Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

koʻp kitoblarni oʻqib 
chiqqanman. 
4) 
Ikki 
kishi 
suhbatlashib oʻtirardi. 
1. Bir xil soʻzlar 
bilan ifodalanishi 
mumkin. Masalan: 
sifatlovchi 
aniqlovchi 
ham, 
ravish holi ham 
chiroyli soʻzi bilan 
ifodalangan. 
2. Bir xil soʻroqqa 
javob 
boʻlishi 
mumkin. Masalan: 
sifatlovchi 
aniqlovchi 
ham, 
miqdor-daraja holi 
ham 
«qancha?» 
soʻrogʻiga 
javob 
boʻlgan. 
Sifatlovchi 
aniqlovchi ot bilan 
ifodalangan 
boʻlakka 
bogʻlanib, 
uning 
xususiyat 
va 
miqdor 
belgisini 
bildiradi. 
2 
Ravish holi 
1) Yaxshi bola yaxshi 
oʻqiydi. 
2) 
Saidjon 
chiroyli 
yozadi. 
Ravish holi fe‘l 
bilan ifodalangan 
boʻlakka 
bogʻlanib, 
uning 
belgisini bildiradi. 
3 
Miqdor-
daraja holi 
1) Men bu asarni koʻp 
oʻqiganman. 
2) Bolalar qoʻl berib 
koʻrishdi, davrani ikki 
Miqdor-daraja holi 
fe‘l 
bilan 
ifodalangan 
boʻlakka 
ketdi. (S. Ahmad) 
3 
Olmosh bilan
Qaysi gulni yoqtirasiz? 
4 
Ot bilan 
Kumush qishdan, zumrad bahordan, qolishmaydi kuzning 
ziynati. 
5 
Ravish bilan 
Ko„p odamlar bundan bexabar edi 
6 
Taqlid soʻz bilan 
Qir tomondan g„ir-g„ir shabada esib turibdi. 
7 
Modal soʻz bilan 
Zarur ishlarimizni bitirdik. 
8 
Undov soʻz bilan Oh-voh ovozi qulogʻim tagidan ketmaydi. 
9 
Sifatdosh bilan 
Bir yil tut ekkan kishi yuz yil gavhar teradi. 

---

232 
aylandi. 
bogʻlanib, 
uning 
miqdorini 
bildiradi. 
QARATQICH ANIQLOVCHI 
Predmetning kim, nima yoki qayerga mansubligi, qarashliligini bildirib, 
o‗zidan keyingi bo‗lakka moslashuv yo‗li bilan tobelangan aniqlovchilarga 
qaratqich aniqlovchi deyiladi. Qaratqich aniqlovchi ot, olmosh, harakat nomi va 
otlashgan so‗zlar bilan ifodalanib, kimning, nimaning, qayerning kabi so‗roqlardan 
biriga javob bo‗ladi. Masalan: Bolalik inson hayotining shunday poydevoriki, umr 
binosining keyingi boʻy-basti, salobati unga bogʻliq boʻladi. (Dilshod Rajab) U hozir 
hammaning kallasini g„ovlatgan shum xabarni hech o„ylamayapti... (A. Muxtor) 
3-misol. Qaratqich aniqlovchilar ajratib koʻrsatilgan. 
1. Bir kattaning gapiga kir, bir kichikning gapiga kir. 2. Kelganlarning 
birortasi ham uni tanimas edi. 3. Jismoniy tarbiya darsi maktab hovlisida o‗tkazildi. 
4. O„qishning foydasi ko‗p. 5. Nodonlardek otangning kimligini pesh qilma, 
o‗zingga sen hunardin o‗zgani ota bilma. (A. Jomiy) 6. Biroq uning bu g‗ayrati o‗zi 
uchun halokat bilan natijalanib, Usta Mo‗minjon ismlik bir miltiq ustasining otqan 
o‗qi bilan ko‗kragidan yaralanib yiqildi. (A. Qodiriy) 7. Samoning bulutlar siyrak, 
zangorisimon sahnida ham to‗lishmagan qandaydir beshakl oy xira, rangsiz yiltiradi. 
(Oybek) 8. Xira yorug‗ ichkariga to‗kiladi, gugurt cho‗p alanga olib Olim 
Qodirovning kulcha, oqish yuzlarini, quyuq kipriklari va bezovta chaqnayotgan 
ko‗zlarini bir zum yoritib, asta-asta pasayib o‗chadi. (N. Tilabov) 
Qaratqich aniqlovchilarning ifodalanishi 
№ 
Soʻz turkumi 
Misollar 
1 
Ot bilan 
Yigitlarning hammasi dalaga chiqib ketishgan ekan. 
2 
Olmosh bilan 
Yoshlar – bizning kelajagimizdir. 
3 
Harakat nomi bilan 
Oʻqishning foydasi koʻp. 
Otlashganda 
4 
Sifat bilan 
Yaxshining yaxshiligi tegar har yerda, yomonning 
yomonligi tegar tor yerda. 
5 
Son bilan 
Birining koʻzi qora, ikkinchisining koʻzi koʻk edi. 
6 
Ravish bilan 
Koʻpning duosi ijobat boʻladi. 
7 
Taqlid soʻz bilan 
Bolalar qiy-chuvining ovozi shu yergacha yetib keldi. 
8 
Modal soʻz bilan 
Borning tili uzun boʻladi. 
9 
Undov soʻz bilan 
Dod-voyining ovozi hammani bezovta qilardi. 
10 
Sifatdosh bilan 
Soʻraganning bir yuzi qora, bermaganning ikki yuzi 
qora. 
Qaratqich aniqlovchi doimo qaratqich kelishigi shaklidagi soʻzlar bilan 
ifodlanadi. Ba‘zan kelishik belgisiz qoʻllanilishi mumkin: Universitetning binolari 

---

233 
koʻcha boʻylab choʻzilib ketgan. – Universitet binolari koʻcha boʻylab choʻzilib 
ketgan. 
Qaratqich aniqlovchi qaratqich, qaratqich aniqlovchi aniqlagan (bogʻlangan) 
boʻlak esa qaralmish deb yuritiladi. Qaratqich va qaralmish munosabati qaratqichli 
birikma sanaladi. Masalan: Dutor torlarining jarangi Zumrad tovushiga qo„shilib 
ketdi. torlarining – qaratqich, jarangi – qaralmish; torlarining jarangi – qaratqichli 
birikma 
IZOHLOVCHI ANIQLOVCHI 
Izohlovchi aniqlovchi shaxs va narsani boshqa (turi, mansabi, laqabi, kasbi, 
qarindoshligi kabilar) tomonidan nomlaydi, qaysi soʻrogʻiga javob boʻladi va ot bilan 
ifodalanadi: dasturchi-muhandis, o‘qituvchi G„ulomov, Xurshid tog‘a. 
4-misol. Izohlovchi aniqlovchilar ajratib koʻrsatilgan. 
1. Rayimbek dodxoh qilich yalanglab, sipohlar oldida olomong‗a qarab 
yugurdi. (A. Qodiriy) 2. Birozdan so‗ng oshpaz Nizom kirib keldi. 3. Bozorda 
shovqin-suron kuchli boʻlsa-da, jarchi Ne‘matning ovozi baralla eshitilardi. 4. Eshik 
ochilib qoʻlida ukol-dori solingan patnis koʻtarib olgan hamshira qiz kirib keldi. 5. 
Boʻri polvon Ismoilni koʻzga ilmay-koʻzga ilmay davra aylandi. (T. Murod) 6. 
Oʻzbekiston Xalq shoiri Erkin Vohidov talabalik yillarida Mirtemir domlani koʻrish, 
suhbatlaridan bahramand boʻlishga boribdilar. («Ibratli hikoyalar va xislatli 
hikmatlar kitobidan») 
Izohlovchi tavsiflaydigan shaxsning belgilari 
№ 
Belgilar 
Misollar 
1 
yosh, jins, 
qarindoshlik 
Oʻsha kuni Mavjuda xola bilan, Sobir amaki foydali 
nasihatlar qildilar. 
2 
unvon, amal 
Kapitan Mansurov soʻzladi. 
3 
mashgʻulot, kasb 
Oshpaz Shukur, gulchi Nizom va duradgor Vahobjonlar 
yetib kelishdi. 
4 
laqab 
Jalil sovuq, Juman pismiqlarning askiyasini eshitdik. 
5 
taxallus 
Muso Toshmuhammad oʻgʻli Oybek yirik nasriy asarlar 
muallifidir. 
6 
millat 
Bu masala haqida birinchi boʻlib Xidir tatar soʻz ochdi. 
Izohlovchi 
aniqlovchi 
izohlovchi, 
izohlovchi 
aniqlovchi 
aniqlagan 
(bogʻlangan) boʻlak esa izohlanmish deb yuritiladi. Izohlovchi va izohlanmish 
munosabati izohlovchili birikma sanaladi. 
Masalan: Birozdan so„ng oshpaz Nizom kirib keldi. oshpaz – izohlovchi, Nizom 
– izohlanmish; oshpaz Nizom – izohlovchili birikma.