Tashqi savdoni statistik tadqiq etishning nazariy asoslari

TADQIQOT METODOLOGIYASI 
Tadqiqotning metodologik asosini statistika fanining fundamental qonunlari, 
xususan, 2021-yil 11-avgustdagi “Rasmiy statistika to‘g‘risida”gi qonuni, 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 3-avgustdagi “O’zbekiston 
Respublikasi milliy statistika tizimi faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi PQ-4796-sonli qarori hamda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining 2019-yil 19-avgustdagi “O’zbekiston Respublikasida 
milliy hisoblarning zamonaviy tizimini joriy etish to‘g‘risida”gi 691-sonli qarorlari 
asosida belgilangan ustuvor vazifalardan kelib chiqib, makroiqtisodiy, tashqi 
iqtisodiy faoliyatda o‘rganilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni qamrab olishni 
kengaytirishga qaratilgan statistik ma’lumotlarni yig‘ish va qayta ishlashda 
zamonaviy statistik usullar va uslubiyotlarni keng joriy etish yo‘li bilan, statistik 

---

Davlat statistika qo‘mitasi huzuridagi Kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar institutining 
“O’zbekiston statistika axborotnomasi” ilmiy elektron jurnali.
 2022-yil, 3-son 
9 
kuzatuvlar tizimini umumqabul qilingan xalqaro amaliyotga yanada moslashtirish 
tashkil etadi. 
Shuningdek, tadqiqot jarayonida tahlil va sintez, induksiya va deduksiya, ilmiy 
abstraksiyalash, dinamika qatorlari, statistik jadvallar kabi usullardan keng 
foydalanildi. 
TAHLIL VA NATIJALAR 
Tashqi savdo balansi samaradorligini baholaganda mamlakatdagi barcha soha va 
tarmoqlardagi mavjud ko‘rsatkichlar inobatga olinadi. Shunga ko‘ra, tashqi savdo 
balansining samaradorligi quyidagi ko‘rsatkichlarning holatiga bog‘liq bo‘ladi. 
- tashqi savdo ko‘rsatkichi. Bunga tashqi savdo aylanmasi va tashqi savdo 
balansining YaIMdagi ulushi, eksport kvotasi, import kvotasi, tashqi bozorda milliy 
mahsulotlarning raqobatbardoshlik darajasi kabilar;
- ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkich. Aholining minimal ehtiyojlarini ta’minlash 
darajasi, iste’mol narxlar indeksi, importning jami iste’moldagi ulushi kabilar;
- iqtisodiy ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari. Korxonalarning tashqi savdosidan 
tushgan foyda, rentabellik, eksport hajmi, mahsulot ishlab chiqarish quvvati, 
korxonaning tashqi savdodagi barqaror faoliyati kabilar;
- ekologik ko‘rsatkichlar. Mahsulot sifat darajasi, mahsulot ishlab chiqarish va 
saqlashning ekologik xavfsizligi, eksport va importning mavsumiy o‘zgarish darajasi 
kabilar. Bugungi kunda jahon iqtisodiyotida tashqi savdo balansini baholashda ochiq 
va yopiq iqtisodiyot deb nomlanuvchi usuldan foydalanilmoqda.