Шайх низомий ганжавий махзанул асрор (Сирлар хазинаси)

Бешинчи мқолат
Кексалик васфида
Умр куни хуш эди, тун етди-ку,
Сапчиди тупроққа шамол, ўтга сув.

1145 Субҳ етиб сен не учун масти хоб,

Кечди-ку девор бошидин офтоб.

Қўй бу ҳавони, бари олифталик,

Ёшлик ўтиб, етди сенга кексалик.

Қурғади кўнгилки, эди кони ғам,

Қолмади аввалги тузу тоти ҳам.

Ақл паришону фикр беқарор,

Қўл қавариб, кетди оёқдин мадор.

Мулки заминдин сенга бахшойиш ул,

Чўзгил оёғингники, осойиш ул.

1150 Йўқ ўшаким поклигу олудалик,

Хуш сенга шу тинчлигу осудалик..

Чашмайи ойингни ғубор қоплабон,

Лолайи гулноринг ўлиб заъфарон,

Сочларинг андоқки, Ҳабашдин – Тироз,

Тозию турк бирга этиб турктоз,

Оқу қароси куну тундир сенга,

Панди адаб дарсини айтур сенга.

Сенгача ҳам бор эди кўп навқирон,

Дер эдиким, ёш бўлурмиз мудом.

1155 Боғига лек боди хазони етиб,

Келди қарилик анга, ёшлик кетиб.

Ёшлик улар наздида айбсиз эди,

Кексалик айби кам эмас, юз эди.

Давлат агар – давлати жамшидлигинг,

Сочдаги оқ – ояти навмидлигинг.

Сочдаги оқ – сенга ажалдин салом,

Букчайишинг – Рўзи ҳисобдин паём.

Ёшлик умрбод сенга қолгаймиди?

Ўтди-ку ул, менга вафо қилмади.
1160 Ўтди ул айём чу тағофул ила,
Жон-азиз, жони азизинг тила.

Кимки йўқолгай, ўша Юсуф эрур,

Йитгани боиси таассуф эрур.

Қадрини билмайсан ўшал ёшлигинг,

Бўлмагунингча қари, билгаймидинг?

Ёш дарахт зийнати боғдир мудом,

Гар қариса, кесгай уни боғбон.

Ёшлик ўшал, кўксида ўт ёширин,

Кексалик аччиқ эса, ёшлик ширин.

1165 Ҳўл, тирик новда яшар гул учун,

Қоқ-қуруқ новда ёнар кул учун.

Тим қора сочинг бош уза тож эрур,

Зарни айиргувчи қаро тош эрур.

Ёшлигинг – айёминг ўшал, ухлама,

Ўтса тунинг, етса саҳар, ухлама!

Кофуру мушк эрди ўша аввалин,

Айлади табъинг ўти кофур кейин.⁷⁶

Кўкда қаро эрса булутлар магар,

Турса аёз, ерга кумуш қор ёғар.

1170 Кирчию бўёқчи иши биргадир,

Хуршиду Исонинг уйи баттадир.

Кирчи ювиб, тоза этар нарсани,

Ранг ила бўёқчи яшатгай ани.

Ранг сотиб олгай шу самовот, ажаб,

Исий бўёқчи бўлиши ул сабаб.

Чунки ҳавода асари ранг йўқ,

Заррача тошдан-да топилмайди юқ.

Бўлма туну кун каби ранглар аро,

Сурати румий, руҳи зангий, қаро.

1175 Румию зангий бўлишинг эрса рост,

Жоҳилу золим бўлишам сенга хос.

Қоплон эди, териси йўл-йўлсимон,

Овчига ул териси бўлди нишон.

Сенга ўшал дову дарахтдин қиёс,

Устларида гоҳи қасаб, гоҳ палос.

Ул феълу хўйинг сабаб устингда то,

Ёзда чопон, қишда эса ҳеч вақо.

Шер каби озуқу либос эт уни,

Ҳар неки заҳмат ила топсанг, шуни.

1180 Сув ила нонингга қаноатли бўл,

Суқ ила ҳар суфра сари чўзма қўл.

Нонга қорин тўймаса, ул тўйганинг,

Сув ва гиёҳингни ким олгай сенинг?

Ема биров нонини айтиб сало,

Мисли Исо эшшагидек е гиёҳ!

Хоки замин оташ эрур сенга, ҳай,

Нонини бермас, то сувинг ичмагай.

Йўқса, чўкиб дахмайи зиндониён,

Қайда эди оташи руҳониён?

1185 Бўри эсанг, олма Юсуф жонини,

Шердил эсанг, тўкма мушук қонини.

Бир ҳовуч ул арпаю буғдойни деб,

Эзма дилинг донасини донадек.

Нонхуруш эт сийна сувингдин, гулоб,

Ҳам у дилинг оташидин эт кабоб.
Аҳли бахил нонига кўз тикмагил,
Хайли залил ёнида ўлтирмагил.

Дасту дилинг бағрига тўлдир тикан,

Ҳар не ишинг айла ўз илкинг билан.

1190 Жону дилинг бирла ишинг эт адо,

Токи биров олдида бўлма гадо.
Ғиштчи чол ҳикояти

Шоми шариф ёқда қари чол эди,

Унда ажаб, айрича бир ҳол эди.

Турмуши эл кўзидин эрди нари,

Ўйлаки, кўздин нари гўё пари.

Ўт-ўлан бирла ёпиб устини,

Ғишт тўкибон, топгай эди ризқини.

Ўлса сипоҳий ила саркардалар,

Ғиштдин айларди лаҳадга сипар.

1195 Ғиштдин ул кимки ниқоб айлагай,

Ўйлар эди: бизга азоб бўлмагай...

Кир куни чол ишлар эди кечқурун,

Келди унинг ёнига бир ўспирин.

Дедики, ҳай-ҳай, бу мазаллат иши,

Ўзни шу аҳволга соларми киши?

Бас, етар, урма шу тупроққа тиғ,

Нонини сендин киши тутмас дариғ.

Ташла у ғишт қолипини, ўтга от,

Бўйла эмас, бошқача сургил ҳаёт!

1200 Қум ила тупроққа такаллуфни қўй,

Сув ила лой кечма, тасарруфни қўй.

Ўзни сана кексаю фарзонарўй,

Ишни ўшал ёш-ялангларга қўй...

Чол дедики, ҳай, бола, ёшсан ҳали,

Ёшсан ҳали – менга ўгит айтгали.

Ғишт тўкиш аслида чоллар иши,

Юк кўтариш – банди, қароллар иши.

Бўйла машаққат сари чўздим қўлим,

Токи биров олдида қўл чўзмагум.

1205 Баски бировдин сўрамам молу ганж,

Нону насибамни берар менга ранж.
Қўй, бу ишим ўзга маром айлама,
Ризқи ҳалолимни ҳаром айлама.

Чол сўзига беҳушу ҳайрон бўлиб,

Кетди йигит охири гирён бўлиб.

Чол у жаҳондийда эди, ул сабаб

Эрди ҳалолхўру машаққат талаб.

Эгма, Низомий, дари дунёда қад,⁷⁷

Дину диёнат эшигин ур фақат...