Qishloq xo‘jaligi uchun ajratilgan maydonlardan unumli foydalanishda, avvalo
Sug‘orish tizimi, uning tarkibiy qismlari
Download 106.04 Kb. Pdf ko'rish
|
IRRIGATSIYA va MELIORATSIYA
|
2.5. Sug‘orish tizimi, uning tarkibiy qismlari
Sug‘orish tizimlari, asosan, qurg‘oqchil maydonlarda loyihalanib, bu tizimdagi inshootlar ma’lum tabiiy namlik yetishmagan sharoitda qishloq xo‘jaligi madaniy ekinlaridan barqaror va yuqori hosil olish uchun zarur bo‘lgan hajmda va talab qilingan muddatlarda sug‘orish maydonlariga suv berishni, undan zax va tashlama suvlarni o‘z vaqtida olib chiqib ketishni hamda tuproqning maqbul suv-havo, suv-tuz rejimlarini ta’minlashi kerak. Sug‘orish tizimi tarkibiga suv omborlari, tabiiy yoki sun’iy suv manbalaridagi suv olish va baliq himoyalovchi inshootlar, tindirgichlar, nasos stansiyalar, sug‘oruvchi, zax qochiruvchi va tashlama tarmoqlar, ulardagi inshootlar, himoya tarmoqlari, tuproq eroziyasiga qarshi inshootlar, yerlarning meliorativ holatini nazorat qiluvchi boshqarish va avtomatlashtirish, elektrlashtirish va aloqa qurilmalari, xizmatchi xodimlar uchun qurilgan ishlab chiqarish va istiqomat binolari, foydalanuvchi yo‘llar, himoya daraxtlari kiradi. 20 Sug‘orish tarmoqlari sug‘orish tizimlari tarkibida muhim o‘rin tutib, ularning tarkibi 1-rasmda ko‘rsatilganidek, sug‘orish manbai, sug‘orish manbasidan suv olishga mo‘ljallangan bosh inshoot, doimiy sug‘orish tarmoqlari, muvaqqat sug‘orish tarmoqlari, sug‘orish tarmoqlaridagi inshootlar, himoya tarmoqlari va himoya inshootlari, suv tashlamalari va zax qochirish tarmoqlaridan iboratdir. Sug‘orish manbai aksariyat hollarda daryo hisoblanib, uning suv oqimi boshqarilgan yoki boshqarilmagan bo‘lishi mumkin. Tabiiyki, suv oqimi boshqarilgan sug‘orish manbasidagi sug‘orish tizimining suv ta’minoti yuqori bo‘ladi. Sug‘orish manbaidan suv olishga mo‘ljallangan bosh inshoot sug‘orish tarmog‘ining bosh kanaliga kerakli muddatlarda va kerakli hajmda sug‘orish uchun mo‘ljallangan suvni olib berish uchun xizmat qiladi. Sug‘orish manbasining xususiyatiga qarab uning turi turlicha bo‘lishi mumkin. Doimiy sug‘orish tarmoqlarining tarkibi sug‘orish maydonining ko‘lamiga qarab, ko‘p yoki kam bo‘lishi mumkin. Ularning asosiylari quyidagicha nomlanib: bosh (magistral) kanal (BK); xo‘jaliklararo tarmoq (XAT); xo‘jalik tarmog‘i (XT); xo‘jalik ichki tarmog‘i (XIT); shohariq (ShA), ularning asosiy vazifasi suvni sug‘orish manbasidan kam suv isrofgarchiligiga yo‘l qo‘ygan holda olib, kerakli muddatlarda va kerakli hajmda o‘zidan suvni o‘tkazib sug‘orish dalasigacha yetkazib berishdir. BK ning bosh inshootdan to birinchi suv taqsimlovchi tarmoqqacha bo‘lgan qismi salt qism, qolgani ishchi qism deb nomlanadi. U asosan, bir sug‘orish tizimida yakka hisoblansa-da, ba’zi hollarda (olib chiqish konuslari yer maydonlaridan) bir necha tarmoqlarga bo‘linishi mumkin. XAT suvni BK dan olib XT ga taqsimlaydi. Ba’zida, XT to‘g‘ridan-to‘g‘ri suvni BK dan olishi mumkin. Suv XT dan XIT larga ulardan ShA larga taqsimlanadi. Suv o‘tkazuvchi doimiy tarmoqlarning oxirgi qismi bo‘lgan ShA dan muvaqqat tarmoqlarga uzatiladi. Sug‘orish usuli va texnikasiga qarab muvaqqat tarmoqlarning tarkibi turlicha bo‘lishi mumkin. Yer ustidan egatlab sug‘orishda (eng keng tarqalgan uslub) muvaqqat tarmoqlar muvaqqat ariq, o‘qariq va egatlardan tarkib topadi. Har qanday muvaqqat tarmoqlarning asosiy vazifasi oqova suvni tuproq namiga aylantirib 21 berishdir. Sug‘orish tarmoqlarining bu qismi doimiy ishlamasa-da madaniy ekinlarning sug‘orish rejimini ta’minlaydi. Sug‘orish maydonidagi ortiqcha suvlar (kuchli yog‘in - sel, sug‘orish tarmoqlaridagi tashlama va avariya holatidagi suvlar)ni maydon tashqarisiga chiqarish uchun tashlama tarmoqlar, SSS ni rostlash hamda sho‘r sizot suvlari va sho‘r yuvish suvlarini zaxi qochiriladigan maydonidan uzoqlashtirish uchun zax qochirish tarmoqlari quriladi. Sug‘orish tarmoqlari bo‘ylab quriladigan aloqa yo‘llari sug‘orish maydonlari, dala shiyponlari, aholi istiqomat joylari o‘rtasida aloqa, sug‘orish tizim elementlariga xizmat ko‘rsatish, xo‘jalikni boshqa hududlar bilan bog‘lash uchun quriladi. Himoya daraxtlarini ekishdan asosiy maqsad, sug‘orish dalalarini shamolning aks ta’siridan himoyalashdir. Ular, asosan, sug‘orish tarmoqlari, aloqa yo‘llar va suv tashlamalari bo‘ylab, ularning sharq va janub tomonlaridan ekilishi kerak, chunki ularning soyasi kunduzi ekin dalasiga tushmasligi maqsadga muvofiqdir. 1-rasm. Sug‘orish tizimining shartli sxemasi: Download 106.04 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|