Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a. B., Ruzibayeva n. X., Аzimova r. I

§ 3.2. Xo„jalik yurituvchi sub‟ektlarning investitsiya faoliyatini tashkil etish. 
 
Investitsiya faoliyatini yo‗lga qo‗yishda har bir mulk egasi, birinchi navbatda 
o‗z manfaatini ko‗zlab yagona maqsadga, ya‘ni foyda olish va samaraga erishishni 
rejalashtiradi. Korxonaning taraqqiyot strategiyasi haqiqatda investitsion faoliyat 
orqali amalga oshadi va shu orqali ro‗yobga chiqadi. Bu o‗z ichida kompleks tizimlar 
harakatini va uzoq muddatli maqsadlarga erishish vositalarini o‗zida 
mujassamlashtiradi. Investitsion faoliyat tizimi korxona xo‗jalik yuritishning har 
qanday darajasida investitsiyalarni joylashtirish, ularni amalga oshirish va 
boshqarishdan iborat bo‗ladi. Investitsion faoliyat tizimi nafaqat har qanday xo‗jalik 
yurituvchi sub‘ekt, balki turli daraja va o‗lchami, kelajakdagi istiqbol taraqqiyot 
strategiyasiga qaramay butun bir iqtisodiy tizimning muhim shartlaridan hisoblanadi. 
Investitsiya faoliyatini tashkil etishda ishbilarmonlikni, tadbirkorlikni 
mohiyatini chuqur anglagan holda ish yuritishi muhim vazifalardan biri bo‗lib 
hisoblanadi. Investitsiya faoliyati bilan shug‗ullanuvchi yuridik shaxs, ya‘ni mulk 
egasi tez o‗zgaruvchan bozor iqtisodiyoti va uning ko‗pqirrali munosabatlarini har 

---

50 
tomonlama anglay bilishi lozim. Investitsiya faoliyatini yuritishda investor pul 
muomalasi, moliya kredit va banklar, soliq siyosati mohiyatini chuqur bilmay turib, 
investitsiya faoliyatini tashkil etish tavakkalchilik bilan bog‗liq bo‗lib, qisqa davr 
ichidagi inqirozga uchrashi mumkin. Sanoati rivojlangan davlatlarda investitsiya 
faoliyati quyidagi yo‗nalishlarda olib boriladi: 
fuqarolar, davlatga qarashli bo‗lmagan korxonalar, xo‗jalik assotsiatsiyalari, 
jamoa va o‗rtoqlik xo‗jaliklari hamda jamoa mulkchiligi asosida tashkil etilgan 
tashkilotlar, nodavlat korxonalari va muassasalari; 
davlatni ma‘muriy va boshqaruv bo‗linmalari, tashkilotlari hamda davlat 
korxonalari va muassasalari; 
chet el fuqarolari, xususiy firmalar, assotsiatsiyalar, kompaniyalar va huquqiy 
shaxslari hamda boshqa xorijiy davlatlar va halqaro moliya – kredit institutlari;
qo‗shma korxona ko‗rinishida mahalliy va chet el fuqarolari, huquqiy shaxslar 
va davlatlar bilan hamkorlikda olib boriladi. 
Tadbirkorlik va ishbilarmonlikni yo‗lga qo‗yilishi, jahon iqtisodiy aloqalarini 
taraqqiy etishi, qo‗shma korxonalarni iqtisodiyotni barqarorlashtirishda rolini ortishi 
investitsiya faoliyatini to‗la tashkil etish uchun zarur bo‗lgan imkoniyatlarni yaratadi. 
Mulkchilikning turli shakllarini vujudga kelishi, o‗z navbatida tadbirkorlikning 
rivojlanishi, chet el kapitalining kirib kelishi investitsiya faoliyatini tashkil etish 
yo‗nalishlarini ham aniqlab beradi. Bunday sharoitida investitsiya faoliyatini 
kengaytirish va rivojlantirish jismoniy, huquqiy shaxslarni va davlatni, foyda olish 
maqsadida tadbirkorlik, ishbilarmonlik va boshqa faoliyatlarini qaytadan tiklashga 
qaratilgan. Bu boradagi asosiy maqsad investitsiya faoliyatini tashkil etib 
iqtisodiyotni inqirozdan olib chiqish, uni barqarorlashtirish, dunyo bozoriga kirib 
borish, jahon xo‗jalik aloqalarini mustahkamlash va aholi turmush darajasini 
yaxshilashdir. 
Investitsiya faoliyatini moliyalashtirish investorlar tomonidan moliyaviy 
resurslarni jalb qilish yo‗li bilan kreditlar evaziga, muomalaga, qonunchilikda 
belgilangan tartibda, qimmatli qog‗ozlar va zayomlar chiqarish hisobiga olib boriladi. 
Mamlakat miqyosidagi manbalar hisobiga, turli mulk egalarining mablag‗lari, 

---

51 
yangidan tashkil etilayotgan fondlarni ulushi, chet el investitsiyalari orqali olib 
boriladi. Investitsiya manbalarini tashkil etishda mamlakat iqtisodiyotini barqarorligi, 
tashqi iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishi, aholi ehtiyojini ishlab chiqarish 
hisobiga qondirilishi va boshqalar yetakchi rol o‗ynaydi. 
Moliyaviy resurslarni taqsimlash va qayta taqsimlash hamda u yoki bu 
yo‗nalishda sarflash va jamg‗arish mamlakatdagi taqsimot tizimiga bog‗liqdir.
Qabul qilingan qonunlarni va ularni hayotga tatbiq etilishi eng avvalo bozor 
munosabatlarining rivojlantirishga, tadbirkorlik, ishbilarmonlikni keng ko‗lamda 
tarqalishiga xizmat qilsa unda investitsiya manbalari tarkibida davlat mablag‗lari 
kamayishi hisobiga boshqa mulkdorlar mablag‗lari o‗sib boradi. Ishlab chiqarish 
munosabatlarini to‗g‗ri yo‗lga qo‗yish va davlatning samarali moliya siyosatini 
yuritish alohida ahamiyatga egadir. Xorijiy kapitalni kirib kelish darajasi ustun 
darajada mamlakatni olib borayotgan moliya siyosatiga (fiskal siyosati) bog‗liqdir.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik manfaatlarini ishonchli himoya qilish, 
ishbilarmonlik muhitini yaxshilash borasida olib borayotgan ishlarimiz o‗zining 
rivojlanish yo‗lida odimlanishi bilan birga xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning 
reytinglarida o‗zining ijobiy ifodasini ham topmoqda.
Investitsion faoliyatni ro‗yobga chiqarish jarayonida qulay muhit sharoitini 
yaratib beradi yoki aksincha unga to‗siq bo‗ladi. Chunki korxona tomonidan amalga 
oshirishda investitsiya siyosatini dastlabki manbai investitsiya faoliyatini strategik 
rejalashtirishga bog‗liq. Korxona tomonidan to‗g‗ri deb tan olingan strategik 
rejalashtirish ichki davlat tomonidan amalga oshirilayotgan ma‘muriy usullar va 
tashqi muhit sharoitidagi inqirozlar mazkur jarayonni buzilishiga olib keladi. 
Shuningdek 
tadqiqotlarda 
kompaniyaning 
kuchli 
va 
kuchsiz 
tomonlari 
raqobatbardoshlikka chidamliligi hamda bozordagi mavqiye ham hisobga olinadi. 
Albatta bu ko‗rsatilgan holatlar ssenariysi kompaniya investitsion siyosatini vujudga 
keltiradi. Mana shu doirada investitsion faoliyatning asosiy ko‗rsatkichlari 
aniqlanadi, ya‘ni: 
- investitsion faoliyatning barcha umumiy yo‗nalishlari tanlanadi va 
investitsiyalashning ustuvor shakllari belgilanadi;

---

52 
- investitsion faollikning imkoniyatlarning geografik chegaralari belgilanadi;
- investitsiyalashnig aniq mo‗ljallangan sohasi aniqlanadi;
- yuqori tavakkalchilikka erishish mumkin bo‗lgan chegara qabul qilinadi; 
- moliyalashtirishning mumkin bo‗lgan va mumkin bo‗lmagan shakllari 
aniqlanadi;
- samaradorlikning maksimal va minimal erishish mumkin bo‗gan 
ko‗rsatkichlarga aniqlik kiritiladi (kapital qiymati, qarz majburiyati, rentabillik 
darajasi, moliyaviy dastak koefitsenti va boshqalar);
- investitsion faoliyat samaradorligini baholovchi ko‗rsatkichlar aniq tizimi 
shakllantiriladi;
- korxonaning investitsion jarayon bilan bog‗liq bo‗lgan va uni ro‗yobga 
chiqarish va amalga oshirish bosqichi muddatlari belgilanadi.