Türkmen d I l I n I ň DÜŞÜndirişLI

ÝELBE [ýelve], at. haýwanat d. Guş ady. Ýedi 
diýdim — ýelbe, sekiz diýdim – serçe (Sanawaçdan). 
ÝELBEGEÝ [ýelveğeý], hal. Ýeňlenilmän egne 
atylan, ýasgynjak. Oraz aga-da garma donuny 
ýelbegeý alyp, bir ýerden peýda boldy (B. Gulow).

---

481 
ÝELDEN-YKDAN [ýellen-y:kdan], hal. gepl. 
Dumly-duşdan, çar tarapdan, ondan-mundan. Ýelden-
ykdan uçup-gonup gelýän guşlar şadyýandy.  
ÝELDIRGEME 
[ýellirğeme], 
iş 
ady. 
Ýeldirgemek ýagdaýy. 
ÝELDIRGEMEK [ýellirğemek], işl. Birneme 
akylyň üýtgemek. Soňky wagtlarda ol edil ýeldirgän 
ýaly bolaýypdyr (A. Gowşudow). 
ÝELDIRGEMEKLIK [ýellirğemeklik], iş ady. 
Ýeldirgemek ýagdaýy. 
ÝELDIRGETMEK [ýellirğetmek], işl. Ýeldirgär 
ýaly etmek. 
ÝELDIRGEÝIŞ 
[ýellirgeýiş], 
iş 
ady. 
Ýeldirgemek ýagdaýy. 
ÝELE I, at. 1. Ýeliň ösýän, öwüsýän tarapy, 
şemal gelýän tarap, yk tarapyň garşylygy. Gara 
taňkasyny doldurdy-da, oduň ýele ýanynda goýdy 
(

Edebiýat we sungat

). 2. Demirgazyk tarap. Bulut 
ýelä geçse, ýagyş bolar diýýärler. 

 Ýelesini bermek çaşan, özünden giden adamyň 
ýele tarapyny açyp, köpräk howa ýeter ýaly etmek. 
Adamlar, hany bu bendäniň ýelesini bereliň! 
ÝELE II, at. Kejebäniň tutusy. Kejebäniň ýelesin, 
Ýel göterer, ýar-ýar (Toý aýdymlaryndan). 
ÝELEJIK, at. Kiçijik ýelek. Guşuň ýelejigi. 
ÝELEJIREDILMEK, işl. 1. Açyk howada 
gezmeledilmek, 
serginledilmek, 
şemalladylmak. 
Jaýlar wagtal-wagtal ýelejiredilmelidir. 2. Howa 
çaldyrylmak (otag, geýim we ş.m. hakynda). 
ÝELEJIREME, iş ady. Ýelejiremek ýagdaýy. 
ÝELEJIREMEK, 
işl. 
Açyk 
howada 
gezmelemek. açyk howa çykyp, seleňlemek, 
şemallamak.  
ÝELEJIREMEKLIK, iş ady. Ýelejiremek 
ýagdaýy. 
ÝELEJIREMEZLIK, iş ady. Ýelejiremäge 
çykmazlyk. 
ÝELEJIREŞMEK, işl. Bilelikde, birnäçe bolup 
ýelejiremek. – Ile at berip, men ärimiň öňünde 
jogapkär bolup bilmen – diýip, eltisi bilen ýelejireşip 
öýüne gaýtdy (H. Derýaýew).
ÝELEJIRETDIRMEK, işl. 1. Açyk howada 
gezmeletdirmek, seleňletdirmek. 2. Jaýyň içini, howa 
degmeýän ýerleri, zatlary ýelejiretmegi başga birine 
ýerine ýetirtmek. 
ÝELEJIRETMEK, işl. 1. Açyk howada
gezmeletmek, seleňletmek, şemallatmak. Geliň, sizi 
bir maşyna mündürip ýelejiredip geleýin. 2. Şemal 
çaldyrmak, şemallatmak. 
ÝELEJIREÝIŞ, iş ady. Ýelejiremek ýagdaýy. 
ÝELEJIRÄBERMEK [ýelejirä:vermek], işl. 
Ýelejiräp başlamak. 
ÝELEK, at. Guşlaryň bedenini örtýän iki gapdaly 
sütüklije ösüntgi, per. Tilkijik dişi bilen gargany 
gysyp, ýelejigi bilen iýýär (

Türkmen halk 
ertekileri

). Guşuň ýelegi. Towugyň ýelegi. 

 Ýelek ýaly örän ýeňil, agramsyz, ýeňiljek, guş 
ýaly. 
ÝELEKE,syp. Şemal çalýan, şemal gelýän, şemal 
urýan (ýer). Adamlar bu ýeri ýeleke, yga geçeliň! 
ÝELEKLEME, iş ady. Ýeleklemek ýagdaýy. 
ÝELEKLEMEK I, işl. Ýelek çykarmak, ýelek 
bilen örtülmek. Guşuň çagajyklary ýelekläp 
başlapdyr.  
ÝELEKLEMEK II, işl. Çaga ok-ýaýynyň okuna 
ýelek dakmak. 
ÝELEKLEMEKLIK I, iş ady. Ýeleklemek 
ýagdaýy (ýelek çykarmak hakynda). 
ÝELEKLEMEKLIK II, iş ady. Ýeleklemek 
ýagdaýy (ýelek dakmak hakynda). 
ÝELEKLEŞMEK, işl. Oka ýelek dakmaga 
kömek etmek. 
ÝELEKLETMEK, işl. Oka ýelek dakdyrmak. 
ÝELEKLEÝIŞ, iş ady. Ýeleklemek ýagdaýy. 
ÝELEKLÄBERMEK 
[ýeleklä:vermek], 
işl.Ýelek çykaryp başlamak. Jüýjeler ýelekläberdiler. 
ÝELEN, at. Kejebäniň tutusy. 
ÝELESE, syp. Bolar-bolgusyz, kelç-külç. Bolar-
bolmaz ýelese gürrüň hem ýok. 
ÝELESINE-YGYNA 
[ýelesine-y:ğyna]: 
ýelesine-ygyna düşüp bolmazlyk gylygy durnukly 
bolmazlyk, ugruna düşünip bolmazlyk, haýsy 
tarapdan öwüsýändigini biler ýaly dällik. Biz-ä 
bilmedik, asyl seniň ýeläňe-ygyňa düşer ýaly däl. 
ÝELEÝÜPI [ýeleýüpü], deňizç. Ýelkeniň ýele 
tarapyndan gämä pugta baglanýan ýüp. 
ÝELGAMAK [ýelğamak], at. Ýukajyk tagtanyň 
her ujuna terslin-oňlyn ýelmenip, ortasynda çüý bilen 
taýajyga berkidilip, ýele tarap tutulyp pyrlandyrylýan 
çaga oýnawajy. 

Ýelgamak ýaly örän tiz hereket edýän, 
çalasyn. Ojagaz oglanjyk edil ýelgamak ýaly bolup, 
göz açyp-ýumasy salymda getir diýen zadyňy 
getirýär, äkit diýen zadyňy äkidýär. 
ÝELGIN [ýelğin], at. 1. Bir zadyň badyndan, 
zarbyndan döreýän ýel, şemal tolkuny. Zymdyrylyp 
barýan uly maşynyň ýelginine ýolyň gyrasyndaky 
gyrymsy agaçlaryň başy yranýardy. 2. Çiş, ýel. 3. 
göç.m. Güýç, täsir, joşgun, meýil, hyjuw. Ýetginjeklik 
ýyllarymyň ýelgini. 4. göç.m. Güýçli täsir, güýç. 
Puluň ýelginine göterilmek.