Радиорелели ва сунъий йўлдошли алоқа. Сунъий йўлдошли навигация

Паст айланишли

Экватор текислигига нисбатан орбита текислигининг оғиши қийматига боғлиқ равишда пастки экваториал (оғиш 0^о), қутбий (оғиш 90^о) ва оғма орбиталарга бўлинади. Кичик оғишли ва қутбий орбиталарли тизимлар 30 йилдан бери мавжуд ва асосан илмий-тадқиқотлар мақсадлари, масофадан зондлаш, навигация, метрологик кузатишлар, Ер сиртини суръатга олиш учун қўлланилади. Мобил ва персонал алоқани ташкил этиш учун бу тизимлар фақат сўнгги 5-7 йилларда ишлатилмоқда. Бугунги кунда 700—1500 км баландликлардаги кичик оғишли ва қутбий орбиталарли, шунингдек 2 минг км баландликдаги пастки экваториал орбиталар энг жадал ўзлаштирилмоқда.

Паст орбиталардаги сунъий йўлдошлар бошқа КАларга қараганда энергетик характеристикалар бўйича сезиларли устунликларга эга, лекин уларга алоқа сеансларининг давомийлиги ва КАнинг актив бўлиши вақти бўйича ютқазади. КАни ер станцияларининг радио кўриниш зонасида бўлиши давомийлиги максимал вақти 10-15 минутдан ошмайди.

Эллиптик айланишли

Эллиптик орбитанинг турини характерлайдиган асосий параметрлар йўлдошнинг Ер атрофида айланиб чиқиш даври ва эксцентриситетлиги (орбитанинг эллиптиклик кўрсаткичи) ҳисобланади (14.7-расм).

Источник света
Эллиптик орбитадаги йўлдошлар учун уларнинг апогейидаги тезлиги перигейидаги тезлигидан сезиларли кам бўлади. Демак, КА маълум регион кўриниш зонасида орбитаси айланали бўлган йўлдошга қараганда кўпроқ вақт давомида бўлади.

Орбитага чиқарилган "Молния" (апогейи 40 минг км, перигейи 460 км, оғиши 63,5^о) КА 8-10 соатлар давомийлигидаги алоқа сеансларини таъминлайди, бинобарин, атиги учта сунъий йўлдошлардан иборат тизим глобал суткали алоқани таъминлайди.
Эллиптик орбиталардаги КАли тизимлар ҳам “табий” чекланишлардан маҳрум эмас. Эллиптик орбитада КАнинг жойлашиш ўрнини доимийлиги фақат орбитанинг экваторга иккита 63,4^о ва 116,6^о оғишлари қийматларида таъминланади. Бу Ер гравитацион майдонининг бир жинлимасликларини таъсири билан тушунтирилади, у туфайли эллиптик орбитанинг катта ўқи айлантирувчи моментга учрайди, бу апогейдаги сунъий йўлдош остидаги нуқтанинг кенглигини тебранишларига олиб келади. Эллиптик орбиталарнинг параметрларини танлашга таъсир қиладиган бошқа омил Ван-Аллен радиацион тасмаларининг хавфли таъсирларини ҳисобга олиш заруратига боғлиқ, улар КАни орбита бўйича ўз ҳаракатланиш вақтида олдин олиб бўлмайдиган кесиб ўтади.