Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

Qo‘shimcha adabiyotlar: 
6. Hozirgi zamon o‗zbek tili. F.Kamol tahriri ostida. – Toshkent: O‗zFA 
nashriyoti, 1957.
7. Mengliyev B., Xoliyorov O‗. O‗zbek tilidan universal qo‗llanma. – Toshkent: 
Akademnasr, 20151.
8. Raximov S., B.Umirqulov. Hozirgi o‗zbek tili. – Toshkent: O‗qituvchi, 2003.
9. Jamolxonov H. Hozirgi o‗zbek adabiy tili I-II qism. Toshkent, 2004. 
10. Qilichev E. Hozirgi o‗zbek adabiy tili. –Buxoro, 1999. 
Mirtojiyev M. Hozirgi o‗zbek adabiy tili. – Toshkent, 2004. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

10 
I FASL. FONETIKA
2-mavzu: 
FONETIKA-FONOLOGIYA, UNING OʻRGANISH
MANBAYI VA PREDMETI.
 
Reja: 
1. Fonetika haqida umumiy tushuncha. 
2. Fonologiya va uning oʻrganish obyekti. 
3. Fonetik birliklar va tovushlar tasnifi. 
4. Grafika va imlo masalalari. 
5. Orfoepiya. 
Tayanch tushunchalar: 
fonetika, fonologiya, fonema, tovush, unli tovushlar, lablanmaganlik, 
lablanganlik, tor, keng, yuqori, o„rta, quyi, undosh undosh tovushlar, grafika, 
orfoepiya.
 
 
Fonetika haqida umumiy tushuncha. Og‗zaki nutqning tovush tizimini 
o‗rganadigan tilshunoslik bo‗limi fonetikadir. Nutq tovushlari, tabiatdagi boshqa 
tovushlardan farqli ravishda, muloqot uchun xizmat qiladi. 
Fikrimizni boshqalarga tovushlar vositasida so‗zlash va harflar vositasida 
yozish orqali bayon qilamiz. So‗zlash va yozish orqali ma‘lum fikr bayon qilishimiz 
nutq hisoblanadi. 
Nutq ikki yo‗l bilan amalga oshiriladi. Tovushlar zanjiri asosida bayon qilingan 
nutq og‗zaki nutq, harflar ketma-ketligi asosida bayon qilingan nutq esa yozma nutq 
sanaladi. 
Ogʻzaki nutq ham, yozma nutq ham asosan gaplardan tashkil topadi. Nutqimiz 
boʻlinuvchanlik xususiyatiga ega, nutq asosini tashkil etgan gaplar soʻzlarga 
boʻlinadi. Masalan: Bugun maktabga boraman gapi uchta soʻzdan tashkil topgan, 
ya‘ni bu gap uchta soʻzga boʻlinadi: bugun, maktabga, boraman. Bu soʻzlar esa oʻz 
navbatida boʻgʻinlarga boʻlinadi: bu-gun, mak-tab-ga, bo-ra-man. Boʻgʻinlar ham 
tovushlarga boʻlinadi: b, u, g, u, n; m, a, k, t, a, b, g, a; b, o, r, a, m, a, n. Nutqning 
boʻlinishi shu joyda tugaydi, ya‘ni tovushlar boshqa mayda boʻlaklarga boʻlinmaydi. 
Og‗zaki nutqning eng kichik, boshqa mayda bo‗lakka bo‗linmaydigan qismi 
nutq tovushi deyiladi. Tovushning yozuvdagi ifodasiga harf deyiladi. 
Bir tovush bir harf bilan ham, ikki harf bilan ham ifodalanishi mumkin: v, a, o, 
e harflari bir tovushni ifodalasa, sh, ch, ng singarilarda ikki harf bir tovushni 
ifodalaydi.