Tashkilotni boshqarish tizimining tuzilishi va mazmuni


Download 136 Kb.
bet2/8
Sana01.11.2023
Hajmi136 Kb.
#1737701
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
2-ICHM -mazu

Технология – бу материаллар, ахборотлар ва одамларда ўзгаришларни амалга ошириш учун зарур малакавий кўникмалар, ускуналар, инфратузилмалар, воситалар ва мос келувчи билимларни биргаликда қўлланилишидир.
Вазифалар ва технология ўзаро чамбарчас боғлиқдир. Вазифани бажариш аниқ технологияни қўллашни кўзда тутади.
Одамлар (меҳнат ресурслари) ташкилот ички муҳитининг бешинчи ва энг аҳамиятли қисмидир. Ташкилотнинг мақсадига одамлар меҳнати орқали эришилади. Бу менежментда барча ички қисмлар ҳеч қачон бир биридан ажралган ҳолда қаралмаслигини билдиради. Келтирилган қисмлардан бирининг ўзгариши маълум даражада барча қолганларига таъсир этади. Ташкилот ички қисмларининг: мақсадлар, тузилмалар, вазифалар, технологиялар ва одамларнинг ўзаро боғлиқлиги 5 расмда кўрсатилган.
Кўриб чиқилган тавсиф ва тушунчалар расмий ташкилотларга тааллуқлидир. Шу билан бирга, ҳар бир меҳнат жамоасида ўзаро муносабатларнинг расмий тузилмаси билан бир қаторда, жамоа аъзолари ўртасида норасмий муносабатлар ҳам мавжуддир.
Ташкилот мақсадларига эришиш учун раҳбарият ҳоҳиши бўйича тузилган одамлар гуруҳи расмий деб, аталади. Уларнинг биринчи функцияси аниқ вазифаларни бажариш ва ташкилот мақсадларига эришиш ҳисобланади. Одамлар ўртасидаги муносабатлар турли хил меъёрий ҳужжатлар: қонунлар, қарорлар, буйруқлар, фармойишлар ва шу кабилар билан тартибга солинади.
Маълум мақсадларга эришиш учун доимий ўзаро ҳаракатга киришган табиий равишда ташкил этилган одамлар гуруҳи норасмий гуруҳ (ташкилот) деб, тан олинган.
Бундай гуруҳ аъзолари ўртасидаги муносабатлар шахсий ҳайриҳоҳлик асосида шаклланади. Улар умумий қарашлар, мойилликлар ва манфаатлар билан аниқланади ва ҳеч ким ҳамда ҳеч нарса билан тартибга солинмайди. Бу ерда жамоа аъзолари рўйҳати, мажбуриятларга тавсиялар, келишилган роллар йўқ. Шунинг учун, бошқариш жараёни расмий ташкилотларни тузиш ва уларнинг амал қилишига тааллуқли эканлигини, назарда тутиш лозим.



  • Ташкилот ички қисмларининг ўзаро боғлиқлиги

Норасмий ёки ҳуфёна гуруҳлар ҳар бир ташкилотда мавжуд. Улар дўстона муносабатлар ва ташкилий чизмалар билан аниқланмаган муносабатлардан муттасил “ривожланади”. Ташкилот учун норасмий гуруҳлар устунлик қилмасликлари муҳимдир.

Норасмий ёки ҳуфёна гуруҳлар ҳар бир ташкилотда мавжуд. Улар дўстона муносабатлар ва ташкилий чизмалар билан аниқланмаган муносабатлардан муттасил “ривожланади”. Ташкилот учун норасмий гуруҳлар устунлик қилмасликлари муҳимдир.


Ваколат — бу бирор шахс, муассаса, ташкилот, давлат ва шу кабилар номидан иш килиш учун берил­ган хукук, вакиллик хукуки. Масалан, халк н-йиби узининг юксак ваколатшни сайловчшла-дан олади.
* Ваколатли — ваколати бор, вакиллик хукукига эга булгансубъект. Масалан, ваколатли муассаса, ташкшютлар булмаса халк демократиясининг булиши мумкин эмас.
* Ваколатвома— вакиллик хукукини берувчи хужжат, ишончкогози, тилхат.
* Ваколатхона — бирор давлат томонидан унга таклиф этил-ган ва унинг манфаатларини кузлаб иш курадиган муассаса. Масалан, узбекистоннинг чет элдаги мухтор ваколатхонаси.
Бошкарув тизимида рахбарлар томонидан уз кули остидаги ходимларга узи жавобгар булган вазифаларни хал этиш ёки иш-ларни амалга ошириш хукукини бериб куйиши бошкарув вако-латлари деб юритилади. Ваколатларни топшириб куйиш туфайли рахбар бошка ишларнинг талайгинасини бажариши, истикболли ва энг асосий масалаларга диккдт-эътиборини купрок жалб этиш имкониятига эга булади. Айни чогда у умумий рахбарлик ва уму-мий назоратни Уз кулида сакдаб колади.
Ваколат шахсга эмас, балки лавозимга берилади. Бундай ёндашув харбийча, яъни "зобит честни командирга эмас, балки унинг унвони (мундири)га беради" деган "матал"га ухшаб кетади. Шахснинг лавозими узгариши билан унга берилган ваколат хам уз кучини йукотади. Масалан, махсулотни сотиш булимида рах,бар булиб ишлаган, сунгра махсулот русумига жавоб берувчи юкрри лавозимга кутарилган бУлса, энди у олдинги булимдаги ходимларга турридан тУфи буйрук. бера олмайди.
Бундай хрлларда, яъни бушаган лавозимга рахбар тайинлан-маганлиги сабабли, одатда ваколат лавозимга эмас, балки инди­вид (шахс)га вакиллик берилади.
Ваколат — бу вакиллик хукуки булса, масъулият бу би-рор иш, хатти-харакат окрбати, натижаси учун булган жавобгар-ликдир. Демак, ваколатни масъулият билан адаштирмаслик ке-рак, чунки ваколатлар бошка одамлар ишини бошкариш хукукини назарда тутади. Бошка томондан, бу иккала тушунча бир-бири билан чамбарчас борликдир. Яъни ваколатли шахе кабул кдпган карорлари, у карорларнинг турри ёки нотугри эканлиги, ишчан ёки ишчан эмаслиги туррисида юкрри рахбариятга х.исобот бери-ши керак. У шуларга масьулдир ва жавобгардир.
Масъулият канчалик юкрри булса, уни таъминлаш механизми хам шунчалик юкрри булади. Одатда икки турдаги масьулиятни ажратишади:
•умумий масъулият
*функционал масъулият

Бошкарув масъулияги — кабул килган карор, хатти-харакати окибати, натижаси учун хисобот бериш демакдир.


Функционал масъулият — бу аник, ишларни бажариш билан 6of-лик. булиб, у одатда бажарувчиларга юкланадиган масъулиятдир.
Бошкарув ваколати ва масъулияти бир-бири билан хамоханг булиши керак. Акс хрлда корхона ва унинг ходимлари учун ку-тилмаган нохушликлар пайдо булиши хеч ran эмас. Масалан, тоганирилган ваколатнинг масъулиятдан баланд булиши маъму-рий бебошликка, дабдабабозликка йУл очади. Чунки бундай ша-роитда рахбарларнинг хатти-харакати жазоланмасдан .колиши мумкин.
Бунинг тескариси эса, яъни масъулиятнинг ваколатдан баланд келиш холатлари фаол харакатни шол (фалаж) кддишгача олиб келади. Чунки бундай шароитда кишилар Узларига нохуш х.олат-ларни турдириб куйишларидан хавотирда булиб, ортикча хдракат килишдан узларини тиядилар.
Шу сабабли ваколат билан масъулиятнинг мутаносиблиги бошкаришнинг хар бир буишидаги рахбар ва ходимлар учун ута зарурдир. Шундагина корхона фаолияти бир маромда таракдий этиши мумкин. Бу нисбатларни куйидагича тасвирлаш мумкин .
Умумий масъулият бу корхонанинг бошкарув фаолиятини таъминловчи шарт-шароитларни яратиш буйича масъулиятлар мажмуасидир. Масалан, кадрларни танлаш, жой-жойига куйиш, хужжатларни тайёрлаш ва х..к. Бу ишларни одатда корхона рах.-бари бажаради ва у шуларга масьулдир. Ваколатнинг хам чегараси булади. Акс х.олда ваколат хукукдши олган лавозим эгаси, масъулиятсиз булса, мансабига хос булмаган карорларни кабул кдлмаслиги керак. Уларга ваколат берилса "ДУгшисини деса бошини олиб" келади- Шу сабабли:Ваколат —бу корхона ресуреларидан фойдаланиш ва кишиларни бонгкариш буйича у ёки бу лавозимдаги шахсга чек-ланган шарт билан берилган хукукдир.
Корхона микёсида бу чекловлар мансабга оид кридалар, кУллан-малар, турли бошкариш буганларининг функциялари ва вазифа-лари туррисидаги низомлар билан белгиланади ва крнунлашти-рилади. Улар ёзма ёки орзаки тарзда ходимларга етказилади.
Урнатилган чекловлар доирасидан чиккан шахе уз ваколати-ни оширган булади. Масалан, аник станокда ишлашга рухсат, яъни ваколат олган ишчи бошка ишчининг станогида рухсатсиз Утиб ишласа, хаттоки узининг станоги бузилиб крлган такдирда хам, у уз ваколатини оширган булади, яъни бу ерда ваколат чега-раси бузилган булади.
Бошкариш бупши юкррилашиб борган сари ваколат чегараси хам муайян даражада кенгайиб боради. Аммо бу деган суз юкрри рах.барларнинг ваколати чексиз деган суз эмас. Уларнинг вакола-ти хам чекланган булади. Масалан, йирик очик. шаклдаги акцио-нерлар жамиятининг президенти ёки директорлар кенгашининг раиси томонидан килинган харажатлар умумий бюджетдан ошиб кетса, бунинг учун улар президент ёки раис булишларидан катьи назар, узларига юклатилган ваколат чегарасида акционерлар ол-дида жавоб берадилар.
Рахбарлар Урнатилган крнун-кридаларга зид булган юмушларни бажариш учун ваколат беришга хаяли эмасдурлар. Масалан, фирма олдинги забт этган бозорига пора талаб килингани сабабли ола-ётган юкрри фойдасидан воз кечиб энди уз товарларини у бозор-га чикаришни тухтатиб кУйди, дейлик. Агар шундай хрлатда рах.-бар бу ишга масъул булган ходимга бизнесни давом эттиришга ваколат берса, бу ерда у крнунни купол равищда бузган булади. Чунки крнун порахурликка нисбатан аёвсиздир.
Рахбарга кУйиладиган мухим талаблардан бири — кунда-лик майда-чуйда ишлар билан банд булиб крлмаслик ва стратегик, шунингдек корхона фаолияти учун катта ахамиятга эга булган, яъни рахбардан бошка х.еч ким хал эта олмайдиган масалаларга диккат-эътиборни каратишдир. Рах.бар "бажариш кийин эмас, балки Уйлаб топиш кийин" дегар рус накдини ёдда тугиши керак.
Бу хусусда П. М. Керженцев бундай деган эди:
"Агар рахбар х;ар хил майда-чуйда ишлар билан уралашиб к;олиб, уларга Уз вактини сарфласа, бу жуда хунук иш булади... Ташкилот-чининг кридаси ишнн бошкаларга тошпириш, узи эса шу ишнинг бажарилиши устидан рахбарлих ва назорат килиши керак"1


Дархакикат корхонадаги мавжуд ва пайдо буладиган муаммо­ларнинг барчасини факат битта рах.барнинг Узи ечишга крдир эмас. Юмушларнинг куплиги, рахбар вактининг етишмаслиги, муаммоларнинг турли-туманлиги туфайли уларни бажариш учун малакали шахслар карорларининг зарурлиги кабилар лавозимли шахсларга ваколат бериш заруриятини тугдиради
Ваколат бериш билан рахбар, бир томондан иккинчи даража-ли ишлардан узини озод этеа, иккинчи томондан кабул кдтин-ган карорлар ижросини таъминлаш жойини якинлаштиради. Бошкаришнинг у ёки бу буганига топшириладиган ваколат мик.ёси ечиладиган муаммоларнинг:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling