Самарқанд уалаяти мисалинда ) Кирисиу Озбекстан айемги қалаларинин (Бухара, Самарқанд) колеми-жойбарластирилган шешиминде мешиттин тарийхий қалиплесиуи

И бап бойинша жувмақлар
1. Ҳазирги Озбекстанда мешитлер архитектурасинин рауажланиуи эле коп функсияли ири ислам орайларин қуриу басқишина этип бармаган. Усинин менен бирге, заманагой озбек мешитлеринин типологик ҳам жойбарлау структурасин уйрениу диний объектлар имаратлари функсияларин кенейтиу тендентсияси бар экенлигин корсетди. Бунин далили ретинде имаратлардин жана функсионал группалари (мисали : китапханалар, ислам мектеплери, ислам маденияти музейи, неке сарайи, дастур хизметлерин зали, асхана (асхана ), уидеозал ҳам басқалар ) пайда болган.). Коп функсияли ишки структурага Самарқанд қасиндаги Имом ал-Бухорий диний орайи мешити эстелик комплекси ҳам Ташкент қаласиндаги “Ҳасти Имом” мешити комплекси жақти мисал боле алади.
2. Озбекстандаги жана мешитлер архитектурасинин бугини жагдайинин улиума табият коринисин уйренип, оларди архитектуралиқ -коркем қалиплестириудин томендеги тийкарги багдарларин атап корсетиу мумкин:
- бир тарепден, жана мешитлер архитектурасида айемги орта асир сувретлерин такирарлау тендентсияси амелдеги;
- басқа тарепден, озбек мешитлери ушин эн сонги қурилис технологияларина тийкарланан, улкен итимал менен миллий, заманагой ҳам исламий айриқшалиқларди саулелендириуши жана архитектура жаратиу бойинша изертлеулер алип барилмақта.
3. Озбекстанда жана мешитлерди қалада жайластириу анализи оларди қалани жойбарлау структурасинда жайластириудин турли усилларин корсетди:
* жамиетлик, басқариу ҳам материаллиқ орайлар қасинда (мисали, Ташкент қаласиндаги орайлиқ собор мешити, сийимлилиқи 3 мин кисиге молшерленен. Ислам орайи ҳам Ташкенттин эски қала аймагинда жайласқан Ҳасти Имом мешити).
* сауда орайлари қасинда (мисали, Алмаата қаласиндаги Желтоксан кошесиндеги мешит; Босага даги бас мешит, орайлиқ базар жанинда жайласқан).
* турар -жай аймагинда (микрораён, куартал), мисали : Орбита микрораёнидаги 200 оринли мешит, Алмаата, 2002 жил ; 80 адамлиқ мешит Алмаата қаласи, Аксай микрораёнида; " Чубарй" турар -жай мешитиндеги киши маҳелле мешити, Астепа, 2006 жил
* қала атирапиндаги аймақларда (мисали, 600 оринли мешит, Алмаата қаласиндаги уайнах жамаатлери, 2001 жил ; Алмаата қаласиндаги " Татарка" қала атирапиндаги мешит, 2003 жил ; Эганий шетиндеги Интернатсионалное ауили даги мешит, 2004).
* тарийхий ҳам эстелик зонасинда жайласқан (мисали, Атирау қаласиндаги " Исатай-Маҳамбет" басқариу -материаллиқ ҳам архитектуралиқ -мемориал комплексинин бир болеги ретинде бир уақтинин озинде жайласқан Атирау қаласиндаги бас мешит).
Усинин менен бирге, сони атап отиу керек, жергиликли амелиятда диний объектлерди, мисали, медиcина, талим, аскерий макемелер, мийманханалар, аеропортлар ҳам басқалар сияқли турли соcиал структуралар қураминда жайластириу кен тарқалмаган. сияқли, мисали, заманагой шет эл ислам комплекслеринде.