini oqlagan, “o‘zbek modeli” deb nom 
olgan taraqqiyot yo‘limiz va mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish 
va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi o‘rta va uzoq istiqbolda biz uchun kelajak 
Strategiyasi bo‘lib xizmat qilmoqda, aniq yo‘lni ko‘rsatmoqda. Mamlakatimizda yangi 
jamiyatni barpo qilishning “o‘zbek modeli “ o‘zining tub mohiyatiga ko‘ra yurtimizda kuchli 
fuqarolik jamiyatini shakllanishi uchun zarur bo‘lgan barcha konseptual asoslarga ega bo‘lgan 
siyosiy, huquqiy manba bo‘lganligi tufayli uning zaminlarida amalga oshirilayotgan barcha 
islohotlarning yuksak samaralarga erishuvi kuchli darajada kafolatlangandir.