Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

-dir: kuldir / 
yozdir. 
Fe‘lning orttirma 
nisbat shakli / 
lugʻaviy shakl 
yasovchi 
3 
-dir: kimdir, 
nimadir, 
qandaydir 
gumon olmoshi 
yasovchi 
faqat soʻroq olmoshlari (kim? nima? 
qanday? qayer?)ga qoʻshiladi va 
ulardan gumon olmoshlari yasaydi. 
4 
-dir: borgandir, 
gumon yuklamasi Soʻroq olmoshlaridan boshqa istalgan 

---

189 
oʻqigandir 
soʻzga qoʻshilib, ularga gumon 
ma‘nosini yuklaydi. 
INKOR YUKLAMASI 
Gap mazmunidagi inkor ma‘nosini uqtiruvchi yuklamalar inkor yuklamalari 
sanaladi. Bunday yuklamalar qo‗llanganda, gapning kesimi, asosan, inkor shaklida 
bo‗ladi. 
Inkor yuklamalari 
Sof inkor yuklamalari 
hech, sira, aslo 
Vazifadosh inkor yuklamasi 
na … na 
8-misol. Inkor yuklamalari ajratib koʻrsatilgan. 
1. Yurmasman hech behishtni izlab, Topolmasam, chekmasman alam. (A. 
Oripov) 2. Hayratga tushmasman bu holdan sira, Dunyo, bu – quvg‗indi ohuday 
yelar. (A. Oripov) 3. Hayosizda or bo‗lmas, aslo vafodor bo‗lmas. (Qo„shiqdan) 4. 
To‗rt mucham sog‗, do‗stlarim bor havas qilgulik, Nolimayman na kelajak, na 
o‗tmishimdan. (A. Oripov) 5. Ayting-chi, mard odam aslo o‗lurmi? Nomi qolar yurt 
qo‗shig‗ida. (Mirtemir) 6. Yurtim, senga she‘r bitdim bu kun, Qiyosingni topmadim 
aslo. (A. Oripov) 
SOF VA VAZIFADOSH YUKLAMALAR 
Faqatgina yuklama vazifasini bajaradigan yordamchilar sof yuklamalar 
sanaladi: hatto, axir, gʻirt, faqat, aslo, -mi, -chi, -ku kabi. 
Bir oʻrinda yuklama, boshqa oʻrinda bogʻlovchi vazifasini bajaruvchi 
yordamchilar vazifadosh yuklamalar hisoblanadi: ham, -u (-yu), -da, na … na kabi. 
-u (-yu), -da yordamchilari o‗rniga va bog‗lovchisini qo‗yish mumkin bo‗lsa, 
bog‗lovchi vazifasida, boshqa holatlarda yuklama vazifasida keladi. Masalan: Qiz 
erta-yu (va) kech soatga qaraydi, daqiqalar sanaydi. (bogʻlovchi) / Majlis ertaga 
qoldirilmaydi-yu. (yuklama) Birrov kirdi-da, (va) chiqib ketdi. (bogʻlovchi) / Nosir 
oxun eski bo„lsa-da, ozoda libosda edi. (yuklama) 
-da yordamchisi yuklama vazifasida kelganda, ko‗pincha uning o‗rniga ham 
yuklamasini qo‗yish mumkin bo‗ladi. Masalan: Choy qaynatib ichishni-da unutdi. / 
Choy qaynatib ichishni ham unutdi.