Qishloq xo‘jaligi uchun ajratilgan maydonlardan unumli foydalanishda, avvalo

2.2. Sug‘orishning ko‘rinishlari va turlari 
Sug‘orishning ko‘rinishlari. Sug‘orishni amalga oshirish bo‘yicha ular 
muntazam va bir marotabaliklarga farqlanadi. Muntazam sug‘orishda tuproq 
vegetatsiya davomida muntazam namlantirib boriladi. Bir marotabalik sug‘orishda 
esa tuproq bir yilda bir marotaba namlantiriladi. Bu bahor yoki kuzda limanlar 
yordamida amalga oshiriladi. 
Muntazam sug‘orish
- jadal sug‘orish ko‘rinishi bo‘lib, u qimmat bo‘lsa-da, 
vegetatsiya davri davomida tuproq faol qatlamining maqbul namini ta’min etib 
beradi.
.
Muntazam sug‘orish - tuproqning faol qatlamidagi namlik taqchilligini, shu 
bilan birga tuproq yuza qatlam havo namlik taqchilligini muntazam bartaraf etib 
borishdir. Buning uchun muntazam faoliyat ko‘rsatuvchi sug‘orish tizimi yaratiladi. 
Natijada, suv sug‘orish tizimi yordamida sug‘orish maydonining istalgan nuqtasiga 
kerakli vaqtda, kerakli hajmda yetkazib beriladi. 
Bir marotabalik nam to‘plash sug‘orish
ko‘rinishi muntazam ko‘rinishga 
nisbatan bir necha bor arzon hisoblanib, u tuproqda bir marotabalik (1-2 m 
chuqurlikda) nam zaxirasini hosil qilib berish bilan tuproq ichidagi namlikning 
harakati evaziga hosildorlikni sezilarli darajada oshirishga imkon yaratadi. Bir 
marotaba namlatib qolish mahalliy oqova suv manbalarida, asosan, amalda bo‘lib, 
bunda hosil qilingan limanlarda bahorda to‘plangan yog‘in suvi natijasida bu 
maydonlar bir marotaba namlantirib qolinadi. 

---

13
Yoppasiga
va ayrim sug‘orish iboralari ham qo‘llaniladi. Yoppasiga sug‘orish 
(barcha ekinlarni sug‘orish) qurg‘oqchil mintaqalarda qo‘llanilsa, turg‘un bo‘lmagan 
va namiqqan mintaqalarda, ba’zida qurg‘oqchil mintaqalarda ham ayrim sug‘orish 
(ayrim serunum ekinlarni sug‘orish) qo‘llaniladi.
Ba’zi adabiyotlarda katta va kichik sug‘orish ko‘rinishi iboralari ham uchraydi. 
Katta sug‘orish deganda davlat budjeti hisobiga amalga oshiriladigan katta sug‘orish 
maydonlari tushunilsa, kichik sug‘orish deganda, kichik (cheklangan) suv manbalari 
yordamida sug‘oriladigan maydonlar tushuniladi.
Ba’zida oziqlantiruvchi sug‘orish (chiqindi suvlar yordamida), isituvchi 
sug‘orish
(issiqlik elektr stansiyalaridan chiqadigan yoki yer osti issiq manba - buloq 
suvlari yordamida) va tumanlab sug‘orish (ob-havoning keskin o‘zgarishida o‘simlik 
barglarini himoya qilish maqsadida) iboralari ham qo‘llaniladi.
Sug‘orish turlari. Sug‘orishni amalga oshirish muddatlari bo‘yicha vegetatsion, 
novegetatsion sug‘orishlar mavjud. Vegetatsion sug‘orishlar o‘z maqsadiga ko‘ra, 
namlantiruvchi, oziqlantiruvchi, tetiklantiruvchi, muzlashdan himoya qiluvchilarga 
farqlansa, novegetatsion sug‘orishlar esa nam to‘plovchi, chuchuklantiruvchi, haydov 
oldi, ekin ekish oldi va provakatsion sug‘orishlarga bo‘linadi.
Oziqlantiruvchi sug‘orish
– yetishtiriladigan qishloq xo‘jalik ekinlarining rivoji 
uchun ozuqalarga boy suv manbalari (chiqindi suvlar, chorvachilik chiqindi suvlari) 
bilan maydonlarni sug‘orish yoki bu suvlar bilan maydonlarni N, P, K elementlariga 
boyitish demakdir. Bu holatda maxsus sug‘orish tizimi yaratiladi. 
Isituvchi sug‘orish
, asosan, issiqlik elektr stansiyalaridan chiqqan suvlarni 
hamda yer osti issiq manbalardan chiqqan suvlarni sug‘orishda (issiqxonalarda, yerni 
isitish maqsadida) qo‘llash, shu o‘rinda, havo haroratining keskin o‘zgarishidan 
o‘simliklarni himoyalash vositasi tarzida purkab sug‘orishdir. 
Hozirda muntazam sug‘orish turi quyidagi sug‘orish usullari yordamida amalga 
oshiriladi: yer ustidan, yomg‘irlatib, tuproq ichidan, sizot suvlari sathi (SSS) ni 
ko‘tarib (subirrigatsiya), tomchilatib va purkab (tumanlatib-aэрозольное). 
Sug‘orish usulini tanlashda quyidagilar hisobga olinadi: 

---

14
Tabiiy shart-sharoitlar -
sug‘orish dalasining relyefi, tuprog‘i (qalinligi, 
unumdorligi, tarkibi, xossalari va h.k.), shamol yo‘nalishi, kuchi va qaytarilishi, 
tabiiy namgarchilik va uning tuproq va havoni namlatishda tutgan o‘rni, maydonning 
zovurlanish darajasi, sizot suvlari (rejimi, joylashish chuqurligi, mineralizatsiyasi) va 
suv manbalari (turi, rejimi, suv ta’minoti). 
Xo‘jalik shart-sharoitlari
– mehnat resurslarining mavjudligi, sug‘orishda 
ishtirok etadigan kishilarning tajribasi, dala ishlarini mexanizatsiyalash darajasi, 
qurilish materiallari va elektr ta’minotining mavjudligi, dalaga ishlov berish, 
sug‘orish mashinalarining mavjudligi va h.k. 
Dehqonchilik majmuasi
– qishloq xo‘jaligi ekinlarining tarkibi, almashlab ekish, 
agrotexnika, o‘g‘it solish va h.k. 
Qishloq xo‘jaligi ekinlarining sug‘orish rejimi
- o‘simlikning vegetatsiya 
davridagi sug‘orishlar soni, me’yori va muddatlari, novegetatsiya davridagi 
tuproqning suvga bo‘lgan talablari. 
Yuqori ish unumi 
– sug‘orishni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishni 
ta’minlash. 
Sug‘orishning iqtisodiy samaradorligi
– kapital qo‘yilma va ishlatish xarajatlari, 
sug‘orishgacha va undan keyingi hosildorlik, sug‘orishdan olingan foyda. 
Kapital qo‘yilma
– xarajatlarning samaradorligi, qoplanish muddatlari va h.k. 
Tuproq eroziyasiga
yo‘l qo‘ymaslik, sug‘orishning tuproq suv-fizik, kimyoviy 
va mikrobiologik xossalariga ta’siri.