Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a. B., Ruzibayeva n. X., Аzimova r. I

 
9.3-rasm. Kapital qurilishning bosqichlari 
Qurilish maydonini tanlash va ob‘ektni loyihalashtirish quyidagi yo‗nalishlar 
bo‗yicha amalga oshiriladi: qurilayotgan ob‘ektning maqsadga muvofiqligi yuzasidan 
texnik-iqtisodiy tadqiqotlar olib borish; ob‘ektni loyihalashtirish va qurilish uchun 
texnik-muhandislik ishlariga tayyorgarlik ko‗rish. Har bir yo‗nalish o‗zining maqsad 
va vazifalariga ega. Texnik-iqtisodiy tadqiqotlar jarayonida kelgusi ob‘ektning 
(qurilishi mo‗ljallangan ob‘ektning) asosiy texnik-iqtisodiy ko‗rsatkichlari aniqlanadi 
va qurilishni amalga oshirishning iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligi 
baholanadi. Loyihalashtirish bosqichida ob‘ektning konstruktiv yechimlari, qurilishni 
tashkil etishning usullari va ishlab chiqarish texnologiyasi ishlab chiqiladi. 
Shuningdek, qurilishning smeta qiymati aniqlanadi. Unday keyin qurilish uchun 
texnik-muhandislik tayyorgarlik ishlari amalga oshiriladi. 
Qurilishni amalga oshirish bosqichida qurilish maydonida qurilish jarayonining 
barcha texnologik elementlari qo‗shiladi. Bunda qurilish ishlab chiqarishidagi jami 
harajatlar, bino va inshootlarning moddiy-mulkiy elementlari bo‗yicha harajatlari 
shakllantiriladi. Qurilish ishlab chiqarishining barcha elementlarining o‗zaro 
aloqadorligini yaxshilash uchun qurilish mahsulotini barpo etish texnologiyasi 
(mehnat predmetlarining (beton, g‗isht, temir, tosh va boshq.) sifat o‗zgarishlari bilan 
Tayyorgarlik bosqichi: 
Qurilish maydonini tanlash va ob‘ektni loyihalashtirish
(texnik-iqtisodiy tadqiqotlar) 
Qurilish bosqichi: qurilishni amalga oshirish 
Qurilish mahsulotlari realizatsiyasi: qurilish ob‘ektini 
foydalanishga (ekspulatatsiyaga) topshirish 
Kapital qurilish jarayoni bosqichlari

---

201 
tavsiflanuvchi qurilish jarayonlarini olib borishning usullari va vositalari) ishlab 
chiqiladi. Qurilish jarayoni qurilish maydonida amalga oshiriluvchi asosiy, 
qo‗shimcha va xizmat qiluvchi texnologik operatsiyalarning jami o‗zaro aloqalarini 
anglatadi, o‗zaro aloqalar natijasida qurilish mahsuloti yaratiladi. 
Qurilish ob‘ektini foydalanishga (ekspluatatsiyaga) topshirish bosqichida 
qurilib bitkazilgan ob‘ektlar ishga tushiriladi va tayyor mahsulot sifatida 
buyurtmachiga topshiriladi. Takror ishlab chiqarishning uch bosqichi kapital 
qo‗yilmalar aylanishining uch bosqichiga muvofiq keladi: 1) qurilish – asosiy 
fondlarni barpo etish shakli sifatida; 2) qurilish mahsulotining asosiy fondlarga 
aylanishi shakli sifatida; 3) pul mablag‗larini mahsulotga aylantirish maqsadida 
takror ishlab chiqarishning navbatdagi bosqichiga tayyorgarlik ko‗rish.
Ishlab chiqarish ob‘ekti qurilishining davomiylik sikli qurilish maydonini 
rejalashtirishdan boshlab to uni ishga tushirishgacha (ekspluatatsiya) bo‗lgan oraliq 
vaqtni (davrni) ifodalaydi. Kapital qurilish tizimida investitsiya jarayonlarining 
asosiy qatnashchilari sifatida investorlar, buyurtmachilar, quruvchilar, pudratchilar, 
loyihalashtiruvchilar ishtirok etadi.
Investor – o‗z mablag‗larini, qarzga olingan va jalb etilgan mablag‗larni, 
mulkiy boyliklarni va ularga doir huquqlarni, shuningdek, intellektual mulkka doir 
huquqlarni investitsiya faoliyati ob‘ektlariga investitsiyalashni amalga oshiruvchi 
investitsiya faoliyati sub‘ekti hisoblanadi. Investor huquqiy jihatdan investitsiya 
natijalariga o‗zi egalik qiladi. U kapital qo‗yilmalarni joylashtirish sohalarini o‗zi 
tanlaydi, qurilayotgan ob‘ekt uchun shartnoma shartlarini ishlab chiqadi, investitsiya 
jarayoni qatnashchilari bilan moliya-kredit munosabatlarini amalga oshiradi. 
Buyurtmachi – ob‘ekt qurilishi bo‗yicha boshqaruvni va tashkiliy masalalarni 
(texnik-iqtisodiy asosnomani ishlab chiqishdan to ob‘ektni ishga tushirishgacha yoki 
ekspluatatsiyaga topshirishgacha) zimmasiga oluvchi yuridik yoki jismoniy 
shaxslardir. Tugallanmagan qurilishning mulkdori u buyurtmachiga topshirilguncha 
va uning haqi to‗languncha pudratchi hisoblanadi. Agar pudrat ob‘ekti nobud bo‗lsa 
yoki shikastlansa, ob‘ekt qabul qilib olingunga qadar uning tasodifan nobud bo‗lish 
yoki tasodifan shikastlanish xavfi pudratchi zimmasida bo‗ladi.

---

202 
Bajarilayotgan ishlarning xavfsizligi uchun pudratchi javobgar bo‗ladi. Agar 
shartnomada taraflar boshqacha tartib va shartlarni belgilab qo‗ygan bo‗lmasalar, 
shartnomada nazarda tutilgan ob‘ektni yoki ishlar majmuini pudratchi o‗z hisobidan 
sug‗urtalashi shart. Kapital qurilishda loyihalashtirish qurilishga tayyorgarlik ko‗rish 
bosqichi hisoblanadi. Qandaydir ob‘ektni (korxona, bino, inshoot) qurish uchun, eng 
avvalo, uni loyihalashtirish zarur bo‗ladi.