Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

2) asos + lugʻaviy shakl yasovchi + soʻz yasovchi. 
Isitkich → isi – asos, -t – orttirma nisbat/lugʻaviy shakl yasovchi, -kich – soʻz 
yasovchi. 
Bunda lugʻaviy shakl yasovchi soʻz yasovchi qoʻshimchadan oldin asosga 
qoʻshiladi. Bunday holat koʻpincha fe‘ldan yasalgan ot va sifatlarda kuzatiladi, ya‘ni 
lugʻaviy shakl yasovchi boʻlgan fe‘lning nisbat va vazifa shakllari ot yoki sifat 
yasovchi qoʻshimchadan oldin asosga qoʻshiladi. Koʻrsatkich, sovitkich, qaynatma 
III 
-sin 
oʻqisin 
-sin(lar) 
oʻqisinlar 

---

76 
(shoʻrva), isitma (harorat ma‘nosida), koʻrgazma, yeyishli kabi soʻzlarda ham 
shunday holat kuzatiladi. 
3) asos + sintaktik shakl yasovchi + soʻz yasovchi. 
Oʻzicha → oʻz – asos, -i – egalik qoʻshimchasi/sintaktik shakl yasovchi, -cha – 
soʻz yasovchi. 
Bunda sintaktik shakl yasovchi soʻz yasovchi qoʻshimchadan oldin asosga 
qoʻshiladi. 
4) asos + soʻz yasovchi + lugʻaviy shakl yasovchi + soʻz yasovchi. 
Muzlatkich → muz – asos, -la – soʻz yasovchi, -t
– orttirma nisbat/lugʻaviy 
shakl yasovchi, -kich – soʻz yasovchi.
Bunda lugʻaviy shakl yasovchi qoʻshimchadan keyin sintaktik shakl yasovchi 
emas, soʻz yasovchi qoʻshimchaning qoʻshilishi kuzatiladi. Eslatma, koʻpaytma, 
qisqartma kabi soʻzlarda ham shunday holat kuzatiladi. 
 
SOʻZ YASALISHI 
 
Tilda oldindan mavjud boʻlgan biror soʻzga ma‘lum bir yasovchi vositani 
qoʻshib yangi soʻz hosil qilish soʻz yasalishi hodisasi hisoblanadi. Masalan: bilim, 
terimchi, guldon, ishyoqmas, oqkoʻngil. 
 
1-misol.
 
1) kitobxon, gulzor, ishchi, sevgi, tekisla, zargar, boshliq. 
2) qoʻlqop, koʻzoynak, devqomat, sheryurak, bir payt, har vaqt, salom bermoq. 
Yangi soʻz yasalganda yangi ma‘no (tushuncha) hosil boʻladi. Masalan, gul 
soʻzi «oʻsimlik» ma‘nosini bildirsa, undan hosil qilingan gulzor soʻzi «oʻrin-joy» 
ma‘nosini ifodalaydi, ya‘ni bir soʻzdan yangi soʻz yasalganda bir ma‘no 
(tushuncha)dan boshqa bir ma‘no tushuncha vujudga keladi. Shuning uchun qachonki 
bir ma‘nodan boshqa bir yangi ma‘no hosil boʻlgan boʻlsa, yangi soʻz yasalgan 
hisoblanadi. Bu holatni kitobxon soʻzida ham koʻrishimiz mumkin: kitobxon soʻzi 
kitob soʻzidan yasalgan, kitob soʻzi «oʻquv quroli» ma‘nosini bildirsa, kitobxon soʻzi 
«kitob oʻquvchi shaxs» ma‘nosini ifodalaydi. Demak, bu yerda «oʻquv quroli» 
ma‘nosidan «kitob oʻquvchi shaxs» ma‘nosi kelib chiqmoqda. Shunga koʻra bu yerda 
soʻz yasalyapti deyishimiz mumkin. «Oʻquv quroli» ma‘nosini bildiruvchi kitob 
soʻziga butunlay yangi «kitob oʻquvchi shaxs» ma‘nosini qoʻshayotgan va undan 
kitobxon soʻzini hosil qilayotgan vosita esa -xon qoʻshimchasidir. Shuning uchun bu 
qoʻshimcha soʻz yasovchi qoʻshimcha hisoblanadi.
Quyidagi jadvalga e‘tibor bering: