«sharq» n a sh r iy o t -m a t baa a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh tahr ir
Download 124.23 Kb. Pdf ko'rish
|
|
— U n d a y d e m a n g . B aribir, m e n b ila m a n . B izning
to ‘ra h a m ju d a xafa. X o n im b o ‘lsalar te z -te z «R usiyaga k o ‘c h ib k etsakm ikan?» d eb q o ‘yadi. «Sen h a m k etasa n - m i?» d eb soT aydi. U la r d u n y o n in g h a m m a h o lu ahvoli- ni bilib tu ra d ig a n o d a m la r, b ir n arsan i sez ish g a n d ir-d a, m e n b u y e rd a h a r xil o ^ ru slar b ila n g a p la s h a m a n . H a m m asi h a r n arsa deydi. 0 ‘ylab k o ‘rsangiz, h a m m a si- n in g gapi bor: «B ir b a lo boM adiganga o ‘xshaydi». M iry o q u b b o sh in i k o btardi. — 0 ‘ru slar sh u n a q a d ey d im i? Q a n i, gap ir, y a n a nim a deyishadi? — A y td im -k u , h a m m a h a r xil gapiradi. L ekin g ap n in g tagi b ir jo y d a n b o rib ch iq ad i: «B ir balo b o la d ig a n g a o ‘xshaydi». N im a b a lo e k a n , b izn in g aq lim iz yetm aydi. H a r qalay, b ir balosi bor. M iry o q u b a h v o ld a n b u d a ra ja x a b a rd o r b o i g a n o d a m d a n sir y ash irish n i lozim k o ‘rm adi: — R ost a y ta sa n , — d ed i. — T o 'r a m en g a k o ‘p g ap larn i aytdi. B iri-b irid an vah im alik ... U n in g gaplarini esh itib , m e n o ‘z - o ‘zim ga « Z a m o n a o x ir b o ‘pti. Q iyom at y aq in shekilli», d e d im ... — S h u n in g u c h u n m e n sizni c h a q irib edim . 151 Z u n n u n M iry o q u b n in g y o n ginasiga o ‘tirdi. — M en q irq q a b o rib q o ld im . H a lig ac h a b itta b o sh im ikkita b o ‘lgani y o ‘q. K eng k o ‘rp a d a yolg‘iz o ‘zim q altirab y o ta m a n ... M en in g h a m o rz u -h a v a sim bor. U y lan sa m , b o la -c h a q a k o ‘rsam , d ey m an . — Ju d a yaxshi. 0 ‘zingga loyiq b ir qiz to p ila d i, a lb a t- ta. — Q iz tay y o r... q ish lo q d a m e n in g b ir x o lam b o r, o ‘sh a d arak solib to p g a n ek an . E ndi q istab yotibdi. — U y lan a b er, n im asi b o r? T a ra d d u d in g n i qila ber, to ‘yni b irgalashib o ‘tkazam iz. — M en x o ‘ja y in n in g o ld id a n b ir o ‘tib q o ‘y sam m ik an , deb edim . — T o ‘g ‘ri, sen in g o ta x o n in g b o ‘lib qoldi. S o ‘raganing yaxshi. — S h u n i ay tam a n . Z u n n u n kuldi. M iryoqubga to m o n y an a h a m y aq in - roq burildi. — S h u t o ‘g ‘rid a x o ‘ja y in b ilan g ap lash ib bersangiz, deb ed im ... — 0 ‘zin g -c h i? — 0 ‘z im ... b etlay o lm ay m an . — N eg a? A yta ber. — Siz aytsan g iz, dey m an . — Y axshi, m e n aytay. M iry o q u b b ird a n su h b atd o sh ig a to m o n burildi: — X o n im b ilan q alaysan? — J u d a qalin... — B o‘lm asa, u n g a ayt, eriga o ‘zi aytadi. Z u n n u n kulib y uborib, o ‘m id a n tu rd i, ikki q o ‘lini c h a k k a sig a q o ‘y ib , s u h b a td o s h id a n b e s h - o lti q a d a m yiroqlashdi. U n g a o rq a sin i o ‘g u rg a n h o ld a quyigaroq etilgan b o sh in i q a ttiq -q a ttiq ch a y q a b , so ‘n gra b ird an ig a yugurib M iry o q u b n in g yoniga keldi. H a m o n qizarib kuli- shini d avom ettirg an i h o ld a , M iry o q u b g a egilib, dedi: — Siz bilm aysiz, x o ‘jayin! — A lb atta, b ilm a y m a n . S en in g k o ‘n glingni m e n qay- d a n bilay? G apir! M iry o q u b n in g bu s o ‘zlarid a b ir oz q attiq lik asari b o ri di. U , g ‘o lib a n , o ‘ziga te n g b o ‘lm ag an b ir kishi b ilan o r- 152 tiq c h a b a c h k a n a la n is h n i ista m a s e d i. V a h o la n k i, Z u n n u n n in g qiliq lari b ac h k an alik k a q a ra b ketdi. Z u n n u n su h b a td o sh in in g ovozidagi o ‘zgarishni p ayqadi va d arh o l u n in g y o niga o ‘tirdi. — H a m m a b alo x o n im d a-d a ! — d ed i u. M iry o q u b n in g k o ‘zlari olaydi. Y an a su h b atd o sh ig a to m o n burildi. — N im a la r dey ay o tirsan ? — X o n im boM m asalar, e rta q a c h o n u y lan ib o lard im , aka! — O b b o x u d o urdi! — ded i M iry o q u b , irg‘ib o ‘rn id an tu rd i. B o sh in i c h a y q a d i: ik k ala q o ‘lin i Z u n n u n n in g yelkasiga q o ‘ydi. — N im a b a lo , senga k o ‘ngli tu sh ib q o l- gan m i? Z u n n u n z o ‘r b erib kulardi. — H o y , te n ta k , g a p ir, d ey m an ! N im a b a lo b o r o ‘rtangizda? Z u n n u n hali h a m kulardi. S hu o n d a b ird an ig a hovli to m o n d a n x o tin kishining ch o rla sh ovozi eshitildi: « Z u n n u n ! Z u n n u n !..» Bu xo- n im n in g ovozi edi. Z u n n u n irg‘ib o ‘rn id a n tu rd i. — T u rin g , d arro v m e n in g uyim ga kiring! C h iro g ‘ni y o q m asd an d e raza o ld id a n to m o sh a qiling... N afas o ‘tm a y , M iry o q u b d eraza o ld id a o ‘tirib , ta sh - q a rin i k u za ta b o sh lad i. Z u n n u n g u lzo r o ‘rtasidagi elek- trik fo n a rn i o ‘c h ird i, o ‘zi y u g u rib o sh x o n a g a kirdi. O sh x o n ad ag i y o ru g ‘ fo n a m in g s h u ’lasi esh ik tirq ish id a n uy ichiga tu sh ib tu ra rd i. T a sh q a rid a - - g u lzo r to m o n d a esa ola q o ro n g ‘ilik h u k m su rard i. M iry o q u b n in g o ‘tk ir q u lo q lari o sh x o n a to m o n n i tin g la rk an , ikki k ishining p ich irlash ib g ap lash g an in i a n iq esh itd i, yuragi objuvoz likopiday u ra b oshladi: — S h o sh m a , Z u n n u n , sh o sh m a , Z u n n u n , deym an! B u y erd a yaxshi em as... — Bu y erd a yaxshi em as, deysiz... U yim ga kirgali u nam aysiz. X o n im sekin ja v o b qildi: — M e n d a n un i kutm a! U to ‘g ‘rida g ap irm a ham ! — S o ‘n gra ov o zin i b ir o z p astlab dedi: — 0 ‘zing b ir yaxshi 153 m e n in g u y im g a kela b ila s a n ... S h o s h m a , Z u n n u n ! Sursan! S h o sh m a , d e y m a n senga! X o lja y in in g q an i? — Bir jo y g a ketdi. K ech k e la m a n , d ed i. Z a r u r ishi b o r ek an ... — Bas, deym an! K a rm isa n ? V aqti b o r h a r narsaning! X afa b o ‘la m a n bekor! Y an a у a rim k ec h a — sa h a rla rd a keladi, desan g -ch i! O h , bu erlar!.. — H a , k e c h ro q k e la m a n , dedi. — B u n ch a su r b o ld in g ? M astm isan , n im a b alo ? Y ur, b o q ch a g a o ‘taylik. D a rra n d a ... B irdan o sh x o n ad ag i fo n a r o ‘ch d i. — 0 ‘chirm a! Z u n n u n , yoqib q o ‘y, jo n im ... Y o q , d ey m an! A vval «choMp» e tg a n k u c h li b ir o ‘p ish e sh itild i. S o ‘n g ra fo n a r y o n d i. U n d a n k ey in oy q o ro n g ‘isida q o ‘ltiqlashgan ikki kishi d e ra z a o ld id a n b ir-ik k i m a rta u y o q -b u yoqqa o ‘td ilar. S o ‘zlari esh itilm asd i. Z u n n u n o ‘z h u n a rin i k o ‘rsa tm o q c h i b o ‘ldi, shekilli x u d d i d eraza q arshisiga k elg an larid a, x o n im n i m a h k a m q u c h o q la d i- d a, d e ra z a n in g p astg in a su p ach asig a o ‘tq izd i. M iry o q u b ich k arid a yuragini h o v u ch lad i: t o ‘ra n in g x o tin i lablarini o sh p az Z u n n u n n in g lablariga q o ‘yib, u n in g q u c h o g ‘ida h an sira rd i... B iror m in u td a n s o ‘ng x o n im irg‘ib o ‘m id a n tu rd i, shu o n d a o sh x o n a n in g eshigi o ch ild i. S o ‘ngra o sh x o n an in g hovli to m o n id a g i eshigi o ld id a n x o n im n in g s o ‘zlagani eshitildi: — 0 ‘z im a y ta m a n ... m a n a shu v aq tlard a... o ‘zing b i- la sa n -k u ... O sh x o n an in g u eshigi h a m y opildi. B ir o z d a n so ‘ng Z u n n u n kirib, o ‘z u y in in g fo n a rin i yoqdi. M iry o q u b n in g rangi o ‘ch g a n ed i... — T o z a b o ig a n ekan b o ig u lik ! — d ed i u. — H ali gap shu degin? — B ir-ikki y ild an beri ahvol sh u ... Q a n i, yuring, g u l- zorga chiqaylik. G u lz o rg a ch iq ib , y an a skam eykaga o iir g a c h , Z u n n u n davom etdi: — M a n a shu ahvol. G a p in i esh itd in g iz -a ? B ugun x o ‘ja y in n in g ch iq ib k etg an in i b ilm a y q o ld i, o ‘zi uyda 154 y o ‘q edi. 0 ‘zi u y d a b o ‘lsa, b u n d a y h o lla rd a , x o ‘ja y in d a n s o ‘raydi: « Q a ch o n kelasan?» deydi. «Y ana yarim k e c h a - s a h a rla rd a k e la rm ik a n s a n ? K u tib o ‘tira y lik m i? S am o v arg a b ir q o p k o ‘m ir tashlaylikm i?» d eb o ‘shqirib h a m oladi. X o ‘ja y in — «B ugun ish ju d a m u h im . G a rn i- zon b o sh lig ‘i ish tiro k etad i. S h u n in g u c h u n k ec h kelsam kerak. S o at 2 d a n avval k ela o lm a sm a n ... S izlar, b em alo l y o ta b eringlar», deydi. X o tin id a n u z r s o ‘raydi, bechora! U k etg an h a m o n x o n im m e n i c h a q irtira d i. O nasi o ldida b u y ru q q ila d i: « X o ‘ja y in in g k e lg u n c h a z a ld a o ‘tir. K e lg a n d a c h iq ib e sh ik n i o c h . S e k in yur! B izn in g u y q u m izg a x alaqit berm a!» deydi. «Х о‘р», d eb z a ld a q o - lam an . Z a ln in g b ir yonidagi eshik x o n im n in g uylariga o c h ila d i, b ir yonidagisi y o 'la k k a , y o ‘la k d a n — k o ‘ch a eshigiga. O n asi b o ‘lsa, b o la b ilan birg a, h o ‘... narigi ch ek k ad ag i u y d a y o tad i. U m a n a b u v a q tla rd a d an g q otib uxlab qolad i. B ola h a m y uvosh, m o ‘m in g in a ... M en z a l d a q o la m a n . Z al b ilan y o to q uyi o ‘rtasidagi esh ik n in g b ir q a n o ti o c h iq ... X ullas, x o ‘ja y in c h a n g ‘iroq c h a lg a n -d a , se k in g in a o ‘r ta e sh ik n i y o p ib , у о Ч а к к а c h iq a m a n u , u y q u sira b , e s n a b , p a y p a sla n ib , e sh ik n i o c h a m a n . X o ‘ja y in ak sari m ast k elad i, h e c h n arsan i bilm ay d i. H u sh y o r kelg an d a, «B or, e n d i, jo y in g g a ch iq ib yot! Sekin y u r, x o n im n i uyg‘o tasan . S hu c h o q q a c h a tax talik p o ld a y u rish n i b ilm ay san . H o ‘kiz!» deydi... M iry o q u b h a y ra tla r ic h id a q o lgan edi. S h u n c h a g ap - ni esh itish g a vaqti b o ‘lm asa h a m sh o sh ilg an in i u n u tib , d iq q a t b ilan q u lo q soldi va b iru sh ta b o sh in i ch ayqab o ‘tird i. Bir o z o ‘y lanib tu rg a n id a n s o ‘ng b o sh in i u z u n - u z u n chay q ab : — Im p eriy asi ta g 4 n h a m b o tm a sin m i? — d ed i u. — N e c h a m ing, n e c h a lak fu q a ro n in g jo n i sh u la rn in g q o 4 i- d a. B ularn in g jo n i esa m a n a sh u n a q a m a n ja la q ila r q o 4 i- d a ekan!.. — N im a deysiz e n d i, M iry o q u b aka? — Q aysi t o ‘g ‘rida? S en in g u y lan ish in g to ‘g ‘risidam i? — H a. X ayoli b o sh q a to m o n d a b o 4 g a n M iryoqub: — Y axshi, uylan! — d ed i. — Q ayliq olish yaxshi narsa. 155 — U n i b ilam an . X o ‘jay in g a ay tish m aslah a tin i so ‘rab y o tirm an . — H a , u to ‘g ‘rini ay tasa n m i? Y axshi. 0 ‘zim gaplashib b e ra m a n . Lekin hali em as, bir-ik k i o y d a n keyin... — U n g a c h a qish kelib q o la d i-d a ? — X o tin d eg an q ish d a k erak -d a . Y ozda xotin siz h am issiq o ‘zi... — B or boN ing, topdingiz! M en sizga ish o n ib tu ra - m a n , b o 'lm a sa . — E rtagayoq so ‘rab b erard im . T u sh d a n keyin x o ‘ja - yining to g ‘ to m o n g a c h iq ib k e ta r ek an . Ik k i-u c h kunsiz k elo lm ay m an , deydi. U n d a n keyin b iro r h a fta o ‘tkazib, o ‘zim h a m Q rim ga j o ‘n ay m an . T o ‘yn i bizsiz o ‘tk azm a , Z u n n u n ! — H a , a lb a tta , albatta! M in g b o sh i to g ‘a m b ilan siz ikkovingiz boN m asangiz, t o ‘y tatiy d im i? — B o ‘pti. Z u n n u n y an a kuldi. — E rtag a x o ‘ja y in uyda b o ‘lm as ek a n m i? — S h u n d a y dedi. — M en g a q aran g , M iry o q u b aka. M iry o q u b burildi. Z u n n u n egilib tu rib , s o ‘radi: — B izning x o n im q alaylar? T o b in g iz b o rm i sh u kishi- ga? M iry o q u b b ird an ig a ja v o b b erm a d i. 0 ‘y lan ib qoldi. — A yta berin g , aka. M e n o ‘z k ish in g iz m a n ... — Q ‘zi qalay, d eb so ‘rasang, ch ak k i e m a s, sem izgina, lo ‘p p ig in a, b ad a n i o p p o q , taro v a tin i saq lag an , a n c h a yosh k o ‘rin ad i... 0 ‘zi h a m , 27—28 d a n n ari em asd ir? — 27 d a b o ‘lsa kerak. — H a , m en a d a sh m a y m a n . E n d i «tobingiz borm i?» d eb s o ‘raysan. N im a deyishga h a y ro n m a n ... Biz erk ak xalqini o ‘zin g b ilasan. Itm iz! S h a y to n h a m m a vaq t yelk a- m izda... T izg in n i d o im c h a p g a b u rib tu ra d i... L ekin, Z u n n u n b o y , ikkovingiz h a m yetib o rta siz b ec h o rag a ... — N eg a ikki kishi b o ‘lsin? B ir kishi, xolos... — N im a d e m o q c h isa n ? — Eri — n o m ig a er. U b o sh q a x o tin la r b ilan y u rad i. U n in g o ‘yn ash lari k o ‘p. — S en q ay d an bilasan? 156 — M en h a m m a sin i b ila m a n . B a’zi birlarin i o ‘z xotini h a m biladi. U n in g m enga b u n c h a osilishi h a m besabab em as. Ikki kishi d e m a n g , b ir kishi. M e n m a n , xolos! E h tim o l, ta sh q a rid a b o ‘lsa... Y o‘q, ag ar b o ‘lsa sez ard im , a lb a tta . S iz m e n g a q a ra n g , e rta g a x o ‘ja y in u y d a b o ‘lm asa, k ec h la tib keling. A llaqaysi b ir m ingboshi to ‘ra - ga b ir t o ‘q q iz ilvarsin y u borgan ek an . U c h ta sin i alo h id a tu z la b q o ‘ydim . Y axshi palov q ila m a n . X o n im h am b o ia d i. T o b in g iz b o ‘lsa, u y o g ‘i o so n ... M iry o q u b in d a m a sd a n o ‘rn id a n tu rd i. Y o n id a n pul olib Z u n n u n g a u zatdi. — Y axshi. S h o m d a n keyin kelam an . M an a bu pulga ich k ilik ol... K o ‘ram iz. Z u n n u n p u ln i o lm o q is ta m a s a - d a , M iry o q u b q o ‘y m ag an id a n keyin, noiloj olib, stol ustiga tash lad i va o ‘sha m a q ta n c h o q kulishi bilan kulib turib: — E rtaga k u ta m a n , — dedi. — X o ‘p , — d e d i M iry o q u b . Y a n a b o y ag ‘iday bosh ch a y q ab u y d an ch iq d i. N o m e rg a q ay tib b o ra rk a n , h a m o n b o sh in i ch a y q ab o ‘z - o ‘ziga so ‘zlan ard i: «Im p erisi ch irib d i... Y iqilsa h am h e c h kim ta n k ir q o l- m ay d i. M e n in g m iy a m d a sh u b u g u n g ‘a la ti fik rla r q o ‘zg‘aldi. N im alig in i o ‘zim h a m b ilm a y m a n ... Ilgari h ec h b u n a q a g a p la r y o ‘q edi. A llak im d an a lla n im a la m i s o ‘ragim , bilgim , o ‘rgangim keladi. B ir pirni to p ib — ta riq a t s o ‘ra sa m m i? B ir z a k o n c h in i to p ib — z a k o n s o ‘ra sam m i? Y o b ir m u allim n i to p ib — m asala s o ‘rasam - m i? H a y ro n m a n ...» « Im p eriy an i k em aga o bxshaydi, d eydi... Y o ‘q, k em a, deydi, k em a... N im alig in i b ilsam edi! Im p eriy a , n im a d e - sam , o q p o d sh o n i, o ‘z in i, p o g o n in i k o ‘rsatdi. O q p o d - sh o n in g n im alig in i o ‘zi aytib b e rd i, o ‘zin in g kim ligini o ‘zim b ila m a n , b u g u n y an a h a m o c h iq ro q b ild im , ertaga ju d a ra v sh an bilsam kerak ... E n d i, yelkasidagi pogoni qoldi. U b ir la tta , z a rd a n tikilgan b o ‘lsa h a m k i, b ir lat- ta... M ash in ac h i tikadi. «E shagiga y arash a tushovi», d e g an g ap b o r. Egasiga y arash a — p o g o n i... D e m a k , im p eriy a b o tish g a boradi». «Biz n im a b o ia m iz ? F u q a ro n im a b o ‘ladi? B izning 157 to p g a n -tu tg a n la rim iz , o rtd irg a n d av latim iz n im a b o i a d i? A zbaroyi x u d o , k im d a n s o ‘rasam ? S h o sh m a , yangi o sh - n a m d a n , m e n i z a n jirsiz b o g ‘la b q o ‘y g a n a y y o rd a n so ‘raym an! U , h a r h o ld a , o ‘ru s-k u ... o ‘q ig a n -k u , biladi. Y o‘q, sh o sh m a , u o ‘zi n im a b o ‘ladi? 0 ‘zi? S h u n d a y k at- ta im periya b o ta d i-y u , u sog‘ q o lad im i? N im a , azbaroyi xudo, b u im p eriy a? K im d an s o ‘ra y m a n en d i? K im dan?!» * * * S o at o ‘n b irla rd a n o m e rg a kelib, m in g b o sh in in g y o n i ga kirdi. U ikki x o tin n i yoniga olib, ikkalasin in g b o ‘y n i- ga b arav ar q o ‘l tash lab , m u d ra m o q d a e d i... K irgan h a m o n b a la n d o v o z b ilan q ich q ird i: — T u rin g , dodho! X irm o n g a o ‘t ketdi!!! M ingboshi seskanib uyg‘o n d i, irg‘ib o ‘rn id a n turd i. — Q a y erd a q o ld in g , no in so f? M en i yolg‘iz tash lab ? — K im no in so f? Ikki ta n n o z n in g o ‘rtasid a o lir ib s iz - ku, y an a y o lg lz m a n , deysiz... — Z e rik d im b u la rin g d a n ... k o ‘n glim ga u rd i. Y ur, ke- taylik! — Q u llu q b o ‘lsin , itlik n in g y o ‘q o lish i! X u d o g a sh u k u r, m ing q a tla sh u k u r, o d a m b o ‘libsiz. — 0 ‘tir! — d eb b aq ird i m ingboshi. Ikkala x o tin c h o ‘c h ib tu sh d i. M iry o q u b yoyilib -y o y i- lib kuldi. — Q a y erd a qolding? — N im ag a? — Im p eriy ag a o ‘t k etgan ek an . 0 ‘chirish g ali bo rib edim ... — N im ag a? — Im p eriy ag a... Im p eriy a... X o tin la m in g biri u n in g y o n ig a o ‘tdi. — Siz im periya d ed in g izm i? — d ey a g ap bosh lad i xotin. — B izning sh a h rim iz d a « Im p erial» d e g a n b ir n o m e r b o r edi. T o g ‘n in g sh u n d o q q in a tep asid a , p a std a — daryo. N o m e rn in g o ld i — b o g ‘, b o g ‘n in g o ld i — pastlik, ja r... — Im p e riy a o ‘zi h a m j a r b o ‘y iga k elib q o lg a n em ish , — d e d i M iryoqub. X o tin u n in g y o niga suqilib kirib: 158 — N im a d ed in g iz? A n g lam ad im , — d ed i va q o ‘lini M iry o q u b n in g yelkasiga tash lad i. M iry o q u b u n in g q o ‘li- ni m ulo y im lik b ilan o ‘z yelk asid an olib q o ‘yib, o ‘m id a n tu rd i-d a , m ingboshiga yuzlandi: — M e n k etam an! Eski sh a h a rd a ishim bor. — S hoshm a! — d eb b aq ird i m ing b o sh i. — M en h am b irga ketam an! — Siz b u g u n c h a shu yerga y o ta lu rin g . Q o rn in g iz t o ‘q d ir, alb atta? — Q o m im t o ‘q, a m m o ze rik d im . Q a c h o n ketam iz? — In d in g a e rta b ilan , sah a r, x u d o xohlasa. Z erik k a n b o ‘lsangiz, erta g a b o sh q a n o m erg a k o ‘c h ira m a n . U y e r— yaxshi. — In d in g a k etad ig a n b o ‘lsak, m enga b ir d u to r ch a lib , ash u la a y tad ig a n in i to p ib ber. Bu — til b ilm a sla rin g bilan zerikib k etd im ... — X o ‘p , x o ‘ja y in . E rtag a k u n d u zi h am m asi b o ‘ladi. In d in g a c h a im p eriy an i b o stiram iz... — U n im a d eg aning? — «Itlikni o ‘ldiram iz!» d eg a n im ... Y axshi tu sh k o ‘rib yotin g , x o ‘jayin! X ayr e n d i, xonim lar! T e z -te z h a tla b tash q arig a ch iq d i. A yvonga o ‘tish i b i lan o ‘z uyidagi qizil fo n a rn in g s h u ’lasi ko‘rin d i. « D e m a k , m e n in g uyim da». E sh ik n i sek in g in a o c h d i. Y osh x o tin stul k e tid a kitob o ‘qib o ‘tira rd i... M iry o q u b n i k o T g ac h , o ‘m id a n tu rib jo y b o ‘s h atd i va t o ‘rga ta k lif qildi. M iry o q u b so d d ag in a k o ‘rishib, t o ‘rga u n i o ‘tq a z d i va o ‘zi pastga o ‘tird i. A w a l yosh x o tin n in g k o ‘zlariga qarad i: h o rg ‘inligi, u yqusira- ganligi o c h iq k o ‘rinib tu ra rd i. K artga qarad i: o d a m y o t- gan i b ilin m ay d i. S h u n d a n s o ‘ng k o ‘nglida b ir sevinch q o ‘zg ‘ald i, b u tu n b a d a n in i b ir zavq o ‘rab oldi... Y ana yosh x o tin g a tikildi: u b ir b e t q o lgan kito b n i oxiriga y etk a z m o q u c h u n u rin a rd i. Bu d a f ’a M iry o q u b xuddi o ‘zin in g n e c h a yillik sin o q ta x o tin in i k o ‘rg an d ay b o ‘ldi. Bu x o tin g o ‘yo n e c h a yildan beri h a r ku n shu ravishda b u n i k utib u m r o ‘tk azg a n ... Im p eriy a e sid an chiqdi. X o tin k ito b n i b itirg u n c h a , eh tiy o t b ilan g in a esnab o ld i d a , s o ‘n g ra bu ish d an o ‘zi uyaldi shekilli, yuzini q o ‘li b i lan to ‘sib kuldi. Y u m sh o q q in a kuldi... B etlariga qizil qo n 159 o q in lari yugurgan edi. M iry o q u b ham kuldi va sek in g in a o ‘rn id a n tu rd i. — X o ‘p, y o tib uxla, b o ‘lm asa, m e n Eski shaharga tu sh ib k etay o tirm an . — Y axshi, b o ra bering. B ugun x o ‘ja y in esh ik n i ch e r- tib kelgan e d i, «tobim y o ‘q», d eb k iritm ad im . — N im a deydi? — «Bir sart b o y v ac h ch a keldi. B esh y u zd an kam o l- m aysiz. M aqsadingizga y etd in g iz... 0 ‘zi h a m yosh , c h i- roylik, o rig in al...» , deydi. «Y axshi, in d in g a kelsin. T obim q o c h ib tu rib d i, v a n n a d a sovuq o ld irib m a n ...» , d ed im . «A ttang, attan g ...» , d eb qaytib ketdi. 0 ‘zi x o h lam asd a n , b o ‘lib -b o ‘lib, o d d iy o v o z b ilan bu voq ean i s o ‘zlab b ergan x o tin e n d i bu safar x uddi yolvo- rishga yaqin b ir o v o z b ilan dedi: — E rtag a shu y erd an k etarm ik a n m iz ? — A lb atta, e rta b ilan kelib o ‘zim t o ‘g ‘rilaym an. — N a rsa la m i q a n d a y q ilam iz? — N a rsa la rin g k o ‘pm i? X o tin kuldi. — Bir c h a m a d o n , xalos. — O son ek an . E rtala b shu uyga c h iq a rib q o ‘y alasa n - m i? — E rtala b b o ‘lm asa, kechasi b ir ish qilib e p la rm a n . — U n d a y b o ‘lsa, x o tirja m sen k iy im in g n i kiyib ch iq av e rasa n , tam om ! M iry o q u b c h iq ib ketishga m oN jallay bosh lad i. — Y o ‘q , shoshm ang! — d ed i x o tin . M en bu pas- p o rtim bilan u y erd a tu ro lm a sm a n ... — O bbo! — d ed i M iry o q u b . — H ali b u m asala h am b o r ekan. — N im a qilam iz? — d eb s o ‘radi xotin. M iry o q u b o ‘y lanib tu rib , dedi: — Bir y o i in i to p a rm iz ... sh o sh m a. B ir o zd a n s o ‘ng yuzlari kulib, keskinlik b ilan dedi: — X o tiija m b o ‘l, p asp o rt to p a m a n . E rtaga e rta bilan q o ‘lingda b o ia d i. — T a sh a k k u r etam a n . M iry o q u b tash ak k u rg a jav o b q ay tarish n i bilm asdi... L ek in u, shu to p d a n eg a d ir o ‘zi h a m x u rsa n d b o i i b al- 160 la n e c h u k c h a ra q la b o ch ilib ketdi. «M iry o q u b e p a q a h a r ishni eplaydi», d eg an xayolga b o rd im i yo b o sh q a bir yoqim li xayolga b o rd im i, h a r q alay ta ’b in in g ch o q lig i- d a n b o ‘lsa k e ra k , y o sh x o tin n in g y o n ig a b o rib , p esh o n a sid a n b ir o ‘pib o lm o q c h i b o ‘ldi. F a q a t y an a d a r rov o ‘zini t o ‘xtatd i: «Y o‘q , qizig an o lo v m iz ikkovim iz h a m ... Q a n c h a y iro q b o is a m , sh u n c h a yaxshi...», d ed i o ‘z - o ‘ziga. — X o ‘p , y o t, o ro m ol, b o ‘lm asa E shikni ich id an b erk itib yot! M iry o q u b o ‘rn id a n turd i. — T ab iiy , — ded i x o tin , u h a m sekingina o ‘m id a n tu rib , eshik to m o n g a yurdi. M iry o q u b ayv o n g a c h iq q a c h , ic h k a rid a n kalitn in g sh iriq lag an i e sh itild i. «M en u c h u n o c h ila d ig a n eshik b o sh q a la r u c h u n yopildi!» d e d i u o ‘z - o ‘ziga. X ursan d , k o ‘ngli o ch ilg an , a lla n e c h u k yengillagan k o ‘zlari, yuzlari, b u tu n b o rlig ‘i b ilan kulgani h o ld a ild a m -ild a m bosib, k o ‘c h a g a chiqdi. M u y u lish d a uxlab y o tgan izv o sh ch in i uyg‘o tib , ikki o tn i c h o p tirg a n ic h a yarim k e c h a d a , noyib t o ‘ra m a h k a - m asin in g kotibi Ig n a ty u k n i q id irib ketdi. * * * K e c h a k e c h a si k o ‘c h a esh ig i z in a s id a a rv o h Ig n a ty u k n in g q u ru q ch an g alig a q istirilgan o ‘n s o ‘m lik q o g ‘o z o ‘z vazifasini b ajargan edi: e rta la b soat 10 da m ah k am a g a kelib kirgan M iry o q u b n in g q o ‘liga Ignatyuk b ir yangi p asp o rt u z a td i, 24 y ash a r Y evdokiya Z ax a ro v n a K o b ilin a n o m ig a yozilgan bu m u d d atsiz p asp o rt yosh x o tin n in g k ec h ag i tash v ish in i ta m o m a n b a r ta r a f qila o lard i. U yozlik kiyim ini kiyib ch iq ib , t o ‘p p a - to ‘g ‘ri b i- rin ch i klass n o m e rg a bord i va o ‘zi u c h u n ajratilgan k ich k in ag in a ch iro y lik va soz uyiga o 'm a s h d i. Bir soat o 4 a r - o ‘tm a s, narigi n o m e rn in g y o ‘g ‘o n gavdali, devsifat, u z u n soqol x izm atch isi b ir q o p ichiga solib, x o tin n in g c h a m a d o n in i k eltirib b erd i. U n in g narigi n o m erd a g i x o n asid a e n d i h e c h n a rsa d a n xabari y o ‘q x izm atch i x o tin d a n b o sh q a narsa q o lm a g a n edi... M iry o q u b m in g b o sh in i h a m b o sh q a b ir n o m erg a 6 - 4 8 3 0 161 k o ‘ch irg a n d a n keyin, o ‘z n o m e rin in g h iso b larin i ta m o m - lab, n o m e r egasi d o ‘stiga q o ‘l uzatdi: — X ayr e n d i, m en q ish lo q q a j o ‘n a y m a n . — X ayr, M iry o q u b , kelib tu r, d o ‘stim . X o tin qalay? — S o ‘ra m a . B ir-ikki k u n d a n keyin y a n a k elam a n ... — A rziydi... arziy d i, ch y o rt vozm i! — d ed i x o ‘jay in . 0 ‘zid an x u rsa n d b o i i b kuldi. S o ‘n g ra s o ‘radi: — Q a n c h a berding? — Ish in g n im a? — A y ta b e r... h im m a tin g n i b ila y in , d e y m a n . K e c h a d a n b eri o ‘zi h a m sen ik id an c h iq m ay d i. — M e n ik id a n ch iq m a g a n i ro st, faq at n o to b o ‘zi... — S en u n i so vuqqa o ld irib q o ‘ygansan. K e ch a b ir b o y v ac h ch a kelgan edi. « N o to b m a n » , d eb c h iq m a d i. Sen m en g a k a tta z a ra r keltirding. V ag o n ch i b o y n in g o ‘g i i ed i... V a h o b ... B ilasanm i? A n a , pu l d eg an narsa o ‘s h a n - da! Bir quchoq! — Bu x o tin sh u y e rd a b o ‘Isa, v ag o n c h i b o y v a c h c h a la r k o ‘p k eladi h ali... Shoshm a! — A lb atta, albatta! H a r h o ld a q a n c h a b erd in g ? Ayt! — K o ‘p em as, fa q at... m ing s o ‘m! — M ing s o ‘m ? R ostm i? — N eg a yolg‘o n b o is in ? M in g s o ‘m lik c h e k b erd im . B ankaga ketdi. — C h y o rt vozm i! Bir yarim m in g d an osh ib ketibdi... « k etam an » , d eb q o lm asin . — P ul sh irin ... Q a n c h a k o ‘p a y sa , y a n a s h u n c h a k o ‘paytirgisi keladi. — R ost aytasan. Bir ish qilib y an a b ir-ik k i h afta olib q o la m a n . Q o ‘y a m a n m i m en ? — S en q o ‘ym ay san , b ila m a n . X ayr endi! — Y axshi bor! M iry o q u b o ‘z d o ‘stin in g a h m o q lig id a n kulib, k o ‘c h a - ga chiq d i. — E rtaga e rta b ila n q ish lo q q a j o ‘n ay m an , — ded i u k o ‘ngli ilin g an xotinga. — K o ‘p b o ‘lsa, besh k u n tu rib q ay tam a n . 0 ‘sh a kuni j o ‘n ab k etish im iz kerak. — M en sizga k o ‘p ta sh a k k u r q ila m a n , aziz d o ‘stim . Siz ch in a k a m aziz d o ‘stim boMdingiz. K eling, m e n sizni b ir singil sifatid a o ‘pib q o ‘yay... 162 M iry o q u b bu s o ‘z la rn in g m a ’nisiga tu s h u n g u n c h a yosh x o tin kelib p e sh o n a sid a n o ‘pd i. B u o ‘pish h a r q a n d ay y aram as h isd an u z o q va eh tiy o tli b o ‘lsa-d a , x otin k ish in in g b u q a d a r y aq in lash ib kelishi M iry o q u b n i d ir-d ir titra sh g a m ajb u r qildi. U n g a n isb atan x o tin ju d a tin c h va lo q a y d ed i. 0 ‘p ib b o ‘lg a n d a n s o ‘n g, M iry o q u b n in g y o n id a n u n c h a u z o q la sh m a sd a n , u n in g q o p -q o r a va b e sa ra n jo m k o ‘z larig a tik ilib tu rg a n x o tin , g ‘o lib a n , u n in g shu to p d a k e c h iray o tg an talv asa la rid an x ab a rd o r em asdi. M iry o q u b b ir-ik k i q ad a m o rq a g a c h e k in -d i. — Eski p a sp o rt q an i? — N o m e rd a qoldi. — U kerak em asm i? — Y o‘q , y o ‘q , y o ‘q! Y axshi b o ‘ldi, ju d a yaxshi b o ‘ldi. M en b u tu n q o ra k e c h m ish im d a n q u tu ld im . R a h m a t siz ga, m e n , b u n d a n so ‘ng, M ariy a S te p a n o v n a O strova e m a sm a n , Y evdokiya Z ax a ro v n a K o b ilin am an . X u nuk n o m , x u n u k fa m iliy a... o ‘z im y o q tirm a y m a n . L ek in m en g a b u n d a n n ari shu n o m d a n qadrli n arsa b o ‘lm aya- jak! Y o ‘q , k ec h irin g iz , bu n o m n i m en g a b ergan kishi, a l b a tta , u n d a n qadrliroq! R a h m a t sizga, aziz d o ‘stim . Y a n a kelib, M iry o q u b n in g b ir q o ‘lin i ikkala q o ‘li o rasiga oldi va silkitib-silkitib siqdi. « Q a n d ay q izg ‘in va yoqim li qoMlari!..» — R a h m a t, aziz d o ‘stim! «A rzim aydi», d eb q o ‘yishni b ilm ay d ig an bu g o ‘l «azi- at» b u tu n vujudi b ila n y an a q altiray bo sh lag an edi. T a g ‘in ikki q a d a m o rq a g a ch ek ild i. E shik o ldiga yetib oldilar. B uni pay q ag an x o tin orqasiga qaytdi va un i o ‘tirishga ta k lif qildi. — Y o ‘q, m e n k etam a n . E shikni ic h id a n b erk itib o ‘tir, ta sh q a rig a c h iq a k o ‘rm a... — d ed i M iryoqub. O rqasi b ilan esh ik n i o c h ib у о Ч акка ch iq d i. Eshik y a n a ic h id a n b erk itild i... « B oshqalar u c h u n yopildi, m en u c h u n g in a o c h ila d i b u eshik!» d eb o 'y la d i M iryoqub yan a. 0 ‘zid a y o ‘q x u rsa n d y u g u rg a n i-c h a zin a d a n tu sh a bosh lad i. Ic h k a rid a o ‘z ixtiyori bilan q a m a lg a n yosh ju v o n n in g k o ‘zlari shu to p d a sevinch yoshlari bilan hoN langan edi... 163 * * * — K eling, M iry o q u b aka. K echikib qoldin g iz? — H a, ertaga erta lab q ish lo q q a j o ‘n ay m iz. Ishlarni bitirish im kerak edi. O sh x o n ad a n uyga 0 ‘td ilar. Z u n n u n n in g uyi ju d a c h i- royli q ilin ib yig‘ishtirilgan edi. Y erd a k a tta yangi gilam , d ev o rla rd a su ra tlar, o ‘rtad a k atta stol, o p p o q d a stu rx o n , stol t o ‘la n o z - n e ’m a t, ich k ilik ... D e ra z a d a ch iro y lik t o ‘rp a rd alar. Stol tevaragi t o ‘la kursi. — U y in g n i ta n ib b o im a y d i, Z u n n u n . Z u n n u n o ‘sh a b u ru n g i kulishi b ilan kuldi. — H a m m asi x o n im n in g ishlari... — B o im a s a , sen uy lan ib n im a qilasan? — B o la -c h a q a , ro ‘zg ‘o r k o ‘rgim keladi. — Bolasi y o ‘q la r bolaga q iziq ad i. Lekin b o la n in g «ba lo» b o ig a n i h a m bor... — Y o ‘q , M iry o q u b aka. M en b o lan i yaxshi k o ‘ram an! — X o ‘p. M en k u ro rtd a n kelay, d arro v t o ‘yingni q i lam iz. — T ez ro q keling ishqilib... — Q a n i, h ec h kim y o ‘q -k u ? — K elishadi. X o n im kelad ilar... — B oshqa? — B oshqa y o ‘q. X o ‘ja y in j o ‘n ab ketdi. U n i h am c h a q irib e d im , u z r ay td i. «B izn in g k ic h k in a g in a b ir h a y itc h a m iz b o r, x o ‘ja y in , M iry o q u b a k a m la r keladilar», d ed im ; « M en in g o ‘rn im g a x o n im b o rib , b ir p iyola c h o - yingni ichib, M iry o q u b b ilan g ap lash ib keladi», d ed i. X o n im g a m en in g o ‘z o ld im d a tay in lad i. X o n im , m en sizga a y tsa m , e rin in g o ld id a n o z q ilg a n b o ‘ld i. P esh o n asin i u q alab , b o ‘sh ash g a n b o i i b , «B oshim o g ‘rib tu rib d i...» , deydi. «B oshing o g ‘risa, p ira m id o n ich ib , jin - d ak uxla, k ec h g ach a yozilib ketasan. Z u n n u n n i o ‘ksit- ma!» d ed i x o ‘ja y in . B o im a s a , u n d a n ilgari x o n im bilan gaplashib, gapni b ir jo y g a q o ‘y g an m iz... — S h o sh m a , — d ed i M iry o q u b , — seni u yaxshi k o ‘rad i... seniki b o i i b qolgan. M en n im a q ila m a n bu yerda? — Q iziq ek an siz, M iry o q u b aka. M en i sevsa, erim d eb sevarm idi? Y o m e n o ‘sh a b ilan u m r o ik a z a rm id im ? 164 S h u n c h a lik g a p -d a ... erm a k ... A na, kelayotir. J in d a k kayf q ilg an d an keyin y o niga o ‘tib , d a d il-d a d il tegisha bering. Bu kech a m e n bu y erd a y o ‘qm an! T u zu k m i? — dedi Z u n n u n . C h o p ib c h iq ib ketdi. X o n im , u n in g bolasin i k o ‘ta r- gani h o ld a onasi kirib keldilar. D e raza , esh ik larn in g oh istag in a ta ra q la b y o pilgani eshitildi. H a m m a la ri Z u n n u n n i q u tla d ila r va stol atro fig a o ‘tirib , u n in g sog‘lig‘iga q a d a h k o ‘tard ilar. X o ‘jay in n in g y o ‘qligiga a c h in d ila r. « U n d a y o lija n o b va k o ‘n gilchan k ishining bu z a m o n d a kam y o b ek an in i» so ‘zlab o btdilar. X o n im ikki g a p n in g b irid a o ‘z oilasi a ’zo larin in g o d am bolalarig a m e h rib o n va ulfat boN ganini qayd etib o ‘tdilar. X o n im hirsli va m aylli k o ‘zlarin i su z a -su z a Z u n n u n g a q a ra b olib: — Biz h a m m a m iz Z u n n u n n i yaxshi k o ‘ra m iz , — d e di. — Bu b izn in g o ila d a en g qad rli kishi. B izning hov- lim izga kelgan v a q tid a 12— 13 y ash a r b o la ek an . E n d i, m a n a , k a p -k a tta kishi b o ‘ldi. Y a q in d a uylab q o ‘y m o q - ch im iz ... S h u n d a y -a , Z u n n u n , azizim ? Z u n n u n u yalib qizardi. — V alya, u y altirm a Z u n n u n n i, — d ed i onasi. Z u n n u n te z -te z ichkilik q uyib, ularn i ichishga q istar- di. X o n im stol ustidagi b ir ch iro y lik sh ish an i M iryoqubga k o ‘rsatib: — Eng sevgan lik y o rim , — dedi. — M ast b o ‘lgu n ch a ich a b e ra m a n ... J u d a nafis narsa. — A taylab siz u c h u n oldim ! — ded i Z u n n u n . — Z u n n u n m en in g zavqim ni yaxshi biladi... X o n im k a tta b ir sir ay tg an d ay qilib, to g 1 voqeasini aytdi: — B ila siz m i, b iz b u n d a ic h ish ib o 'tirib m iz . X u rsa n d m iz . Y axshi d o 's tla r t o ‘p lan ish g an m iz. F edya sh o ‘rlik n im a h o ld ay k in ? B ilasizm i, y uz ellikta so ld at b i la n , to 'p - to 'p x o n a la r b ilan ketdi. T o g 6 o d a m la ri ju d a m erg an keladi. M en in g F ed y am , siz bilm aysiz, ju d a do vyurak narsa. S o ld a tla rd a n o ld in d a o ‘zi c h o p ib keta- di... q ilic h in i sug'urib! B irorta sartiya qirgNz m ergani otib q o ‘y m asin , d eb q o T q a m a n . X otya s a illa r un i yaxshi 165 k o ‘rish ad i... 0 ‘zingiz bilasiz, tiln i ju d a yaxshi b ilad i. S art k ito b larin i o ‘qiydi. S a rtc h a yozadi. S a rtla r u n i « Р а ф ! to ‘ra» deyishadi... B ilasizm i, u o ‘zi h a m sartlarn i ju d a yaxshi k o ‘radi. Y uvosh, q o ‘yday xalq, deydi. Q a n c h a ja b r k o ‘rsa, q iynalsa h a m «xudo» d e b tu ra b e ra d i, deydi. S artlarn in g shu d in d o rlig in i, ay n iq sa, yaxshi k o ‘radi... Z u n n u n x o ‘ja y in n in g sog ligiga k o ‘tard i. Q a d a h la r- n in g ja r a n g la s h id a n m u k a m m a l b ir s im fo n iy a h o sil b o id i. — Ilo h im , e s o n - o m o n q a y tib k e lsin ... Ilo h im . Y uragim uzilib k etay o tir... B ilasizm i, s a rtla r h a m en d i aynib q o lish d i. K o ‘p ichkilik ich ish ad i. M astlik qilish a- di. Y angi sh a h a r b u z u q x o n a la rid a b ir-b irig a p ic h o q sol- ganlari k o ‘p b o i a r e k a n . M ast b o ‘lib qo lsa, sart ju d a y o m o n yovvoyi b o ‘la rm is h ... Q a n i, k o ‘ta rin g , M ir yo qub, sartlarn in g sog‘ligiga... Ic h d ila r. X o n im b ir o z aljiy bosh lad i. B iro r soat o ‘tg ach , x o n im n in g onasi o ‘rn id a n tu rd i. — Bola uxlab q o ld i, e n d i m e n ketay. Y axshi q o lin g - lar! — dedi. X o n im h a m turdi: — E ndi m e n h a m boray. K u n d u z i k o ‘p yurib c h a r- c h a b m a n ... K e ch ir, Z u n n u n ! Z u n n u n «yo‘q , y o ‘q» d eg an m a ’n o d a q o ‘lini ch a y p i- di: — Sizga jav o b y o ‘q , xonim ! S iz x o ‘ja y in to m o n id a n vakilsiz. 0 ‘tirasiz b ir oz. H ali k o ‘p g ap lash a m iz . E rtaga k u n d u zi uxlarsiz. — H a , sh u n d ay b o ‘lsin! — d ed i M iryoqub. K a m p ir qizga yuzlandi: — S en o ‘tir, V alya, gap lash ib b o ra rsan . V aqt hali e r ta , uyga b o rg a n in g b ilan uyqung kelm aydi. 0 ‘zin g yolg‘iz zerikasan. — X ayr, m ayli, — d ed i x o n im , — b o ‘lm asa, besh m in u tg a ruxsat beringlar. U y larn i b erk itib , esh ik larn i q arab kelay. C h iq d ilar. — B u n ch a sergap e k a n b u x o tin ? — d ed i M iry o qub. — G ra m a fo n -a ! — E ndi bild in g izm i? Ju d a o c h iq k o ‘ngil narsa. Ic h ib qizig an d a n keyin o ‘zi h a m o ch ilib ketd i... 166 M iry o q u b g a yaqin keldi: — U y n i b erk itib k elam a n , d ed im i — b o ‘ldi? E ndi h a m m a g ap o ‘zingizda! M iry o q u b h a m aro q q u w a ti b ilan q izish a boshlagan edi... X o n im kelib kirib, u y n in g k alitin i d e ra z a to k c h a si- ga q o ‘y g an d a , ikkala erk ak un i c h a p a k b ilan o lq ish - ladilar. Y a n a ich ish b o sh lan d i. M astlik avj o lard i. X o n im b ir t o ‘x ta m a y g ap ira rd i. M iry o q u b o ‘ziga ta n ish « im p e- riya»ni y an a n e c h a m a rta eshitdi. F a q a t en d i u n d a n o so n ro q b o ‘lgan g ap n i h a m anglaydigan h o ld a em asdi. K o ‘zlari c h o ‘q q a ay lan g an d i. X o n im n in g k o ‘zlari esa suzilib yu m ila bosh lag an edilar. F a q a t ayy o r Z u n n u n b o sh q a la rn i k o ‘p ro q ich irib , o ‘zi k a m ro q ich ar, h u sh y o r- ligini q o ‘ld a n berm asidi. — T u rin g 0 ‘rn in g iz d a n , M iry o q u b aka! — d ed i u. — X o n im n n ig y o nlariga o ‘ting. Z erik m a sin lar... M iry o q u b b ir o z d o v d iran ib x o n im n in g yoniga o ‘tdi. — M u m k in m i, xo n im ? X o n im k o ‘zi bilan y o n id a n jo y k o ‘rsatdi! — P ojalyusta... M iry o q u b o ltir a r - o ‘tirm a s q o i i n i x o n im n in g yelkasi ga tash lad i. X o n im o g ‘irlash g an b o sh in i b u rib , m ast k o ‘zlari b ilan esh ik to m o n g a q arad i. Z u n n u n u y d a e m a s di. S h u n d a n s o ‘ng y an a M iry o q u b to m o n ig a burilib, q o ‘lini u n in g yelkasiga tash lad i. Y an a ich d ilar... X o n im , h a m o n s o ‘zlardi. F a q a t so ‘z lari, to m c h ila b to m iz ila y o t- g an d o ri singari, b itta -b itta to ‘kilib b o ra rd i. X o n im t a m o m m ast b o ig a n k o ‘zlari b ilan g o h -g o h eshik to m o n g a q arar. Z u n n u n n in g kirishini k u tard i. Z u n n u n kirm adi. Y an a ich d ilar... Y an a ich d ilar... M iry o q u b sh arp a sezib k o ‘zini o c h g a n v aq tid a, xo n im o y n a q arsh isid a so ch larin i tu z a tm o q d a edi. M iryoqub 0 ‘rn id a n tu rm o q c h i b o i i b y o stiq d an b o sh in i k o ia r d i. X o n im d arro v orq asig a burilib un i k o ‘rgach ... qizarib kuldi. — S h o sh m a y tu r, M iry o q u b , az iz im , — d ed i. — M en c h iq ib ketay, s o ‘n gra tu ra rsa n . Q a ra m a m en g a... S o ‘ngra sek in kelib, kartg a o i ir d i: 167 — E n d i m e n uyga boray. K o ‘p ichib q o ‘yibm iz, b o sh im o g ‘rib y o tir... — dey a labini M iry o q u b g a u z a t di. — K o ‘rishib tu ray lik , — d e d i M iryoqub. X o n im och ilib kuldi: — Jo n im b ilan ... — d e d i esh ik d an c h iq a tu rib . M iry o q u b kiyinib tash q arig a c h iq q a n v aq tid a to n g yorishib kelardi. O sh x o n a d a n Z u n n u n n in g b esaran jo m x u rrag i, y iro q la rd a n x o ‘ro z la rn in g c h o ‘z ib - c h o ‘zib c h a q irish la ri, hovli to m o n d a n o c h ila y o tg a n esh ik n in g sharpasi esh itilard i... H a m m a u y q u d a... * * * M iry o q u b k o ‘c h a g a ch iq d i. D o im b ir-ik k ita izvosh t o ‘xtaydigan joyga — u ez d m ah k a m a sin in g narigi m u y u l- ishiga bo rd i. 0 ‘n d a n o rtiq izv o sh ch ilarn in g q a to r-q a to r c h iz ilib tu rg a n la rin i k o ‘rd i. T o ‘g ‘ri b itta sig a c h iq d i. Izvoshchi u n g a to m o n burilib: — T u sh in g , ak a , biz b a n d m iz , — dedi. N a rid a n rus m irsh ab q ichqirdi: — K im u? T u sh aravadan! M iry o q u b izvoshdan tu sh d i. H a y ro n b o ‘lib u y o q -b u y o q q a q arad i. M irsh ab yetib kelib, izvosh fo n a rin in g m azasiz yorugMda u n in g yuziga q arad i. T a n ig a n b o ‘lsa kerak, sizlab gapirdi: — Bu y e rd a tu rm a n g , aka. B u iz v o s h la r b a n d . Y a ra d o r so ld atlarn i lazaretga olib borishadi. M iry o q u b b o sh in i ch a y q ay -c h ay q ay , Eski sh ah a rg a — h a m m o m g a to m o n p iyoda y o ‘l soldi. B oshi o g irla s h g a n , garan g , qovoqlari to sh d ay q o tib k etgan, tizza la ri o ‘z- o ‘zid an bukilib b o ra rd i. li n in g m iyasida y an a ikkita M iry o q u b p a y d o b o ‘ldi: biri — terg o v c h i, y an a biri — javobgar. Eski sh a h a r b ilan Y angi sh a h a rn in g orasi y iro q edi. U yu sh g an m ajolsiz va b o ‘sh an g o y o q larin i su d ra b , eng y aq in h a m m o m g a yetib b o rg u n c h a to n g o tib , k o ‘c h a - k o ‘yda o d a m la r o ‘rm ala sh a b o sh lad ilar. L ekin q a n c h a ezilgan b o ‘lsa h a m M iry o q u b y o ‘ln in g uzoq lig in i sez- m adi. C h u n k i m iyasi ajib b ir q u w a t b ilan h arak atg a 168 kelgan va zo lim terg o v ch i b o rg a n sari za b tin i oshirib tergardi: — «X o‘sh , M iry o q u b , kayfing qalay?» — «Joyida... K ayfim joyid a...» . — «Yolg‘o n g a p irm a , M iry o q u b . S en tergovchi q o sh i- d asa n . Biz k o ‘nglingda y o zilg an lam i b arala o ‘qib tu rib - m iz. V eksildan yo y er vasiq asid an sen q an d a y kopiya o lsan g , biz h a m sen in g k o ‘n glin g d an o ‘sh a n a q a kopiya o lg a n m iz . S h u n in g u c h u n ro stin i ay ta b e rsa n g , o ‘z hayriyating. Bari bir, b izn i yolg‘o n gapga ish o n tiro l- m aysan. X o ‘sh, gapir: kayfing qalay?». — «K ayfim u n c h a jo y id a em as...» — « H a b b arak a lla , gapir, gapir!» — « T a ‘b im k ir, k o ‘n g lim a y n ig a n , a lla n a rs a d a n jirk a n g a n kabim an ...» — «A llan arsad an m i? Y o allak im d an m i?» — «B ilolm adim ». — «Y axshiroq o ‘yla. A llak im d an b o ‘lm asin?» — «A llakim dan desam h am b o ‘ladi. L ekin kim ligini b ilo lm ay m an » . — «B ilm asang biz y o rd a m la sh a m iz . M en g a q ara, k im d a n jirk a n a sa n ? M iry o q u b d a n em asm i? N e g a in - d am ay sa n ? N e g a d arn in g c h iq m a y ketdi? Biz t o ‘g ‘ri ay t- g an e k a n m iz , b o ‘lm asa? S hund ay m i?» — « T o ‘g ‘ri ay td in g iz, M iry o q u b d an jirk a n a m a n ...» — « H a q q in g b o r, h a q q in g bor! M iry o q u b , q a n c h a b a - lan d p arv o z b o ‘lgani b ilan , o ‘z b o ‘y id a n o rtiq k o ‘ta rilo l- m aydi. C h u n k i, u b ir it! O lc h o q va a y a n ch b ir it! U o ‘z- o ‘zin i go h arslo n rangiga, go h q o p lo n rangiga, go h sher va go h e r b o ‘yoqlarig a b o ‘y ab k o ‘rsatadi. F aq at o h ak k a ag ‘a n a b , k a p ta rla r orasiga k irg ach , y an a o ‘z ovozi bilan «g‘o -o g ‘, g ‘o -o g ‘!» d eb y u b o rg an g o ‘ng q arg ‘a singari u n in g asil itligi b a ra la k o ‘rinib tu ra d i. D o im k o brinib tu ra d i. M iry o q u b A k b arali m in g b o sh in i h a q ir k o ‘ra d i, x o ‘rla y d i, u n in g itla n is h id a n k u la d i. U y a lm a y d i M iry o q u b , x ijo la tid a n y etti q a t y e r ostiga kirib k etm aydi. A ... un i y er h a m o ‘z in in g m a h ra m q o ‘y n ig a olish d an to rtin a d i, chekinadi!..» — «M en o ‘zim n i tergovchi o ld id a d eb bilib, faqat, savollarga jav o b berish g a tay y o rla n g an ed im . E ndi k o ‘ra - m a n k i, o ‘sha terg o v c h in in g o ‘zi q o ra lo v c h i sifatid a ch iq a 169 boshladi. M e n n im a q ild im en d i? Q aysi biriga n im a d e dim ?» — «Sen jim tu r, M iryoqub! Biz k erak b o ‘lganda, so ‘ro q s o ‘raym iz, kerak boN ganda q o ra la sh n u tq i b ilan o ‘rtaga c h iq a m iz . S en c h id a b tu r, M iryoqub! Senga M iryoqubni him o y a qilishga y o ‘l q o ‘yiladi. S en , h ali so ‘z o lasan , gap irasan . S hoshilm a! S hoshm a! V a q tin i, so atin i kut! H a r n a rsa n in g vaqti bor!!!» — «M en b u n d a y tergovchi va b u n d a y q o ra lo v c h ig a jav o b berm aslik k a o ‘zim n i haqli sanaym an!» — « N im a d ed in g , q a h ra m o n M iry o q u b ? H ali te r govchi bilan q o ralo v ch ig a e ’tiro zin g , n o ro zilig in g h am b o rm i? Sabab?» — « K o ‘p o d a m la r, o t bilan x ac h irn i ajra ta o lm ay d ilar. B unga h ec h narsa d eb b o im a y d i. Bu m u m k in , c h u n k i u la r b ir-b irla rig a o ‘xshab ketadilar». — «X o‘sh , x o ‘sh? Q a n i, gapir-chi!» — «A m m o ot b ilan esh ak n i a jra tm a y d ig a n o d a m la r ad o la t m an sab ig a o ‘tirib, b iro v n i te rg a m a sin va q o ra la - m asinlar. B unga u la m in g haq lari y o ‘q!» — X o ‘sh , M iry o q u b , gapir! Bu xilda g ap irish in g bizga yo q ad i... X o ‘sh, n im a d e m o q istaysan?» — «A kbarali m in g b o sh i b ila n te n g la sh tirilu v im g a , h a tto u b ilan — q ay d ara ja d a b o ‘lsa h a m m u q o y asa q i- lin u v im g a q a ttiq n o ro z ilik b ild ira m a n ! H a q o ra t b u , so ‘ro q em as!..» — « K o ‘n glingni t o ‘q tu t, azizim : M iry o q u b bilan A kbarali m ing b o sh i o ‘rtasida y er b ilan o sm o n q a d a r farq borligiga biz q a ttiq ishonam iz! A kbarali b o sh q a o d a m . M iry o q u b b u tu n la y b o sh q a c h a o d am ...» — «Bu iz o h d a n s o ‘ng m e n q o n iq d im . S o ‘ro g ‘ingizda d avom etingiz!» — «Sen q o n iq q a n b o ls a n g , u — o ‘z ishing. Q o n i- quvingda b o ‘l! A m m o biz hali q o n iq q a n im iz y o ‘q». — «Y a’ni?» — «Biz A kbarali m in g b o sh in i M iry o q u b d an k o ‘ra o d a m ro q d eb bilam iz...» — « N im a , nim a?!» — M iry o q u b n in g nafasi b o ‘g ‘ziga kelib tiqildi. — «A fsuslar b o ls in k i, bu — shunday!» 170 — « N eg a sh u n d a y b o ‘ladi! Nega!» — M iry o q u b sh e r- d ay o ‘kirardi. « M iry o q u b ! S en sh u k e c h a n i q a y d a va k im n in g q o ‘y n id a o ‘tkazding?» « M iry o q u b tu tilib qoldi. Q iza rd i, b o ‘z a rd i... q o c h m o q istardi. 0 ‘z id a n - o ‘zi q o c h ib k etm o q clii boM ardi... Y o ‘q, kishi o ‘zid a n yiroqlasholm aydi! — « G a p ir, M iryoqub! K o ‘n glin g d an o lin g an kopiya k o ‘z o ld im iz d a ... G a p irg a n in g , iq ro r q ilg an in g yaxshi!» — «... M en bu k ec h an i noyib t o ‘ra n in g hovlisida o ‘tk a z d im ... U n in g o s h p a z i Z u n n u n ak a ziy o fa tg a c h a q irib edi». — «S hu xolosm i? Yo y an a borm i?» — «S hu xolos... e rta la b m a h k a m a oldiga c h iq sam , to g ‘ to m o n d a n y a ra d o r sa ld a tla r kelganini aytdilar...» — «R a h m a t, M iryoqub! S h u x ab a m i biz hali e sh itish ga u lg u rg an im iz y o kq ed i... R a h m a t senga. F a q a t, sen bizga aytib ber: k ec h an i k im n in g q o ‘y n id a o ‘tkazding?» — « M e n a n g la y o lm a d im ... T o n g y o ris h g a n d a , u y q u d a n k o ‘zim n i o c h sa m ... 0 ‘zim k a rtd a y d im , yaqi- n im d a noyib t o ‘ra n in g xotin i tu rg a n edi. K echasi k o ‘p ichgan ed ik , n im a b o ‘lganini b ilm a y m a n ...» — «Sen d e m o q c h i b o ‘lasanki, u ish lar h am m asi ixti- yorsiz b o ‘ldi, sen o ‘zing istaganing y o ‘q. S hundaym i?» — «Shunday!» — «Seni — q ilic h y alan g ‘o ch lag a n m irsh ab lar o ‘rab kelib, o ‘sh a x o tin n in g q o ‘yniga tash lab y u b o rd ilarm i? B echora M iryoqub! S enga ja b r boMibdi. Z in d o n g a ta sh - lab d ilar seni! S hundaym i?!» — «Y o‘q! 0 ‘zim — o ‘z o y o g ‘im bilan k eld im ... 0 ‘zim istab o tild im u x o tin n in g q u c h o g ‘iga!» — «Ich k ilik olish u c h u n pul ham berding?» — «Berdim !» — «X otin kiyinib ch iq ib k e ta rk a n , « K o ‘rishib tu ra y lik», d eg an kim edi? B ilm aysanm i?» — «M en edim ». — «X o tin « Jo n im bilan» d e g a n d a , sevingan kim edi?» — «M en edim ». — «M iryoqub! A dolat tilid a shu fe ’lni «bosqinchilik» d eb t a 'r i f q ilad ila r; «o‘zga k ishining x o tin ig a bo sq in ch ilik 171 qilish!» A kbarali m ingboshi b u tu n u m rid a sh u n d a y bir ish qilg an m i? B ilm aysanm i!?» — « Q ilm agan b o i s a kerak. B ilm aym an...» — «B arakalla! A kbarali m ingboshi senga kim boMa- di?!» — «O taxon. V a lin e ’m at...» — « 0 ‘sh an in g o rq a sid a k a tta davlatga erish d in g m i? K o ‘n glin g d an o lin g an kopiya qoM im izda, gapir!» — «E rishdim ». — «X o‘p. P o sh sh ax o n d eg an n o m n i esh itg an m isan ?» — B ilm aym an. Y o‘q!» — «Y axshilab o ‘yla. J u d a yaxshi bilasan!» — « H a , bilam an!» — «K im u?» — «A kbarali m in g b o sh in in g , a g a r y an g lish m asam , ikkinchi xotini». — «T o‘g ‘ri ay tasan . E ndi se n d a n e sh itm o q c h im iz : u h am biro v n in g x o tin i ed i, u n in g eri, o ‘z iq ro rin g c h a , h a t to o tax o n in g , v a lin e ’m atin g ed i. U n i nega y o ’ld a n u r di ng?» — «Siz m en g a tu h m a t qilasiz! M en u n i y o ‘ld a n u r- g a n im y o ‘q!» — Q izim ay gapir. Biz sen g a q u lo q b eram iz. N e c h u k sen un i y o ‘ld an u rm ad in g ? S en b ila n o ‘y n ash ib y u r- gan id an to n asan m i?» — « T o n m ay m an . H a q iq a td a m en i y o ‘ld an u rg a n u o ‘zi boMdi...» — «N echik?» — «R uxsat etsan g iz , m e n b irin c h i v o q e a n i aytib bersam ». — «Bizga h a q iq a tn i bilish kerak. B o‘lgan g a p n i aytib ber!» M iry o q u b b ir-ik k i y o ‘ta ld i, u y o q -b u y o q q a q a ra b o l di, so ‘n gra s o ‘zga boshladi: « ...M in g b o sh in in g b o sh q a h a m m a x o tin la ri kabi, u h a m m en in g o ilam b ila n b o rish -k e lish qilib yurardi. 0 ‘z im iz n in g sa rtiy a rasm i b o ‘y ic h a , h a r b ir z a ru ra t k o ‘rilg an d a, d astu rx o n qilib kelib, b ir-b irla rin i y o ‘qlab tu rard ila r. 172 B u n d an , c h a m a la b ay tg an d a , t o lrt-b e sh oy b u ru n , e r ta b a h o r fasli ed i, shekilli, x o tin im m enga — «M ingboshi d o d h o n in g ikkinchi x o tin la ri P o sh sh ax o n b u n c h a yaxshi ju v o n ekan! Bizga sh u n d a y m e h rib o n k i, sira q o ‘ya q o - ling. T e z -te z d a stu rx o n qilib keladi. 0 ‘tirib , gaplashib, b a ’zi k u n lari y otib ketadi», d ed i. M en «M ingboshi d o d h o bu b e c h o ra g a ja v r qildi. Y osh narsa, eri h ec h x ab a r o l- m a s a ... z e rik ib s iq ilg a n id a n k e la d i- d a » ,— d e d im . X o tin im bu fik rim n i t o ‘g ‘ri topdi. Bir k u n kech payt — sh o m g a y a q in , b o sh id a d a s tu r x o n , d a rv o z a d a n k irib k eld i. M e n ta s h q a r id a — m e h m o n x o n a ic h id a b o ‘lg a n im d a n te z g in a d e ra z a g a y aq in kelib q a ra d im . P ara n jisid an va y u rish id an bild im k i, o ‘sh a edi. M en kavish im n i kiyib, tash q arig a c h iq q u n im - c h a , u ichkariga o ‘tib k etd i. O rq a sid an d u m m a -d u m kirdim . Ic h k arid a h ec h kim y o ‘q edi. U y o q -b u y oqni q aradi. — V oy, h e c h kim y o ‘q-ku! B ular qayerga ketishib q o ld ila r e k a n ? — dedi. — B o lalarin i olib o n asin ik ig a k etd i, — d e d im m en. — V oy, o ‘la q o lay , sizm isiz? M en b ilm a b m a n , b ir b o rib , gap lash ib yotib kelay, d e b m a n . E sizgina... T ash q a rig a to m o n c h iq a bosh lad i. M e n h a m o rq a m - ga b u rilib , u n d a n b u ru n r o q , ta s h q a rig a c h iq d im va ay v o n c h a o ld id a t o ‘x tad im . U h a m tash q arig a chiqib, devorga yaqin b ir jo y d a to ‘xtadi. — E siz g in a ... G a p la s h ib y o tib k elay , d e b kelib e d im ,— d ed i yan a. — Z e rik d im ... A y tg an c h a, q a c h o n k elishadi? E n d iy o q kelishib q o lm asm ik a n ? — K elsa, ertag a k e c h q u ru n keladi. U n d a n b u ru n kel m aydi. — Q a c h o n ketib edi? — K e ch a k ec h q u ru n ... — Tovba! B ilm ab m a n ... a tta n g ... Y a n a q aytib, o ‘sha o ‘yga b o ra m a n e k a n -d a . 0 ‘la qolsin... U y o q -b u y o q q a q aradi. — V oy, o ‘la q o lay , qorongN tu sh ib qoldi. E ndi q a n - d o q q ilib uyga k e ta m a n e k a n ? Y olg‘iz o ‘zim q o ‘rqib o ‘la m a n ... — M e n b irga o lib b o rib q o ‘ysam b o 'lm a y d im i? 173 — Voy! K o ‘c h a - k o ‘y da k o ‘rg a n la r n im a deydi? S h u n d a n k e y in b u x o tin n in g t o ‘g ‘ri n iy a t b ila n m en in g uyim g a kelganiga g u m o n sira b q o ld im . S hu g u - m o n m en g a d ad illik b erdi. E ndi g ap b o sh lay m an , deb ed im , u o ‘zi s o ‘rab qoldi: — 0 ‘zingiz yolg‘iz qold in g izm i? — Q a n d o q qilaylik?.. — B ech o ra... Y olg‘izlik qursin! 0 ‘zingiz bilasiz, b o - sh im d an o ‘tgani u c h u n ay tam a n . — D a stu rx o n in g izd a n im a bor? — J in d a k m a n ti qilib kelib edim . Bu x o tin n in g b ir g ‘arazi borligiga borg an sari ish o n - c h im o rtd i. M en h a m o ‘zlaringga o ‘xshagan o d a m m a n ... itligim q o ‘zg‘aldi. — M an tig a ju d a ustasizlar... b ila m a n . A ttan g biz yeyolm as e k a n m iz -d a , — d e d im m en . — N im a g a yeyolm aysiz? M an g , m e h m o n x o n a n g iz g a olib kirib yeng. O sh b o ‘lsin! Sizga d eb p ish irg an m an ... D a stu rx o n n i olay d eb u n g a to m o n b o ra b o sh lad im . B irdan: — Voy o ‘Ia qolay! — dedi. — D arv o zan g iz k a p -k a tta ochiq! K o ‘c h a d a n o ‘tg a n la r g a p lash g a n im izn i s h u n d o q q in a k o ‘rish ib tu rib d i. B erk itib q o ‘y san g iz b o i m a y - dim i? H o lb u k i, u n i d a rv o zan in g b ir q a n o ti t o ‘sib tu ra r, k o ‘c h a d a n o ‘tg a n la r fa q a t m e n ig in a k o ‘ra o la rd ila r. B u n d an ta sh q a ri, o ‘sh a p ay td a k o ‘c h a d a n h a m h ec h kim o ‘tgani y o ‘q. M en k o ‘rib tu rib m an . S h u g a p , sh u m u o m ila , sh u h im o la rd a n k ey in m a q o m ig a y a ra s h a ja v o b q ilm a s a m ... yo fa ris h ta b o ‘lard im , yo jin n i! D a rv o zan in g narigi q a n o tin i h am y o p ib , ic h id a n z a n jirla b q o ‘y d im . S h a y to n n in g h am q o ‘lidan k elm aydigan b ir kulish b ilan kuldi: — V oy, o i a qolay, q am alib q o ld im -k u ... — dedi. B oshidan d a stu rx o n n i old im . — Q a n i, yuring, — d e d im , — c h a rc h a g a n d irsiz ... j i n d ak d a m oling. O v q atn i birgalashib yeylik. U n d a n keyin b iro r m aslah a t to p ilib q o lar... B ir-ikki q ad a m bosib, t o ‘xtadi. — H ay, sh o sh m an g . 0 ‘zingiz yolg‘izm isiz? 174 — H a , yolg‘izm an. — R o std a n -a ? — N o n ursin! — Q a rg ‘a n m a n g ... y o m o n b o ‘ladi. Y olg‘iz b o ‘lsangiz, sizga b ir-ik k i g ap im h a m b o r ed i... O la x o n in g iz d a n d o d d e m o q c h i e d im ... D adil bosib o rq a m d a n kirdi. M e h m o n x o n a d a c h iro g 1 y o q ilm a g an , q o ro n g ‘i edi. E sh ik d an kirg ach , to ‘xtadi. D a stu rx o n n i to k c h a g a q o 'y ib : — Q a n i, o ‘tiring! — ded im . — V oy, o ‘la qolay! E sh ig in g iz , d e ra z a n g iz k a tta o c h iq ... o ‘tirib b o ‘lad im i b u yerda? D arro v b o rib d eraza n i b erk itd im . M e h m o n x o n a esh i- g in i h a m ic h id a n zanjirladim . C h iro g ‘n i yoqib e d im , y a n a qichqirdi: — X o tin in g iz x o tin em as ekan! — dedi. — D e raza d e g an p ard asiz b o ‘lad im i? S h u n d a y k o ‘rin ib tu rib d i... D e raza g a p a rd a t o ‘sdim . — M a n a , e n d i o ‘tiring! — M a n a e n d i... E n d i... en d i... S h u s o ‘z n i c h o ‘z ib - c h o ‘z ib u c h m a rta q a y ta rd i, s o ‘n gra birdaniga: — Siz o ‘z ak am siz-ku! — d ed i. — S iz d an q o ch ib o ‘tira m a n m i? T o z a p aran jisin i iflos obrezg a irg ‘itdi. E rtasi k u n i tu sh g a yaqin d astu rx o n n i k o ‘tarib , m en in g m e h m o n x o n a m d a n ch iq ib ketdi». — « P o sh sh ax o n n in g m e n b ila n b irin c h i u chrashuvi shu xilda b o ‘ldi. M en boMgan g ap n i gapirdim ». — «Bu h ik o y ad a yolg‘o n i y o ‘q. Biz unga ish o n am iz. B iz...» B u «biz» s o ‘zi terg o v n in g b o sh id a n b eri ju d a k o ‘p ta k ro rla n d i. Bu ho i natijasid a M iry o q u b o ‘zin i ch in a k a m sud so ‘ro g ‘i o ld id a t o ‘x tag an d a y seza bosh lad i. U n in g h u m o r b ilan kuyib yon g an m iyasi, shoshilish p o ez d n in g o ‘tx o n asid ay , tez va, soat m ex an iz m id ay , m u n ta z a m ish- lardi. Sud o ld id a t o ‘x taganiga o ‘zi ish o n g an va sudning h a r h o ld a o ‘ziga h ayrixoh k ish ila rd an , y a’ni badavlat o d a m la rd a n ib o ra t b o ‘lg a n in i b ilg an M iry o q u b e n d i 175 d a d illa n d i, b a r b ir savolga o c h iq va o ‘z ic h a t o ‘g ‘ri jav o b lar b e ra bosh lad i. B adav latlar sudi b u n g a y o m o n k o ‘z b ila n q a ra m a slig i m a ’lu m , n e g a k im b a d a v la t o d a m la r q a n c h a k o ‘p davlatga ega b o ‘lsalar h a m yan a p u l-d a v la t d e g a n n arsaga loqayd q aray o lm ay d ila r. Pul degan narsa M iry o q u b d a oz em as. H ali bu terg o v c h ila r- d a b a r b ir b a n d a d a boM adigan « m uhabbat» (m u llajirin g m u h ab b ati) y o ‘q, d eb kim ayta o ladi? — «Biz P o sh sh ax o n v o q ea sid a , sh u b irin c h i k o ‘ri- shuvning h o zirla n ish i va yuzaga ch iq ish i u stid a seni ayb- lam aym iz. X uddi shu b ir p a rc h a v o q ea d a sen in g aybing y o ‘q! A m m o -le k in biz P o sh sh ax o n n i h a m a y b lam o q c h i e m asm iz. U sh u n d ay qilishga m ajb u r edi. B oshqa ilojini to p o lm a y u yosh ju v o n ... senga kelm asa, b o sh q a birovga b o ra r edi. H o lb u k i, senga kelish o so n ro q ... Bu y e rd a ayb b o sh lich a m in g b o sh ig a tu sh ad i. S h u b ilan b irga P o s h sh ax o n ish id a biz seni b u tu n la y a y b la m a sd a n o ‘to l- m aym iz...» — « N im a , nim a?» — « T in ch b o ‘l, M iryoqub! A vvalo, sen m ingboshiga, u n in g m a sh ru ’ xotiniga xiy o n at q ilgan b o ‘lm asan g , h a r h o ld a, o ‘z xo tin in g g a x iy o n at q ilg an san ... — «B u foniy d u n y o d a o ‘z x o tin ig a x iy o n at qilm agan erkak b o rm i o ‘zi? B izning sartiy a o ‘rtasid a o ‘z x o tin i, h a tto ik k i-u c h xotin i ustiga «bola» asra g a n la r kam m i? X otin im g a xiy o n at — b irin c h i em as, m inginchi!.. K o ‘n g- lim n in g kopiyasini y ax sh iro q o ‘qingiz!» — «Y axshi, u jih a tg a h a m k o ‘z yum aylik. U to ‘g ‘rida h e c h b irim iz n in g p e s h o n a m iz o q e m a s ... F a q a t, P o s h s h a x o n n i o ‘s h a n o m a s h r u ’ m u n o s a b a t y o i i d a n t o ‘x ta tib q o lis h , u n g a , m in g b o s h id a n c h iq ib k e tib , b o sh q a — o ‘zi te n g b ir erga tegib, ro h a t yashov im k o n i- ni b erish sen in g q o ‘lin g d an k elard i... S en sh u n i q ilm a - ding! Sen...» — « S h o sh m a n g , taq sir, shoshm ang! N e c h ik m en in g q o ‘lim d a n kelardi?» — «B izning savollarim izga k a lta -k a lta va t o ‘g ‘ri jav o b bersang, m asala o ‘z - o ‘zid a n o ch ilad i. B u tu n d u n y o d a m ingboshiga gapi o ‘ta d ig a n b ir kishi b o i s a , u h a m sen - san , d eb o ‘ylaym iz biz. T o ‘g ‘rim i?» 176 — « T o ‘g ‘ri!» — « P o sh sh ax o n b ir o d a m orq ali m ingboshiga yolvor- di: « M en g a ja v o b berin g , b o sh q a e r qilay. H ali y o sh m an , k o ‘n g lim d a o rz u -h a v a sla rim bor. Q o lg an u m rim x azo n b o ‘lm asin!» dedi. 0 ‘sh a o d a m sh u gapni m ingboshiga esh ittirg a n d a , sen h a m b o r eding. Y o lg 'o n m i?» — «Rost!» — « 0 ‘sh a n d a m in g b o sh i n im a dedi?» — «E sim da y o ‘q!» — « K o ‘n glingda yozilgan g ap larn i eshit b o ‘lm asa: m in g b o sh i ju d a keskin ja v o b berdi: « M enga x o tin b o ‘lgan kishi b o sh q a birovga h a m x o tin b o ‘lsa, m en el-x alq o ra sid a q a n d a y b o sh im n i k o lta rib y u ra m a n ? M ening q o ‘lim ga tu sh ib d i, taq d irg a ta n b erib o ‘tirsin. M e n d a n ja v o b y o ‘q! M e n d a n b e ja v o b k e tib k o ‘rsin , q an i?» Jav o b in i tu g a ta r-tu g a tm a s kelgan o d a m n i h ay d a b c h iq a r- di. Y olg‘on m i?» — «Rost!» — «Sen o ‘sh a n d a b iro r o g ‘iz b ir narsa ded in g m i? D esan g , m ingboshi k o ‘n arm idi?» — « D e m a d im , e h tim o l k o ‘n ardi...» — «N ega dem ading?» — «O ch iq ayta beraym i?» — «Albatta!» — « P o sh sh ax o n b ilan ta n ish g a n im d a n keyin m en uni m in g b o sh id a n ch iq m aslik k a k o ‘n d irg an ed im ...» — «A lbatta, lo aq al h a fta d a b ir m a rta k o ‘rishib tu ra r edingiz. U se n d a n x u rsa n d edi. F a q a t sen n im a u c h u n u n i m in g b o sh id a n ch iq m aslik k a k o ‘ndird in g ? M aqsad in g n im a edi?» — « O ta x o n im n in g k o ‘p u z o q y ash a y o lm a slig in i yaxshi b ilard im . Y uragida kasali b o r... S o‘ng v aq tlard a q iy n alib ro q nafas o ladi...» — «B ilam iz, bilam iz. S o ‘zingni kalta qil!» — «Q azo yetib o ‘la qo lsa, P o sh sh ax o n g a u y la n m o q - c h i e d im ... c h u n k i, m in g b o s h id a n te g a d ig a n m e ro s ch a k a n a b o ‘lm asidi...» — «Y axshi, ju d a yaxshi... K a tta m erosga ega b o i is h - ni h a m m a m iz h am istaym iz... Bu m a sh ru ’ niyat. F a q a t m in g b o s h in in g u k a tta d a v la tig a , h a r h o ld a , b esh 177 m e ro s x o ‘r b o r. B irg in a P o sh sh a x o n g a te k k a n i sen i q a n o a t q ild irarm id i? S e n , axir, o ‘zing h a m badav lat odam san!» — « M en in g h ec h b ir kasbim boM masa, sav d o -so tiq qilm asam , qizil q o g ‘o z olgan b oN m asam ... o zg in a y er- suv bilan n e c h ik badav lat boMayin?» — «B izni ald ay o lm ay sa n , M iryoqub! Biz seni nih o y at darajad a h u rm a t q ilam iz. B ugun h u zu rim izg a o lib kelib so ‘ro q qilg an im iz u c h u n se n d a n k ec h irim s o ‘ra sh g ach a b o ra m iz . S en — b izn in g o la m im iz d a u lk an k ish ila r- d a n sa n . O lrislar senga o ‘x sh ag an larn i k ito b la rd a m a q ta y - dilar. S en in g h a m m a h u n a rin g , yeng ich id a ish k o ‘rib, sh u n c h a pul to p ish in g d a. S en zavod p a rra k la rin i a y lan ti- ra y o tg a n k ish isa n . F a q a t b ir jo y g a b ir c h a q a so liq t o ‘lam aysan. S h u n d a y boM gandan keyin, sen d a y u lu g ‘ b ir o d a m b ir ishni c h u q u r o ‘y lam asd a n qilm ay d i. H aligi m asalada bizga haq iq iy p lan in g n i aytib ber!» — « ...N im a d esa m ? H a y ro n m a n ... B oringki, m in g b o sh i o ‘lish ig a y a q in u n in g P o s h s h a x o n d a n b o s h q a m ero sx o ‘ri qolm asligi kerak edi. Y o boM m asa, v asiy atn o - m a b o ‘y ich a h a m m a narsa o ‘sh a n in g n o m ig a yozilardi...» — «Biz ish o n am izk i, bu narsa sen in g q o ‘lin g d an k e lardi! Y axshi, P o sh sh ax o n m asalasida biz seni ayb lash d an voz kechdik. B izning o la m d a sh u n d a y d ad il n iy atlarn i q o ra la sh em as, o q lash kerak!» — «R ahm at! E ndi m enga ruxsatm i?» — «Y o‘q. Jin d a k shoshm a! Biz seni noyib t o ‘ra n in g xotini t o ‘g ‘risida ch in a k a m ig a ay b lam o q ch im iz! Biz...» — «Y o‘q, taqsir! P o sh sh ax o n m asalasida m en i o q la - g an m a h k a m a bu m asalad a q o ra la y o lm a y d i. M a n tiq d e g an narsa bor...» — «X o‘sh, gapir!» — « P o sh sh ax o n m asalasida x iy o n atim k a tta edi, h am m ingboshiga, h a m u n in g t o ‘rt m e ro sx o ‘riga... U n u t- m a n g iz k i, sh u t o ‘rt kish i ic h id a F a z ila to y sin g ari b alo g ‘atga yetm ag an qiz b o la, u m r b o ‘yi m ingboshiga x izm at qilib o ‘tg an X a d ic h ax o n b o r... Bu k a tta xiyonat edi! Bu ishda m en i oqladingizm i?» — «Oqladik!» — « U n d a y b o ‘lsa ikkinchi ish t o ‘g ‘risida b ir em as, 178 m in g m a rta o q la sh in g iz kerak! N e g a d e sa n g iz , im - p e riy a — o q p o d sh o d a n , noyib to ‘ra d a n va u n in g pog o - n id a n ib o ra t ek an . S h u n c h a m ing fu q a ro n in g va h a m biz singari b eb iza t b e c h o ra la rn in g ixtiyori, o ‘zingiz bilasizki, noyib to ‘rad a, y a ’ni «pogon» eg alarid a, u larn in g b u tu n in o n -ix tiy o r i e sa — x o tin la ri q o i i d a b o ‘la r e k a n . P o sh sh ax o n — k atta m ero sg a ega b o iis h u c h u n b ir qurol e d i, m e ro s — d a v la t d e m a k , d a v la t— pu l d e m a k . Im p e riy a — «pogon» d e m a k , «pogon» sh u n d a y narsaki, d o im «pul, pul!» d eb tu rad i. K o‘p la r u n in g so ‘raganini, y a ’ni p u ln i b e ra d ila r, q ay tib h e c h n arsa o lm ay d ila r. H o lb u k i, ish b ilgan kishi p o g o n «pul» d eg a n d a besh so ‘m b e rib , u n i — o ‘sh a p o g o n y o rd a m i bilan — besh yuz so ‘m qilib o lad i. M en sh u n a q a ishlarga o ‘z im n i ep c h il, deb b ila m a n ... K e ch a kech asi noyib t o ‘ra x o tin in in g m ast lablariga q o ‘n d irilg an m ast o ‘p ish n in g yolg‘iz b irgina m a ’nosi b o r edi: pul! T aq sirla r, m e n noyib t o ‘ra n in g x o tin i b ilan ayshu ish rat q ilm a d im , o ‘lay agar! U , bizn in g ish ustidagi b irin ch i u ch rash u v im iz , o ‘z tilim izd a aytsak, b irin ch i «bay o ch ish im iz» edi!..» S h u s o ‘zla rd a n s o ‘ng boyagi tergovchi va so ‘ro q c h ila r g o ‘yo o ‘z - o ‘zlarid an erib , y o ‘q boM dilar S ud zali b o ‘shab qoldi. M iry o q u b k o ‘zini o chdi: H a m m o m m iy o n x o n asin in g y o n g u m b a z la rid a n biri. X o d im g arn in g b o ‘z lungisi ta n g a d ag ‘a l-d a g ‘al u rin ad i... B oshida m u sh td a y q a ttiq lu n g i-y o stiq c h a... Y o n id a b ir ch o y n a k k o ‘k c h o y ... M iyada sud m ajlisi, noyib to ‘ra xo tin i, n o m e rd a kutib y o tgan m oviy k o ‘zli dilbar... A llaqayda m u n g li, has ra th b ir ash u la ovozi h a m m o m aksi sadosi b ilan ja ra n g la b eshitiladi: Download 124.23 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|