Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Hokimiyat – ijtimoiy hayotning tegishli darajasi va tabiatiga 
mutanosib bo‘lgan har qanday ijtimoiy jamoaning faoliyat ko‘rsatish usuli (vosi-
tasi) bo‘lib, u ayrim shaxslar va ular birlashmasining hamjamiyatdagi yagona 
rahbariy irodaga itoat etishi munosabatlari tarzida ifodalanadi
1
.
Adabiyotlarda 
siyosiy hokimiyat bilan davlat hokimiyatining bir-biridan 
farq qilishini isbotlovchi fikrlar mavjud. Ushbu bahsga berilmagan holda quyidagi 
umumiy ta’rifni bayon etamiz. Demak, 
siyosiy yoki davlat hokimiyati – 
ijtimoiy hokimiyatning shunday turiki, bunda boshqaruv bevosita davlat to-
monidan, yoki u vakolat bergan subyektlar tomonidan, uning nomidan, uning 
topshirig‘iga binoan va uning qo‘llab-quvvatlashi asosida amalga oshiriladi.
Ommaviy-siyosiy hokimiyat (ya’ni, davlat hokimiyati) – 
birinchidan, 
muayyan hududga nisbatan joriy etiladi; 
ikkinchidan, tegishli hududda joylash-
gan va shu yerda yashaydigan aholiga o‘z ta’sirini o‘tkazadi; 
uchinchidan, 
maxsus apparat vositasida amalga oshiriladi; 
to‘rtinchidan, davlat hokimiyati 
suverenitetga ega bo‘lib, u jamiyatning boshqa ijtimoiy guruhlari (siyosiy par-
tiyalar, ijtimoiy-siyosiy tashkilotlar, ijtimoiy harakatlar, uyushmalar va h.k.) 
dan to‘la mustaqildir; 
beshinchidan, butun jamiyat nomidan ish yuritadi va 
boshqaradi.
Davlat va huquq tarix sahnasiga kelgan davrdan boshlab, davlatning mo-
hiyati haqidagi g‘oyalar vujudga keldi.
Xo‘sh, davlat nima degani? Maxsus ijtimoiy-gumanitar, siyosiy, falsafiy, 
yuridik bilimga ega bo‘lmagan odam «davlat» deganda alohida davlat organ-
larining nomini, «parlament», «hukumat», «prezident» kabilarni tasavvur etadi. 
Yana savol tug‘iladi: davlat o‘zi nima uchun zarur? Juda ko‘p sonli davlat organ-
lari, mansabdor shaxslardan iborat ulkan apparat davlat tuzilmasi bo‘lib, nihoyatda 
murakkab tashkiliy birlik – kishilik jamiyatini boshqarish uchun zarurdir.
Sanoat kapitalizmi davrida «davlat – kishilar ittifoqi, hudud va hokimiyat 
kabi uch tarkibning uyg‘unlashuvi mahsuli», degan ta’riflar keng tarqaldi. Xu-
1 
Qarang: Теория государства и права / Под ред.проф. Н.И. Матузова и А.В. Малько. – М.: 
Юристь, 2000. – 43-bet.

---