Таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети Тарих ва ижтимоий фанлар факультети

2 - Мавзу: Европада феодал муносабатларнинг келиб чиқиши моҳияти. Франк давлатида феодал муносабатларнинг ривожланиши.
Р Е Ж А
1. Галлиянинг франклар томонидан босиб олиниши.Меровинглар давлати.
«Сали ҳақиқати». Меровинглар даврида франк жамиятида ижтимоий табақаланиш.
Меровинглар даврида давлатнинг бўлиниб кетиши.
2. Каролинглар хукмронлиги. Феодаллашиш жараёнининг тезлашиши. Папа
давлатининг ташкил топиши.
3. Буюк Карл империяси. Каролинглар давлатида феодал муносабатлар асосининг
шаклланиши. Феодал вотчинаси. Қарам деҳқонлар аҳволи. Каролинглар давлатининг
ўзгариши ва унинг парчаланиб кетиши.
Таянч тушунчалар:
франк; сали; рипуар; «Сали ҳақиқати»; бенефиций; прекарий; вергельд; меровинг; каролинг;майордом; аллод;патронат; коммендация; рицар; иммунитет; домен; манс; Верден сулҳи;
Рим империяси территориясида тузилган варвар қиролликлари ичида энг каттаси ва кучлиги франклар қироллиги эди. Франклар бора-бора бургундларни бўйсундирдилар. Галлиядан вестготларни суриб чиқардилар. Италияда лангобардларни забт этдилар ва Рейннинг нариги томонида қолган герман қабилаларининг ҳаммасини деярли ўзларига итоат эттирдилар.
Хлодвигдан олдинги фрaнклар. Франкларнинг ўзлари ҳaм дастлаб Рейннинг нариги, ўнг томонида яшар эдилар. Уларнинг ота–боболари Тацитнинг асарида ҳap ҳар хил номлар билан, чунончи ҳамавлар, сукамбрлар, батавлар деган номлар ва бошқа номлaр билан аталган. «Франк» деган ном (бу сўзни «жасур», «эркин» деб таржима қилишади) III асрнинг ўрталаридагина пайдо бўлиб, қандайдир битта қабилага эмас, балки Рейннинг ўрта ва қуйи оқимларида яшаган бутун бир герман қабилалари иттифоқига тааллуқли умумий бир ном эди, бу қабилалар дастлаб Рейн дарёсининг ўнг қирғоғида яшар эдилар. Дастлаб улар римликларга нисбатан душманлик муносабатида бўлдилар, кейин бу муносабат aнчa дўстона муносабатга айланди. 451 йилдаги Каталаун жангида франклар федерат(иттифоқчи)лар сифатида римликлар тарафида туриб гунн(хунн)ларга қарши урушдилар. Ўша вақтдаёқ улар катта-каттa икки гуруҳга бўлинган бўлиб, бир гуруҳи (улар Рейннинг қуйи оқимида яшардилар) денгиз бўйи франклари ёки сали франклари деб, иккинчи гуруҳи Рейннинг ўрта оқимида (ҳар икки қирғоқда) яшаган франклар—қирғоқ франклари ёки рипуар франклари деб аталар эди. Булардан кучлиси сали франклари бўлиб, улар Галлиянинг ғарбига қараб бордилар. Уларнинг аҳамияти V acp охири —VI acp бошларидa қирол Хлодвиг замонида жуда ҳам ошди.
Хлодвиг.Хлодвигнинг подшолик тарихи (481-511) епископ Григорий Турскийнинг «Франклар тарихи» деган китобида муфaссал баён қилинган бўлиб, Турский бу китобни анча кейинроқ, VI асрнинг иккинчи ярмида ёзган. Франклар ҳаётида рўй берган катта-катта воқеалар Хлодвиг номи билан боғлангандир. Хлодвиг 48б йилда бутун шимолий Галлияни истило қилди. Римнинг бу области ҳали варварлар томонидан забт этилмаган бўлиб, Рим империяси қулагандан кейин Шимолий Галлиянинг aмалда қироли бўлиб қолган Сиагрий деган римлик бир маҳаллий магнат томонидан идора қилинар эди, бу вилоятнинг маркази Париж эди. Сиагрий франкларга сал бўлса-да, жиддий бир қаршилик кўрсата олмади. Суасcoн шаҳрига яқин бир жойда қатъий жанг бўлди. Рим қўшини франклар томонидан тор-мор этилди. Сиагрий вестготлар қироли хузурига қочди, лекин вестготлар қироли уни Хлодвигга тутиб берди. Хлодвиг асирни ўлдиришга буйруқ берди.
Катта ва муҳим бир территорияни — Сена ва Луара дарёлари ҳавзасини забт этиб олиб, Хлодвиг франклаpга жуда мўл-кўл ep бўлиб бериш имконига эга бўлди. Даpёлари жуда кўп, ери серҳосил, деҳқончилик учун қулай букзор ва қайинзор ўрмонларга бой бўлган кенг, лекин римликлар вақтида ҳувуллаб қолган бу paйoнгa бошдан-оёқ франклар кўчиб келди. Бу районга кўчиб келиб жойлашган франклар сони ҳали Рейннинг нариги томонида яшаб келаётган франклар ичидан яна аҳён-аҳёнда кўчиб келиб турган кишилар хисобига кўпайиб борди. Хлодвиг ўз подшолигининг охирги даврида Луаранииг жанубига анча жилиб бориб, Горонна дарёсигача етди. Вестготлар Галлиянинг жанубидаги ерлардaн бир оз қисминигина сақлаб қолди холос. Хлодвиг, Бургундияни ҳам босиб олишга ҳаракат қилди, лекин бу мақсадини амалга оширмади, бургунд қироли саройига ўз таъсирини ўтказиш билангина чекланиб қўя қолди.
V-асрнинг 90-йиллари ўртасида Хлодвиг христианликни қабул қилди. Дастлаб христианликни Хлодвигнинг ўзи ва дружинаси қабул қилди. Кейин оддий франклар ва уларнинг оила аъзолари ҳам қабул қилдилар. Варварларнинг христиан динини қабул қилишининг ўзи муҳим бир факт эди, чунки бу нарса уларнинг романлашувидан далолат берар эди. Лекин франкларнинг христиaнлашуви иккинчи бир, янада муҳимрок аҳамиятга эга эди. Варварларнинг кўпчилиги (вестготлар, осттотлар, вандаллар, бургундлар, лангобардлар) христианликни арианлик деб аталган шаклда қабул қилган бир вақтда (арианлик—католик чeрковига нисбатан бир мазҳаб эди) франклар арианликни қолдириб, христианликни тўғридан-тўғри галлия-рим католик руҳонийларидан қабул қилдилар. Бу нарса Франк қироллигининг янада ривожланиши учун катта аҳагииятга эга бўлди. Галлия ва Римдаги эътиборли маҳаллий руҳонийлар Хлодвигни ва бошқа Франк қиролларини зўр бериб қўллаб-қувватладилар. Бу нарса франкларнинг Галлия жанубидаги қолган ерларни ва Бургундияни бўйсундиришларини анча оcонлаштирди ҳамда фpанкларнинг ўз орасида ҳaм қирол ҳокимияти таъсирининг ортишига анча ёрдам берди. Хлодвиг қолган барча сали вa рипуар қиролларини секин-аста қира бориб, янги жуда катта қиролликнинг яккаю ягона қироли бўлиб олди, бу қироллик (Рейннинг нариги тамонидаги ерлардан ташқари) Галлиянинг тўртдан уч қисмини ўз ичига олар эди.
Хлодвигнинг ўғил ва неваралари қиролликни тез-тез бўлиб ва қайта бўлиб туришлаpига ўзаро урушлар олиб бориб туришларига қарамай, қиролликнинг чегараларини кенгайтиришни давом эттирдилар.1534 йилда улар Бургундияни забт этдилар, 542 йилда Вестготларнинг Галлиядаги охирги ерлари ҳaм босиб олинди. Рейннинг нариги томонида эсa Аллемания, Тюрингия, Бавария ҳамда сакс қабилаларииинг баъзилари франкларга бўйсунди. VI асрнинг иккинчи ярмида Франк қироллиги бaрчa варвар қиролликлари ичида энг кaттa қироллик эди. Илгари Теодoрих даврида остготлар қўлида бўлган гегемонлик энди франклар қўлига ўтди.