Tilshunoslik

DIVERGENT. Divergensiya yo‘li bilan bir fonemaning 
ottenkalaridan o‘sib chiqqan yangi fonema. 
DIGLOSSIYA. So‘zlovchilarning aynan bir jamoasida 
adabiy til va mahalliy dialekt o‘rtasida sotsia-kommunikativ 
vazifalarning taqsimlanishi. 

---

222 
DIKTUM. Gapning mazmuniy informative tomoni. 
Diktum va modus – gap qurilishining ikki zaruriy tomoni. 
DINAMIK URG‘U. Zarb urg‘usi. 
DINAMIK URG‘U. Tovush kuchining o‘zgarishiga 
(intensivligiga) 
asoslanadigan 
urg‘u. 
Dinamik 
urg‘uda 
intensivlik yetakchi bo‘ladi. Qiyos. Kvantitativ urg‘u. 
DISKURS. Bu dinamik (tadrijiy) jarayonning bir bo‘lagi 
bo‘lgan matn. Matn tahlili – bu diskurs tahlilning bir qismi. 
Diskurs matn tahlilidan tashqari matnni hosil qiladigan va 
qabul qiladigan, mental jarayonlar va boshqalarni oldindan 
mutlaq qilib oladi. 
DISSIMILYATIV HOLAT. Nutq oqimida fonemalar 
dissimilatsiyasiga olib keluvchi vaziyat. 
DISSIMILYATSIYA. So‘z tarkibidagi ikkita bir xil (yoki 
o‘xshash) tovushlardan birining noo‘xshash tovushga 
ko‘chishi. 
DIFTONG (di.. + yun. phthongos – ovoz, tovush). Ikki 
unli tovushning bir bo‘g‘inda birikib, qorishib kelishi va 
shunday birikkan tovushlar (mas, nemis tilidagi “ai” kabi).
DIFFUZ (lot. diffusio – tarqalish, yoyilib ketish). Diffuz 
tovushlar. Bir-biriga singishib ketgan, qorishiq tovushlar. 
DIXOTOMIYA (yun. diha - ikki qismga + tome – bo‘lish; 
kesilish) Butunning izchil ravishda ikkiga bo‘linishi va bu 
bo‘laklardan har birining ikkiga ajralishi. 
DOMINANTA. Sinonimik qatordagi betaraf ma’noli so‘z. 
DUBLETLAR. Bir xil (teng) semantik tarkibga ega 
bo‘lgan til birliklari. Mas., tilchi – tilshunos, adab – odob, 
arziydigan – arzirli va b.
EVFEMIZM. Narsa, voqeya-hodisalarni yumshoq ifodasi, 
qo‘pol, beodab so‘zlar va tabu o‘rnida qollanuvchi so‘z hamda 
iboralar. Masalan, o‘ldi so‘zi o‘rnida vafot etdi, ko‘z yumdi, 
joni uzildi kabi so‘z va iboralarni qo‘llash. 

---

223