To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

Loklar - tabiiy yoki sun’iy sm olalam ing bog‘lanuvchi eritgichlardagi 
eritm asidan iborat. Biron yuzaga lokning yupqa qatlam i yuritilganda 
eritgich bug‘lanadi va rangsiz, yaltiroq yoki yaltiramaydigan mustahkam 
parda hosil qiladi.
Parda hosil qiluvchi m oddaning turiga qarab loklar m oysm olali, 
moysiz sintetik, bitum, spirt loklari va niroloklarga boMinadi.
M oy-sm o la li lo k la r -  sin tetik sm olalarnin g quriydigan m oylar 
bilan aralashtirilgan organik eritgichlardagi eritm asi. Ular ichki tashqi 
k o n stru k siy alarn in g moy b o ‘yo q lari, y o g ‘och va m etallni qoplash, 
em allam i suyultirish va shpaklyevkalarni tayyorlash uchun ishlatiladi.
/oAVar-moche vino-formaldegidlism olalar asosida tay­
yorlanadi. Ular parket pollar, yog‘och payraxali plitalar va duradgorchilik 
buyum larini qoplash uchun m o‘ljallangan. Perxlorvinil loklar qurilish 
konstruksiyalarini atmosfera faktorlari ta’siridan himoyalash uchun xizmat 
qiladi. M oysiz sintetik loklar, asosan, perxlorvinil sm olasini organik 
erituvchilarda eritib olinadi. Ular rangsiz, 20°S haroratda 2 soatda quriydi. 
M oysiz sintetik loklar moyli b o ‘yoqlar ustiga surtish, qurilish buyumlarini 
atm osfera m uhitidan him oyalashda ishlatiladi.
Karbamid-formaldegid polimeri asosida olingan moysiz sintetik loklar 
parket pollarni, yog‘och-tolali va y og‘och payrahali plitalami, duradgorlik 
buyumlarini qoplash uchun qoMlaniladi.
Bitum y o k i asfalt loklari -  qora rangli suvga chidamli pardalar hosil 
qiladi. Ular kanalizasion c h o ‘yan quvurlar, sanitariya-texnika asbob-
200

---

uskunalarining metall detallari va shunga o ‘xshashlarni korroziyaga qarshi 
qoplash uchun qoMlaniladi. Toshko‘mir loki toshko‘mir pekining organik 
crituvchilardagi eritm asi b o ‘lib, ch o ‘yan va p o ‘lat konstruksiyalarni 
korroziya muhitidan himoyalash uchun ishlatiladi.
N itroloklar 
- nitrosellulozaning organik erituvchilardagi eritm asi 
lx>‘lib, plastifikatorlar sifatida turli sm olalar ishlatiladi. Ular tez quriydi 
va yaltiroq parda hosil qiladi. N itroloklar y o g ‘ochdan tayyorlangan 
buyumlarni loklash va bo‘yoq ustidan yaltiratish uchun ishlatiladi.
S pirtli loklar va p o litu ra
- tabiiy ham da su n ’iy sm olalarning 
spirtdagi eritmasi bo‘lib, tarkibiga pigmentlar aralashtirib, turli ranglarda 
tayyorlanishi mumkin. Ular yog‘och yuzalarni pardozlash, shisha va metall 
buyumlarni qoplash uchun ishlatiladi.
12.4.3. Em allar
Emallar - quruq pigmentlami loklar bilan birgalikda yanchish y o ‘li 
bilan tayyorlanadi. Turli materiallardan tayyorlangan buyumlar yuzasiga 
yupqa qatlam qilib surtilgan sir bo‘yoqlar tez quriydi va suv, yorugMik 
va zanglashga qarshi yuqori chidamlilikka ega b o ‘ladi. Emalli bo‘yoqlar 
qotgach, qattiq, atm osfera muhitiga chidamli, 1-2 sutka davom ida xona 
haroratida qurishi va chiroyli k o ‘rinishda boMishi talab etiladi. Sintetik 
emalli bo‘yoqlarga alkidli, perxlorvinilli em allar kiradi. Alkidli emallarga 
pigm entlarning gliftal, pentaftal, alkid-stirol va boshqa alkid loklardagi 
suspenziyalari kiradi.
Bino va inshootlarni tashqi tom ondan qoplashda gliftalli GF-13 va 
pentaftalli PF-14 emalli b o ‘yoqlari ishlatiladi. Perxlorvinil emalli bo‘yoqlar 
(PXV) gruntovka qoplamali metall yuzalarni va betonli fasadlarni qoplash 
uchun ishlatiladi.
Hozirgi kunda kremniyorganik polimerlar asosida emallar tayyorlash 
dolzarb masala hisoblanadi. Kremniyorganik polimerlardan tayyorlangan 
bo‘yoqlar qotgach, atmosfera muhitiga va issiqqa bardoshli, gidrofob yuza 
hosil qiluvchi xususiyatga ega boMadi. Bunday qoplamalar havo oqimini 
bemalol o ‘tkazadi.
Organik erituvchilarda tayyorlangan xlorkauchukli emallar suv va kor­
roziya muhitlariga chidamli boMadi. Ular metall va temirbeton konstruk­
siyalarni korroziyadan saqlash uchun ish latilad i. E m allar tarkibida 
uchuvchi moddalar miqdorini kamaytirish, qoplam alar sifatini oshirishga 
olib keladi.
201

---

Suv-dispersiyali bo‘y o q lar—(latekslar) 
oddiy sharoitda bir-biri bilan 
aralashm aydigan m oddalarning sirt-tarangligini keskin kam aytiruvchi 
emulgatorlar yordam ida em ulsiya holatida olinadi.
Suv-dispersiyali bo‘yoqlarda suv tashqi faza bo‘lib, bo ‘yoq qoplamasi 
hosil qiladigan kom ponentlar ushbu fazada globula holatida bo ‘ ladi. Bo ‘yoq 
yuzaga surkalganda, suv qism an asosga shimiladi va bug‘lanadi, natijada 
em ulsiya parchalanadi va globulalar bir-biriga yopishib silliq qoplam a 
hosil qiladi. Q oplam a havoda qurib qotgach, namlikka chidamli va havo 
oqimini o ‘tkazuvchi qoplam a hosil b o ‘ladi. Bu usulda olingan latekslar 
inson organizm iga zararsiz, texnologik jihatd an qulay, yonm aydigan 
material bo‘lib, qoplam a qalinligi va zichligini uning tarkibiga suv kiritib, 
istalgancha o ‘zgartirish mumkin.
Suv-dispersiyali latekslar ichida eng keng tarqalgani polivinilatsetat 
em u lsio n b o ‘y o q lard ir. U lar p o liv in ilase ta t p o lim e rin in g suvdagi 
dispersiyasi b o ‘lib, dibu tilftalat bilan plastifitsirlanadi va xossalarini 
yaxshilash m aqsadida tarkibiga pigment va modifitsirlovchi q o ‘shimchalar 
kiritiladi. O lingan dispersion b o ‘yoq atmosfera va nam sharoitga chidamli 
va beton, suvoq, y o g ‘och yuzalarga adgeziyasi yuqori b o ‘ladi. A krilat 
dispersion b o ‘yo qlar akril polim erlarining suvdagi em ulsiyasi bo ‘lib, 
atmosfera m uhitiga chidam li va uzoq muddat xizmat qiladi.
Akrilat latekslari bino va inshootlami tashqi tom ondan hamda namlik 
bo‘lishi ehtim oli boMgan xonalam i bezashda ishlatiladi. Kremniyorganik 
polim erlar asosida olingan latekslar gidrofoblik xossasiga ega boMadi. 
Ular issiq harorat ta’sirida uzoq muddat parchalanmaydi. Kremniyorganik 
latek slar bino, in sh o o tla r v a qurilish k o n stru k siy alarin i q op lashd a 
ishlatiladi.
Butadiyenstirol em ulsion bo‘yoqlargliftal loklam ing suvdagi dispersi­
yasi boMib, yuqori sifatli ezak qoplamalari hosil qilishda ishlatiladi. Hozirgi 
kunda yuvilm aydigan, uzoq m uddat xizm at qiladigan, arzon, m ahalliy 
kom ponentlar asosida olinadigan suvdispersiyali b o ‘yoqlar tayyorlash 
dolzarb m asala hisoblanadi.
12.4.5. N oorganik bogMovchilar asosidagi bo‘yoqlar
M in e ra l a s o s d a ta y y o rla n g a n b o ‘y o q la r is h q o rg a c h id a m li 
pigm entlar va m ineral bogMovchi m oddalarning turli q o ‘shim chalar 
qo‘shilgan, b o ‘yoqchilik konsistensiya holatigacha suv bilan suyultirilgan